هەڵدانەوەی دیوێکی تری شۆرشی کوردی لەڕۆمانی وێرانەدا …. هۆشیارجەمال
ڕۆمانی وێرانە هەڵدانەوەی لاپەرەکانی شۆرش وڕۆژگارەکانی کیمیاباران و شاڵاوی ڕەشی ئەنفال وێرانکردنی گوندەکانی کوردستانە لەلایەن ڕژێمی بەعسی ڕوخاو،نوسەری ئەم ڕۆمانە بەهادین نوری کەسایەتی دیاری چەپی کوردستان وئامادەبووی ناوی ناوبزوتنەوەی ڕزگاریخوازی کوردە،حزوری هەبووە لەناوئازارەکانی ئەوێ ڕۆژێ نوسەردەڵێت وێنەگرنەبووم تاوێنەی تاوان وئازارەکان بگرم بەڵام توانیم ئازاروبرینەکان نیشانی هەموان بدەم.
ئەوەی ڕووداوەکانی ناوئەمڕۆمانە لەکتێب و ڕاپۆرتی ڕۆژنامەوانی ناوگۆڤار وڕۆژنامەکان و بەرنامەی کەناڵە تەلەفزیونیەکان یان وتەی بەشێک لەپێشمەرگە یان شایەتحاڵەکان وبەرپرسەکان جیادەکاتەوە ئەوەیە لەکاتی خوێندنەوەی ئەم کتێبەدا، کۆمەڵیک ڕاستی مێژووی کەم باسکراودەخوێنیتەوە کەپێشتر ڕاگەیاندنی کوردی کاریان لەسەرنەکردەوە یاخودلەکەناری بابەتەکەدواون، لەجیاتی دەست خستە سەرکۆی برینەکان زیاتر کاریان لەسەر ستەم زۆڵم وتاوانەکانی سەدامی دیکتاتۆرو حکومەتەکەی کردۆتەوە.
دەست بردن بۆئازارەکان
نوسەرلەم ڕۆماندا زیاتردەستی خستۆتەسەربرینەکانی ناوجەستەی نەتەوەی کوردخۆی کەتائیستاش سارێژنەبوون،لەکاتیکداکەهەمووحزبەکان دڕەندەی بەعسیان زانیەەوە وئاگاداری پلانی وردی بوونە،کەئەو دەسەڵاتە ڕەگەزپەرستە هەمووهەوڵیک دەدات بۆلەناودانی نەتەوەی کورد چ لە ڕووی کلتور وزمان ودیمۆگرافیای شارەکانیەوە بێت یان کوشتنی لاوەکانی راپێچکردنیان بۆناوزیندان، بەڵام هێزەکوردیەکانی بەژدار لەجوڵانەوەی کوردیدا لەوسنورەجوگرافیا داخراوەکەمەی کەدەسەڵاتداربوونە تێدا زۆربەی کاتەکانیان بە شەری براکوژی وئازاردانی ئەندامانی حزبەکانی تر ویەکتر قبوڵنەکردنەوە بەسەر بردەوە،وگیانی ڕق تۆڵەیان لەناخی کەسەکاندا چاندوەکەتائیستاش کاریگەری هەیە و بەردەوامە.
هاوڕێی کۆمەڵە دەبێت کەچووە گوندەکان دەست وداوێن پاک بێت
پێشمەرگە لەخەیاڵی نەوەی ئێمەی دوای ڕاپەریندا وەک مرۆڤێکی پیرۆز سەیرکراوە،بەڵام ئەم ڕۆمانە ڕوویەکی تری بەشێک لەوکەسانەدەردەخات کەبەهەرهۆکارێک بووبێت کەڕەنگە بەشێکی هەرباوەری بە خەباتی کوردیش نەبووبێت چەکی لەشان کردنەوە وخۆی خزاندبوە ناو ڕێزەکانی پێشمەرگەوە،ئەوکەسانە لەکاتێکداکەخەڵکی گوندەکان شەو ڕۆژ خزمەتی کردوەن نان و جلوبەرگ وشوێنی حەوانەوەی بۆدابین دەکردن بەچاوی خیانەتەوە سەیری ماڵ و خیزان و کچی هەندێک لەگوندنشینیاکردەوە،ئەمکارەی ئەوکەسانە کە ڕەنگە کەمینەش بووبێت هەمان ئەودێرانەی بیرخستەمەوە کە نەوشیروان مستەفا لەنامیلکەی هاوڕێی کۆمەڵەدا بۆپێشمەرگەکانی دەنوسیت”هاوڕێی کۆمەڵە دەبێت کەچووە گوندەکان دەست وداوێن پاک بێت بەرامبەر بەو کەس وماڵ وخێزانانەی کەخزمەتیان دەکەن”
ڕاوکردن و بەرپرسەکان
ڕاوکردن لەخەڵکی گوندەکان قەدە‌غەکرابوو،لەودەمەدا لەلایەن هێزی پێشمەرگەوە بەڵام زۆربەی ئاژەڵەکێویەکان ڕاودەکران لەلایەن پێشمەرگەوە،ئەمە ئەگەر بۆدابین کردنی پێداویستەکانی ڕۆژانەی خۆیان بوایە تاڕادەیەک ئاسای بوو بەڵام زۆربەی ڕاوکردنە بۆ بەرپرسەکانیان بوو،ئەم کلتورە دوای ڕاپەرینیش بەردەوام بووە تائیستاش کە وەزارەتی ناوخۆ کارمەندی ئەمنی بۆ پاراستنی ژینگەو دارستان وئاژەڵەکان دامەزراندەوە بەردەوامەو بەرپسەکان دەستیان لێ هەڵنەگرتوە.
خەڵکی گوندەکان گەورەترین قوربانی بوون
دێربەدێری ئەم ڕۆمانە ئازارو هاوار ومەینەتی وهەژاری وماڵوێرانی خەڵکی گوندەکانە ،هەتا بەوردی بیخوێنتەوە تێدەگەیت چەند قوربانیانداوە،هەرلەساتەوەختی دەست پێکردنی جوڵانەوەی ڕزگاریخوازی کوردەوە لەباشوری کوردستان هەتاوەکو سەرجەم ژیان وماڵو کچ و کوریان لەدەستداوە،کەچەندین ڕۆژومانگ لەکونە تەیارە دابەسەربردوە لەڕۆژگاری ئەنفالدا بە برسێتی وماندوێتی ولێکدابڕانی ئەندامەکانی خیزانەکان لەیەکتر، وگواستنەوەی بەشیکیان بۆ ئۆروگازۆرەملیەکان وبەشیکی تریان بۆزیندان و ئەنفال کردن،کەدواتر زۆربەی هەرزۆری پیاوان وکوران یان کوژران و زیندەبەچاڵ کران وکچ وژنەکانیش هەرچرکەو خولەکێکیان مردن و ئەنفال کردبوە ،چونکە بەرپرسە ئەمنیەکانی حکومەتی بەعس دەستدرێژی سێکسی دەکردە سەریان.
“لەوئێوارەبەسامەدا سەگەکەمان کەوتە قسە،بەلام سەگەکەمان مەردبوو وتی چی ئەکەن با بیکەن بەڵام من نابم بە بەعسی”
پیکهێنەرێکی تری ئەم ڕۆمانە جاشە کەهەرلەسەرتاوە ڕۆڵیان هەبوە لەوێران کردن وڕوخان وسوتاندی گوندەکان دزی شرەخۆری تاڵانکردنییان پێش سەربازانی ڕژێم،ئەنفال بەهاری ١٩٩٨ دەستی پێکرد وەرزی کۆکردنەوەی بەروبوومەکان بوو ئالەوکاتەدا سەرلقی جاشەکان سەرجەم بەرهەمی دانەوێلەی جوتیاریانی یان دەسوتان یاخود بۆخۆی دەی دەورەیوە دەی برد.
ئەوەی سەرەنجی ڕاکێشام لەڕۆمانەکدالەکاتی چونە ناوماڵێک لەیەکێک لەگوندەکان بۆتاڵانی ودزی سەگی خاوەن ماڵەکە چەندین جارهەوڵدەدات نەهێڵت دەست بۆکەلوپەلەکانی ماڵەکە ببرێ لەلایەن جاشەکانەوە هەتا جاشەکە دی کوژێن و ئەفسەرێکی عەرەب بەجاشەکەدەلێت”ئەوسەگەی کوشتت لە تۆمەردترە،چونکە ئەو وەفای بۆ خاوەنەکەی هەیە بەڵام تۆ وەفات بۆ کەس وکاری خۆشت نیە ئەم دێرانە کتێبی” گۆڕستانی چراکان” ی شاعیری گەورە شێرکۆبێکەسی بیرخەستمەوە کە لەبەشێکیدا دەلێت
“لەوئێوارەبەسامەدا سەگەکەمان کەوتە قسە،بەلام سەگەکەمان مەردبوو وتی چی ئەکەن با بیکەن بەڵام من نابم بە بەعسی”
تاوانەکانی ئەو ڕۆژانە ئەوەندە زۆرن و ئەوەندە گەورەن لە ڕانانیکی لەم شێوەیە یاخود ڕۆمانێکدا جێگایان بکرێتەوە، برینەکان هەرئەکولینەوە وئازارەکان بەردەوامە زۆربەی سەرپک جاشەکان ئێستا ڕێزی زیاتر لێدەگیری وبەشێک جاشەکانیش خانەنشینی وەردەگرن.
گوندەکانیش لەجیاتی ئاوەدان کردنەوە پڕۆژە کەسەرچاوەی پرکردنەوەی کەرتی کشتوکاڵن دووبارە چۆڵ کران،بەهۆی نەبوونی پلانەوە،پێشمەرگە ڕاستەقینەکانیش ئەوانەی خۆیان و کەسوکاریان ببونە قوربانی و زۆترین ماندوونیان دیوە هیچیان بۆنەکرا وکەمینەیەک بەهۆیانەوە گەورەبوو، بوونە بازرگانی نەوت.
کەسوکاری ئەنفالیش چاوی چاوەڕوانیان کوێربوو نەک هەرڕٶڵەکانیان نەگەڕایەوە نەبوونە خاوەنی ژیانێکی سایشتەش لەچارەکەسەدەی حکومرانی کوردیدا.
