غهریبێك بهدوای نیشتماندا دهگه ڕێت … سهدیق سهعید ڕواندزی
_خوێنهوهیهك بۆ كۆمهڵه شیعری نیشتمان دارستانی دهم ڕووباربوو_
گهڕان بهدوای نێشتمانی ڕاستهقینهدا، كه خۆی له زێدی ڕهسهنوله دایك بوونی مرۆڤهكان دهبینێتهوه، ههمیشه خهمێك بووه به كۆڵی تاكی كورد. له نهبوونی وڵاتدا، مرۆڤی كورد بهردهوام ههستی به بۆشاییهكی دهروونی گهوره كردووه. چونكه نیشتمان لێرهدا هێمایهكه بۆ شوناسی مرۆڤو ناسینهوهی له ئاستی ئهوانی تردا. ئهوخهمهی مرۆڤی كورد قوڵتر دهبێتهوه، كاتێ ڕووبه ڕووی پرسیاركردن له بارهی شوناسهوه دهبێتهوه. ناسنامه لێرهدا شوناسێكه بۆجیاكردنهوهی ئهو لهوانی تردا. بۆناسینهوهی ئهو. بهتایبهتیش له ئاستی نهتهوهییدا. بۆیه دهبینین ڕووبهرێكی گهوره له گوتاری شیعری كوردیدا ههوڵدانه بۆ وهڵامدانهوهی ئهو پرسیارهونیشاندانی ناسنامه له ئاست ئهوانیتردا. ئهو ناسنامهش بێگومان له كوردبووندا خۆی بهرجهسته دهكات.كاتێ وهك گوتارێكی شیعری، له ئهزموونی شیعری شاعیرانی ئێمهدا ڕهنگدهداتهوه. خودی ئهوگوتارهش زۆرترخۆی بهرجهسته دهكات كاتێ مرۆڤ زێدونیشتمانی ڕهسهنی خۆی جێدێڵێت. مرۆڤی كورد بهو پێیهی بههۆی بێ دهوڵتییهوه نیشتمانێكی ئازادو سهربهخۆی نهبووه، ئیدی ئهمه ههمیشه خهونێكی سیاسی گهورهی بووه،كه ڕۆژگارێك دابێتـ ئهویش خاوهنی ناسنامهو نیشتمانی خۆی بێت. لێرهوهش ئهو خهونه دهبێته به شێكی سهرهكی له دیدگای مرۆڤی كوردو خهمێك كه بهردهوام به كۆڵیهوهیه. ئیدی ڕوو له ههر شوێنو جێگهیهك بكات،ئهو خهونه به شێكه له بیركردنهوهو ڕوانینی. بهتایبهتیش كاتێ له ئاست كهسانێكی خاوهن نیشتمانو وڵاتدا، ههست به بێ شوناسی دهكات.
كۆمهڵه شیعری(نیشتمان دارستانی دهم ڕووباربوو) ههڵگری ئهو گوتارهیه كه ئاماژهمان پێكرد. له دووتوێی شیعرهكانی ئهو كۆمهڵه شیعرهدا، غهریبێك دهبینین كه بهدوای نیشتماندا دهگهڕێتو خهمی نیشتمان له مهنفادا، به كۆڵیهوهیهتی. غهریبێك كه جوانییهكانی ئهوێی تاراوگه، خۆشییهكانی ئهوێی تاراوگه، نابنه جێگهی سهرنجیو خهیاڵی ههمیشه بۆ گونده وێرانكراوهكهی خۆی دهگهڕێتهوه. غهریبێك كه له تاراوگهشدا، ناتوانێ نیشتمان له بیر بكاتو به پێچهوانهوه به ژیانی ئهوێ ڕانایهتوههست به ئاسوودهیی ناكات. بێگومان ناونیشان كلیلی كردنهوهی كۆدهكانی دهقێكه. سهرهتاو دهسپێكی پهیوهندی خوێنهره بهدهق. بۆیه ناونیشانی ئهو كۆمهڵه شیعرهوێرای ئهوهی ههڵگری وێنهیهكی هونهری جوانهو بهشێكه له ئستاتیكای ناونیشانی كتێبهكه، هاوكات دهكرێ ئهو ناونیشانه به دهلالهتێكی دیكهش بخوێنرێتهوه. ئهویش پهیوهندی نێوان مرۆڤهكانه به نیشتمانهكهیانهوه. لهمانای دیاری ئهو ناونیشانهدا،ههریهك له دوو چهمكی سرووشتی ڕووبارو دارستان ههیه. كه ههردووكییان به شێكی سهرهكیو گهورهن له پێكهێنهری ژینگهو شوێن.دارستان هێمایه بۆ جوانیو سهوزییوسرووشت.
هاوكات دهلهلالهتێكیشه بۆ خۆڕاگری له ئاست باهۆزی سرووشتدا. ڕووباریش كه دیسان چهمكێكی سرووشتییه، هێمایه بۆ بهردهوامبوونی ژیان. چونكه هیچ بوونهوهرێك ناتوانێ بهبێ ئاوبژیتو ئاو هێمایه بۆ ئاوهدانی.كهواته شاعیر، وێنهی نیشتمانێكمان بۆ دهكێشێت، كه ههمیشه وێرای سوتماككردنو له نێوبردنی،ههرزیندووه. ئهگهرچی ناونیشانهكه له ڕووی ڕێزمانییهوه كاری ڕابردووه.بهڵام نابێ ئهوهمان بیر بچێت، كه ئهگهر دارستانێكیش له نێو بچێت، دارستانێكی دیكه سهرههڵدهداتهوه. ڕهگی دارهكان هێنده به زهویدا ڕۆچوون، هیچ هێزێك نییه بتوانێ له ڕهگهوه ههڵیانكێشێ. ئهمهلهلایهك، لهلایهكی ترهوه دهكرێ ئاماژهیهكی سیاسیش بدهینه ئهو ناونیشانه. كهههریهك له ڕووبار هێمایه بۆ ڕووباری خوێنی شههیدانی ئێمه،دارستانیش ئهو نیشتمانهیه كه بهو ڕووباره دهژیتو زیندووه. لێرهوهش شاعیر ئاماژه بۆ ئهو ههموو قوربانیانهو خهباتو خوێن ڕشتنه دهكات، كه نهوه لهدوای نهوه له پێناوی نیشتماندا دهیدات.
ئهو نیشتمانهی بهههموو سوتماكییهی خۆیهوه، شاعیر نایگۆڕێتهوه به جوانییهكانی نیشتمانێكی دیكه، كه ئهویش مهنفایه.تیمهی سهرهكی ئهو شیعرانه، ههموویان گوزارشت كردنه لهنیشتمانو دهچنه خانهی شیعری مهنفاوه. ئهو كۆمهڵه شیعره بهرههمی دهساڵ ئاوارهییه له نیشتمانو ههموویان ههڵگری گوتارێكن كه ئهویش غهریبییه بۆ نیشتمان. خهون بینینو تاسهی گهڕانهوهیه بۆ نیشتمان.لهو كۆمهڵه شیعرهدا بهبۆچوونی من، سێ ئاستی گوزارشتكردن له نیشتمان له چوارچێوهی شیعرهكان ههیه. له ئاستی یهكهمدا،شاعیر دوای ئهوهی دهچێته ئۆكرانیا،ئیدی بۆ ماوهیهكی زۆر ناتوانێ باوهر بهوه بهێنێت كه نیشتمانی جێهێشتووه. لهو ڕوانگهیهشهوه له زهمینهی واقیعی وڵاتێكی دیكهدا، كه شاعیر تیایدا پهناههندهیه، به خهیال وێنهی نیشتمانی ڕاسته قینه دهكێشێت. لهو قۆناغهدا شاعیر دهڵێت:_
ئهوبرینهی لهكوردستان لهدڵم بۆوه…
نهكچی شهنگ..نهشهوی سهرمهستی ڕهنگاو ڕهنگ.بۆیان تیمار ناكرێ.
شاعیر جێهێشتنی زێدی ڕاستهقینهی خۆی، به برینێكی دڵ وێنا دهكات. له سهرهتاشهوه، بهبێ هیچ گومانكردنێكو به یه قینهوه، باس لهوه دهكات كه نهكچه شۆخهكانی ئهوێونه شهوی مهست ناتوانن ئهو برینهی سارێژ بكهن. برینی نیشتمان،تهنها به شادبوونهوه به نیشتمان سارێژ دهبێت.شاعیر خۆشییو جوانیهكانی ئهوێ نابینێتوخهیاڵی ههر لای ئهو برینهیه كهله دڵی بۆتهوه. برینی دڵ لێره، له پاڵ ئاماژهیهكی كهسی كه دڵی مرۆڤێكهو برینداربووه،هاوكات ئاماژهیهكی بابهتیو گشتیشی ههیه، ئهویش سووتاندنی نیشتمانو ئهو ههموو كارهساتو تراژیدیانهی شاعیر له كوردستان بینیویهتی.بهتایبهتیش كهوهك شاعیر خۆی ئاماژهی پێداوه كه ئهو له پاییزی 1988نیشتمان جێدێڵێت. ئهو كاتهش قۆناغی خامۆشبوونو شۆكی دهروونی پاش كارهساتی ئهنفاله بهدناوهكانو كیمیا بارانكردنی ههڵهبجهیه. بۆیه شاعیر ئهو تراژیدیانه،بهبرینی دڵی دهزانێت. هاوكات دڵنیاییش دهداته نیشتمان كه نهكچی شهنگ، نه شهوی سهرمهستهم، ناتوانن ئهو برینهی بۆ تیمار بكهن. لێرهدا شاعیر له قۆناغی سهرهتایی تێكهڵاوبوون به دنیای غهریبییه. بۆیه لای وایه تازه هیچ شتێك ناتونێت، برینی دڵی تیمار بكات. له ئاستی دووهمدا شاعیر بۆ ئهوهی ئێستای تاراوگه جێبهێڵێتو بگهرێتهوه نیشتمان، پێویستی بهوهیه نیشتمانێكی بچووك له خهیاڵی خۆیدا دروست بكات. به دهربڕینێكی تر، شاعیر دوای ئهوهی دڵنیا دهبێتهوه لهوهی كهئیدی ئهو له شوێنێك دهژیت كه زێدو شوێنی ڕاسته قینهی خۆی نییه وهك باسمان كرد، به خهیاڵ ئهوێی نیشتمان دێنێته ئێرهی تاراوگه. بهڵام به چ شێوهیهك،بێگومان بهگهڕانهوه بۆ یادهوهرییهكانی نیشتمان.بۆیه ئهمجارهیان دهڵێت:-
بهڕۆژ ئهندێشهیهكی كپ دهست بهسهرم دهكات…
بهشهوتاكو تهنیا له گهڵ ئازیزانداگفتوگۆمه…
ئهگهر خهون بینین نهبوایه ئێستا كێوی ببووم..
شاعیر خهوندهكاته جێگرهوهی دنیایێكی واقیعیو ئهوهی بهواقیع بۆی بهرجهستهناكرێت، ههوڵدهدات به خهیاڵ بهرجهستهی بكات. بۆیه شاعیرخهون وهك جیهانێكی دیكهی جیاواز لهواقیع كهههر تهنها له خهیاڵدا بوونی ههیهو بوونێكی بهرجهستهیی نییه،دهبینێت.خهون لێرهدا دهبێته جێگرهوهی گهیشتنهوه به نیشتمان به شێوهیهكی كردارهكی.بهدهربڕینێكی تر. شاعیرخهون وهك فریادرهسێك بۆ تێپهڕاندنی ئهو دۆخه دهروونی و كۆمهڵایهتییهی خۆی دهبینێت، كهله مهنفادا تیادا ئهژیت. دۆخێك كه تا ئهو ڕادهیه كاریگهریهتی كردۆته سهر ههست و ڕوانینی شاعیركهبهرهو كێویبوون كه دهلالهته بۆ دێوانهیی و پهراگهندهبوون، بیبات.بۆیه خۆشبهختی شاعیر لهوه دایه، كهلهو مهنفایهدا، لهو ژیانه تهنها و بێكهس وبێ ئازیزانهدا، خهون دهبینێت. ئهگهر خهونیش نهبووایه كێوی ببوو. لێرهدا بهریهككهوتنی شاعیر له گهڵ دوو دنیای جیاواز، دووكلتووری جیاواز، دوو شێوه ژیانی جیاواز دهردهكهوێت. گهرچی مهنفا به هۆی پێشكهوتنهكانییهوهو دهستهبهركردنی ماف و ئازادییهكانی ژیان، ئهستهمه ببێته شوێنی كێویكردنی مرۆڤهكان. وهلێ بۆ شاعیر نهجوانییهكانی ئهوێ، نه ژیانی ئهوێ، جێگهی ههڵوهسته كردن نیین.بۆیه پهنا دهباته بهر خهون بینین.
بهڵام ئایا خهونهكان ههموویان دهبن به ڕاستی؟ بێگومان مهحاڵه. ئهگهر ههموو خهونبینینێكی ئێمه ڕاستی بووایه، ئێستا چهند ئاسووده، بهختهوهرو شادومان دهبووین. وهلێ نابێ ئهوهمان بیر بچێت خهونهكان ئهگهركورت وكهمخایهنیش بن، هێشتا بۆ ماوهیهك چێژو ئارامی به مرۆڤ دهدهن. لهو ڕوانگهیهشهوه، شاعیر خهون بینین وهك جێگرهوهیهكی جوان دهبینێت، له پڕكردنهوهی ئهو بۆشاییه دهروونیهی له میانهی جێهێشتنی واقیعی نیشتماندا، ڕووبهڕووی بۆتهوه.شاعیر دوای ئهوهی نیشتمانی ڕاسته قینهی خۆی جێدێڵێت و دهگاته مهنفا، ئیدی ههستی بهنامۆبون به ههموو دیاردهو بووهكانی دهوروو بهری لهلادا دروست دهبێت. بێگومان ساڵهكانی یهكهمی تهناهیكردن له مهنفاداو له گهڵ غهریبیدا( گهرچی من مهنفام نهبینیوه وهلێ زۆر بابهتم لهم ڕووهوهو خوێندۆتهوه) ساتهكانی ههست كردنن به غهریبییهكی گهورهو كوشنده. غهریبییهك، كه ئاسهوارێكی گهورهو قوڵ له ژیان و ناخی مرۆڤ جێدێلێ. ئهو ئاسهواره بههیچ شتێك(ژدێل_ تهعویزكردنهوه) ناكرێتهوه. بۆیه شاعیر دیسانهوه بهریهككهوتنهكهی خۆی له گهڵ مهنفادا باسدهكاتو له كۆپڵهیهكی دیكهدا دهڵێت:_
ئهی خانمی نائاشناو شهنگ
كوردێكی ئهوهنده كێویلهم.ئهم شهو له سهمات ڕانایهم.
شاعیربهبێ هیچ ههستكردن بهشهرمێكی كۆمهڵایهتی و دیدێكی خۆبهكهمزانینهوه له ئاست ئهوی تری نا ئاشنا، باس لهوه دهكات كه به سهمای كچهچاوشین و پرچ زهردهكانی ئۆكرانیا(كهههزارهها گهنج خهونی پێوه دهبینن) ڕانایهت. شاعیر شهرم لهوه ناكات كه باسی نا ئاشنایی خۆی به سهمای ئۆكرانییهكانهوه بكات. بگره به شانازیشهوه باسیدهكات. لێرهدا پرسیار ئهوهیه ئهو ههستهی شاعیر لهكوێوه سهرچاوهی گرتووه؟ بێگومان له شوناسی كوردبوونی خۆیهوه. واته شاعیر به ئهندازهیهك وابه ستهیه به نیشتمانو نهتهوهكهی خۆیهوه، تا ئهو ڕادهیهی باس لهو دیاردانهش بكات كه بۆ ئهو نامۆوپێشتر نهبینراون.بهلایهوه نهنگی نییه وهك ئهوهی كهههیه پێناسهی خۆی بكات، نهك به شێوهیهكی ڕتووشكراو، تایبهتمهندییهكی دیكه به شوناسی نهتهوهییانهی خۆی بدات. شاعیر لێرهدا به كچه شۆخ و شهنگهكان دهڵێت، كه ئهو ئهوهیه كهههیه، نهك كارهكتهرێكی تر. بۆیه دهبینین بهو پهڕی ڕاشكاویی و ڕاستگۆییهوه، دان به نائاشنایی خۆی دهنێت له گهڵ ئهواندا. ئهمه لهلایهك، لهلایهكی ترهوه ئهو دانپیانانه بێ ماسكهی شاعیر،گوزارشت له دوودنیابینی جیاو دوو كلتوورری جیا دهكات، كه ههریهكهیان ههڵگری كۆمهڵی خهسڵهتی كۆمهڵایهتی،پهروهردهیی،خێزانی وكهسین.كه ئهوانیش كوردو ئۆكرانیهكانن.
شاعیر ڕاستهوخۆ به كچه شهنگهكان دهڵێت كهكوردێكی ئهوهنده كێویلهیه، ئهمشهو له سهمای ڕانایهت.ههرله سهرهتاوه شاعیر بیانووی ئهو پرسیاركردنه له كچه شۆخهكان دهبڕێت، كه ڕهنگه له میانهی ئاواێزانبوونی له گهڵ ئهوان ڕووبهڕووی بكرێتهوه.كهئهویش ئهوهیه كه ئهوبۆچی نائاشنایه به دنیای ئێره؟بۆچی جوانییهكانی ئێرهو پێشكهوتنهكانی ئێره نابنه جێگهی تێڕامان و شادومانی. بێگومان له بهر ئهوهی ئهو نیشتمانێكی جێهێشتووه. نیشتمانێكی برینداروخاپووركرای بهچڕنۆكی بهعسی فاشییهوه.ئهو برینهش نهكچی شهنگ، نه شهوی مهست و جوان، ناتوانن بۆی تیمار بكهن. ئهوه تهنها به شادبوونهوه به نیشتمان ئهو برینه قهتماغه دهگرێت.لێرهوهش له ئاستی سێیهمدا، شاعیر نامۆبوونی تهواوهتی خۆی به ژیانی ئهوێ دهكاته بهشێك له ژیانی ڕاستهقینهی خۆی و ئیدی دڵنیایی دهداته بهرامبهرهكهی كه ئهو ناتوانێت، له سهمای ئهو ڕابێت. بهم جۆرهش ئێمه ڕووبهڕووی دوو كلتوور، دووشێوه مرۆڤ، دوو شێوه ژیانی كۆمهڵایهتی دهبینهوه. یهكێكییان ئهو شوناسه كۆمهڵایهتییهیه كه شاعیر ههڵگریهتی ئهوی تریش شوناسی بهرامبهره. شاعیر نهبادا مهنفا ببێته جێگرهوهی شوێن ونیشتمانی ڕاسته قینهی خۆی، ئیدی ههموو دیاردهكانی بوون و ژیانی ئهو به نامۆ دهبینێت و ناتوانێ پێیانهوه ئاشنا بێت.ئهمهش له پێناو هێشتنهوه شوناسی كوردبوون ونیشتمان له یادهوهری ودڵ و دهروونیدا. له كۆتاییدا دهمهوێ ئاماژه بهوه بكهم كه نزیكهی شانزه ساڵ لهمهو بهر، كۆمهڵه شیعری(هێلانهی نغرۆ)ی(مارف عومهرگوڵ)م خوێندهوهو چێژو جوانییهكی زۆرم له شیعرهكان دیت. ئێستا كه دوای ئهو ههموو ساڵانه، جارێكی ترشیعرهكانی( نیشتمانم دارستانی دهم ڕووبار بوو)خوێندهوه،بهرههمان ئهو چێژو جوانییه كهوتمهوه كه شانزه ساڵ لهمهوبهربینی بووم. بههیوای سهركهوتنو بهرههمی جوانترو شیعری جوانتر بۆ شاعیر.
ڕواندز_پاییزی 2017
پهراوێز/ نیشتمانم دارستانی دهم ڕووباربوو/ شیعر/ مارف عومهر گوڵ/ ساڵی چاپ 2016
Sadiq Said Rwandze
سەدیق سەعید ڕواندزی، لە ساڵی 1972 لە شارۆچکەی ڕواندز لە دایکبووە. خوێندنی سەرەتایی و دواناوەندی هەر لەو شارە و ساڵی 1993 _1994، بەشی کوردی _ پەیمانگای مەڵبەندی مامۆستایانی لە هەولێر تەواو کردووە. هەر لە ڕواندز دەژیت و خولیایەکی گەورەی بۆ کتێب و خوێندنەوە هەیە و زۆرجاریش وەک خوێنەرێک سەرنجەکانی لە بارەی پرس و بابەتە ئەدەبی و ڕۆشنبیرییەکان و کتێب و تێکست دەخاتە ڕوو.
