ویست لە نێوان کێشمەکێشەکانی هزر و کەرەکەی بۆریدان.. شوان عەباس بەدری
دیارە هەموو مانەوە و سەرکەوتن و گەیشتن بە ئامانج و خۆرزگار کردنێک بە هەموو جۆرەکانییەوە پەیوەستە بە ویست ((ئیرادە))ی مرۆڤ و هەر لەو سۆنگەیەشەوە کارکردنو راڤە و شیتەڵکردنی ئەو بابەتە کاری لەپێشینەی ژمارەیەک فەیلەسوفی دیاری مێژوو بووە کە دیارترینیان ئەزموونی هزری و فەلسەفی جۆن بۆریدان فەیلەسووفی سەدەی چواردەیەمی فەرەنسییە، کە بە کێشمەکێشی کەرەکە ی بۆریدان ناسراوە، هەرچەندە باسی ئەو ئەزموون و راڤەیەوە هەر لە سەردەمی سوکراتەوە بەردەوامی هەبووە بەڵام باسە فەلسەفییەکانی ئەو فەیلەسووفە فەرەنسییە لە هەموو باسەکانی تر تێروتەسەلترە و هەر ئەوەش وایکردووە بایەخێکی زۆر بە نووسین و تیۆرییەکانی ئەو فەیلەسووفە بدرێت.
قسەیەکی باوی ناو ناوەندە فەلسەفییەکانی تایبەت بەو پرسە هەیە کە بە ((کەرەکە فەلسەفەی لێدا و دواجار لە برسا و لە تینوویەتییدا مرد))، کە چیرۆکی پشت ئەو قسەیە دەگەرێتەوە بۆ ئەزموونێکی هزری و فەلسەفی بۆریدان، ئەم فەیلەسووفە هەروەک پێشتر باسمانکرد بە تیۆرییە تایبەتەکانی سەبارەت بە کێشمەکێشە هزرییەکانی هەڵبژاردنەکانی مێشک لەو کاتەی دەرفەتەکان وەک یەک یەکسانن ناسراوەو ئەو کێشمەکێشە هزرییانەش بە کێشمەێشی کەرەکەی بۆریدان ناسراوە.
چیرۆکی باسەکە بەوجۆرەیە کەرێکیان بۆ ماوەیەکی زۆر لە ناو تەوێڵەیەک بە برسێتی و تینوویەتی هێشتۆتەوە کە بەجۆرێک برسییەتی و تینوویەتی بەتەواوی بڕستی لێبڕیوە، لە دوای ماوەیەک لەلای راست و چەپی کەرەکە خۆراک و ئاویان لە دوورییەکۆی یەکسان لە کەرەکەوە داناوە.
لێرەدا بۆریدان پرسیارێکی فەلسەفی خستۆتە ڕوو کە لەکاتێکدا کەرەکە هەم برسییەتی هەم تینوو و دووری ئالیک و ئاوەکەش لە کەرەکە دوورییەکی یەکسانە ئاخۆ خۆرسکانە یەکەمجار کەرەکە بەلای ئالیکەکەدا دەڕوات یان بە لای ئاوەکەدا؟
لەکۆتایی تاقیکردنەوەکەدا کەرەکە لە یەکسانی مەودای هەڵبژاردنی ئالیک و ئاوەکە نەیتوانی بڕیار بدات کە ئاخۆ یەکەمجار کامیان هەڵبژێرێت و لە کاتێکدا دەمێک سەیری لای راست و دەمێک سەیری لای چەپی خۆی دەکرد نەیتوانی یەکلا بێتەوە کە ئاخۆ یەکەمجار ئالیکەکە بخوات یان ئاوەکە بخواتەوە.
کرۆک و پەیامی باسەکە کە خۆی لە کێشمەکێشی فەلسەفی پەیوەست بە ئازادی و ویست((ئیرادە)) و هەڵبژاردن دەبینێتەوە و وەک نموونەیەکی دیاری دەستەوسانی بوونەوەرێک لەکاتە هەستیارەکانی ژیانی دەخرێتەڕوو کە لەبەردەم دوو هەڵبژادە یان چەند هەڵبژاردەیەکی یەکسان راوستاوەو بەبێ پاڵنەر و ڕێنوومایی دەرەکی ناتوانێت بڕیار بدات و دواجار دەبێتە قوربانی بێ ئیرادەیی و لەناو دەچێت.
ئێستا گەر بازنەی باسی چیرۆکە فەلسەفییەکەی بۆریدان فراوانتر بکەین و بە وردی لە چواردەورمان بڕوانین و چەند هەنگاوێک لە کرۆکی سەرەکی بابەتەکە لابدەین دەبینین چەند زۆرن ئەو تاک و کۆمەڵگەیانەی بە بێ پاڵنەر و کاریگەرییەکی دەرەکی ناتوانن بە ئیرادەی خۆیان خەتی ژیان و مانەوەیان دیاری بکەن و بەردەوام چاوەڕێی دەستێکن کە بەرەو کەنارێکی ئارامیان بەرێت و دواجار لەو چاوەڕوانییەش هەم خۆیان و هەم کۆمەڵگەکەیان و هەم داهاتوو و هەم خاک و نیشتمانەکەیان فڕێ دەدرێنە دەرەوەی شەمەندەفەرەکەی مێژوو و بەرەو فەنابوون دەچن.
شوان عەباس بەدری
