مێرات لە نێوان باشی و خراپیدا!.. نووسینی: رەهێن یاسین حەمەدئەمین
مێرات واتا گواستنەوەی سامان، پارە، ماڵ، زەوی و مافە دارایییەكانی كەسی مردوو بە یاسا بۆ ئەو كەسانی كە مافی وەرگرتنی میراتیان هەیە، ئەم گواستنەوەیە لە سەر بنەمای یاساكانی نێودەوڵەتی و ناوخۆیی جێبەجێ دەكرێت و مەبەستی سەرەكی تێدا پاراستنی داد و یەكسانی و مافی ئەندامانی خێزانە.
مێرات یەكێكە لەو سیستەمە دادپەروەرانەیە كە دەبێت تیدا داهاتووی خێزان و ژیانی ئەندامانی و داهاتووی كەس و كاری مردوو پارێزراو بێت. بەڵام زۆر جار لەو وڵاتانەی كە تێیدا سیستەمی یاسایی بە شێوەیەكی تەواو جێبەجێ ناكرێت، نموونەی وڵاتانی جیهانی سێیەم كە كوردستانیش بە یەكێك لەو وڵاتانە پۆلینكراوە، بابەتی میرات و دابەشكردنی میراتە لەبری ئەوەی ببێتە باشە و هاوكاری بۆ كەسوكاری مردوو، بەپێچەوانەوە دەبێتە هۆی شەڕ و ناكۆكی لە نێوان ئەندامانی خێزانەكەدا.
هەروەها لە كاتی دابەشكردنی مێراتدا فروفێڵ و گزی تێ دەكەوێت. ئەوەی دەبێت بە دادوەری و یەكسانی جێبەجێ بكرێت، دەگۆڕێت بۆ ستەم و نادادپەروەری، هەموو ئەمانەش بەهۆی نەبوونی سیستەم و چاودێری یاساییەوە روودەدەن، كێشەی میرات دەبێتە هوی تێكچوونی پەیوەندی نێوان خوشك و برا و مام و خاڵ و تەواوی ئەندامانی خێزان، بە هووی میراتەوە ململانی و فروفێل و خەڵەتاندن و تەنانەت جاری واش هەیە لەوە زیاتر دەڕوات و دەگات بە تاوان، خوێنرێشتن .
بە گشتی لە كاتی دابەشكردنی میراتدا دوو توێژ بە زۆری ستەمیان بە ئاسانی لێدەكرێت ئەو دوو توێژەش ژنان و منداڵانن، بە تایبەت ئەو منداڵانەی كە بێ‌دایك و باوكن.
بە پێی یاساكان، منداڵ تا نەگات بە تەمەنی ١٨ ساڵ بە شێوەیەكی فەرمی خاوەندارێتی مێرات ناكات، ئەمە وا دەكات پشكی منداڵ لە میرات بكەوێتە لای كەسانی گەورە نموونەی باپیر، داپیر، مام و خال و پوور.
كاتێك بەشە میراتی منداڵ دەكەوێتە بەر دەستی كەسانی گەورە لەبری ئەوەی پارێزگاری لێ بكەن و بۆی هەڵگرن تا كاتی گەورەبوونی منداڵەكە، كەچی بەهۆی چاوتێبڕین و بێ‌چاودێری یاساییەوە، سامانی بەشە میراتی منداڵ دەخۆن یان دەفرۆشن بۆ خۆیان. لە كوردستانی عێراق سەدان نموونەی راستەقینە هەیە كە چۆن مام یان خاڵ یان باپیرەكان ستەم لە منداڵانی بێ دایك و باوك دەكەن و هەموو رێگایەك دەگرنەبەر بۆ ئەوەی بەشە میراتی منداڵەكان دەست بەسەردا بگرن و بۆ خۆیان بیخۆن، زۆر جار مام و خاڵەكان بەبیانووی ئەوەی چاودیری ئەو منداڵانە دەكەن بە مافی خۆیانی دەزانن كە بەشە میرانی منداڵەكان بۆ خۆیان ببەن، هەندێك جار لە رێگای فێڵ و خەڵەتاندنەوە دەست بەسەر بەشە میراتی منداڵاندا دەگرن، یان تەنانەت ئەگەر خەڵەتاندن بێ سوود بێت پەنادەبرێتە بەر هەڕەشە لە منداڵەكان و ناچاریان دەكەن كە دەست لەبەشە میراتی خۆیان هەڵگرن ئەگەر نە رووبەڕووی لێدان و دەركردن لە ماڵ و تەنانەت هەڕەشەی كوشتنیش دەبنەوە، لە دادگاكانی كوردستاندا سەدان دۆسیەی لەم جۆرە كارانە هەیە، بە سەردانكردنێكی پۆلیسی نەوجەوانانی كوردستان سەدان دۆسیەی هەڕشە و راوودوونانی منداڵانی بێ دایك و باووك دەبینیت.
بەراستی ئەم جۆرە لە ستەمەی كە لە منداڵان دەكرێت لە لایەن كەسە نزیكەكانیەوە بە هووی چاوتێبڕین لە بەشە میراتەكانیان نەك تەنها ستەمێكی دارایییە، بەڵكو ستەمێكی دەروونی و ئەخلاقییە، چونكە زۆر جار منداڵەكان بەتایبەتی منداڵی گەورە هەست دەكات ستەمی لێ دەكرێت بەڵام لەبەر بێ دەسەڵاتی هیچی پێناكرێت. تووشی دەیان گرفتی دەروونی دەبێت، بەهۆی نەبوونی سزای گونجاو و نەگەیشتن بە چاودێری فەرمی، ئەم جۆرە ستەمە بە ئاسایی تێپەڕ دەبێت.
چارەسەر و ڕێگاكانی پێشگرتن لەم دیاردەیە.
بۆ پێشگرتن لە خوادنی میراتی ئەوانی تر بەتایبەتی منداڵان، پێویستە هەموو كەسێك تا لە ژیانداماوە سامانی خۆی بە نووسرا و بە فەرمی دابەش بكات و لای پارێزەر و دەستەی یاسایی بە نووسراوو هەڵكیرێت. ئەمە دەبێتە هووی پاراستنی مافی ئەندامانی خێزان و بە تایبەتتر مافی منداڵان و ئافرەتان.
هەروەها گرنگە حكومەت و دادگاكان بە ئەركی خۆیان هەستن و یاسای پاراستنی مێرات بە شێوەیەكی كارا جێبەجێ بكەن. چاودێری فەرمی لە دابەشكردنی مێرات بكەن، رێگری بكرێت لە ستەم و فروفێڵ لە كاتی دابەشكردنی میراتدا بە تایبەت مافی ژنان و منداڵان پارێزراو بێت.
نووسینی: رەهێن یاسین حەمەدئەمین
19/10/2024
Dengekan
دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.
