ئایا گه‌نده‌ڵی دیارده‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تیه .؟ … حیكمه‌ت نامیق
دیاره ئه‌و پرسیاره ده‌شێ ببێته research problem كێشه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌ی هه‌ر كه‌س و پسپۆرو لایه‌نێك ده‌یكات .كاتێ ئێمه قسه‌له‌سه‌ر بوونی گه‌نده‌لێ ده‌كه‌ین وه‌ك دیارده‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی جیهانی یا گه‌ردونی به‌و مانایه‌ی به‌شێوه‌ی جیاجیا له‌نیۆ گشت جیهان و كۆمه‌ڵه‌كان بوونی هه‌یه.كاتێك دیسكۆرسی discuss ئه‌و بابه‌ته ده‌كه‌ین له‌ڕوانگه‌یه‌كی كۆمه‌ڵناسی یه‌وه یه‌كسه‌ر بیری دواوده‌زگاكان و كه‌لتورو سیستمی كۆمه‌ڵایی و به‌هاكان ده‌كه‌ین به‌گشتی له‌نێو كۆمه‌ڵگادا .یان به‌مانایه‌كی دیكه ئه‌گه‌ر گه‌نده‌ڵیمان بینی ئه‌وه هه‌میشه سه‌یری شله‌ژانی ئه‌و وه‌زیفه و ڕۆله كۆمه‌لایه‌تیانه ده‌كه‌ین ،كه هه‌ر یه‌ك له تاكه‌كان تیادا ده‌یگێڕن .چونكه گه‌نده‌ڵی وه‌ك باسمانكرد په‌یوه‌ندی به داموده‌زگاو ڕۆڵه كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كانه‌وه‌یه هه‌یه
The idea of corruption is tied to
institutions, roles
ده‌شێ وا پێناسه‌ی گه‌نده‌ڵی بكه‌ین به‌وه‌ی ,كه ڕه‌فتاری گروپێكه له نێو داوده‌زگاكانی كۆمه‌ڵ، ئامانجی ئه‌و گروپه ده‌ستبه‌سه‌ر داگرتنی ئه‌و شوێنه‌یه ,به‌مه‌به‌ستی كۆكردنه‌وه‌ی سه‌روه‌ت و سامان واتا ده‌كرێ بلێین جۆری ڕه‌فتاری ئه‌و تاكانه‌ی، كه به‌و كاره هه‌ڵده‌ستن به دزیكرن وێنای بكه‌ین .چونكه گه‌نده‌لێ ده‌بێته به‌شێك له ڕه‌فتاری تاكه‌كان ، یان ڕه‌نگه ببَیته كاراكته‌ری به‌شێك له تاكه‌سه‌كان ئه‌وانه‌ی ,كه له ده‌زگایه‌كی میری كارده‌كه‌ن.وه‌ختێ ئه‌ركه‌كه‌ی خراپ به‌كارهێنا یا دووركه‌ته‌وه له‌ورێساو ده‌ستوره‌ی كه بۆی دانراوه ئه‌وا ده‌بیته كه‌سێكی گه‌نده ڵ وده‌زگاكه بۆ بۆسودی كه‌سی به‌كاردێنێ ,ره‌نگه كه‌سه‌كه به‌رپرسێك بێت یاتاكێكی ئاساییی بێت یا ئه‌وه‌تا له‌شوێنێك كارده‌كات كه‌ده‌سه‌ڵاتی هه‌بێت .
بابێنه سه‌ر كرۆكی پرسیاره‌كه ئه‌گه‌ر گه‌نده‌ڵی بریتی بێت له دیارده‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی ئه‌وا به‌پێی لۆژیكی دۆركایم و گروپه‌كه‌ی ئه‌وكات ده‌بێته به‌شێك له نۆرم و كه‌لتور دواتر ده‌بێته SOCISLIZATION یا به‌كۆمه‌ڵایه‌تی بوون .. ئه‌گه‌رچی من پێم وایه گه‌نده‌لێ سیستمی سیاسی یان حكومه‌ت به‌پله‌ی یه‌كه‌م دروستی ده‌كات نه‌ك به‌هاو نۆرمێك بیت مروڤ له‌كۆمه‌ڵگایه‌كی ته‌نانه‌ت دواكه‌وتوش موماره‌سه‌ی ناكات .چونكه هه‌رگیز كۆمه‌ڵ ناخوازێ به‌رپرسه‌كه‌ی دز بێت ،راسته گه‌نده‌لێ بوونێكی ڕاستی نێو كۆمه‌ڵه به‌ڵام به‌پله‌ی یه‌ك ئه‌و بوونه په‌یوه‌ندی زیاتری به حكومه‌ت رێكخستنی بزنسس و وه‌به‌رهێنانه‌وه‌هه‌یه , له‌گه‌ڵ
ئه‌وه‌شدا تاك خاوه‌ندارێتی ده‌كات له‌نێو ژیانی كۆمه‌ڵایه‌تیدا .كۆمه‌ڵناسی ئه‌مریكی دانێڵ لیتڵ DANEIL LITTLE پێی وایه كه گه‌نده‌لی پراكتیزه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تیه و پشتگیریه‌كی كه‌لتوری هه‌یه )له‌دونیابینی ئه‌و نوسه‌ره گه‌نده‌ڵی ده‌بێته دیارده‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی و كه‌لتوری كۆمه‌ڵگا سه‌پۆرتی ده‌كات به‌ڵام چۆن و به ج شێوازێك ئایا ئامرازی پێگه‌یاندنی كۆمه‌ڵگاكان، تاكی گه‌نده‌ڵ به‌رهه‌م دێنێ ؟ئه‌وه‌ش ده‌شێ ببێته كێشه‌ی توێژینه‌وه .من پێم وایه گه‌نده‌لێ خه‌سڵه‌تی چوارچێوه‌ی رێكخراوێكه ORGANIZATION كه شكستی هێناوه له خزمه‌ت و به‌رپرسیاری و پابه‌ندبوون به‌رَیساكان ،به‌پێچه‌وانه‌وه ده‌كرێ ئه‌و رێكخراوه یا ده‌زگایه ته‌به‌نی رێساكان بكات و مرۆڤ وكۆمه‌ڵه‌كه‌ی بپارێزێ له‌ته‌شه‌نه‌كردنی گه‌نده‌ڵی وه‌ك دیارده نه‌وه‌ك به پێچه‌وانه‌وه..ئه‌گه‌رچی من پێم وایه گه‌نده‌ڵی به‌رمه‌بنای سیستمی سه‌رمایه‌داری و مۆدێرنه‌یه به‌ومانایه‌ی كه‌وا هه‌موو شتێك به پێوه‌ری پاره وسامان ده‌پێورێت وه‌ك ماركس ده‌ڵی پاره وه‌ك سۆزانی جیهانی وایه ) money as the universal whore ئه‌وه‌ی ،كه له‌كوردستاندا هه‌یه گه‌نده‌ڵی له‌وه‌تێپه‌ڕیوه ته‌نها به‌رمه‌بنای سیستمی سیاسی و ئیداری بێت به‌ڵكو په‌ڕیوه‌ته‌وه نێو ڕه‌هه‌نده كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كه‌ی له ئێستادا له‌نێو هه‌مو سێكته‌ره‌كانی ژیان بوونی هه‌یه ، چه‌مكێكی وه‌ك nepotismخزمحزمێنه یا واسته یا ئه‌وه‌تا په‌یوه‌ندی كه‌سی به‌گشتی ڕۆڵی به‌رچاویان هه‌یه له بره‌وسه‌ندنی ئه‌و دیارده نێگه‌تیفه .
له‌كۆتای ئه‌و ووتاره كورته دا ده‌كرێ به‌و ئه‌نجامه بگه‌ین ،كه‌گه‌نده‌ڵی دیارده‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تیه به‌ڵام ئه‌و دیارده‌یه هاوته‌ریب نیه له‌گه‌ڵ هه‌موو كایه‌كانی نێو كۆمه‌ڵ. چه‌ندین گروپ و توێژ هه‌ن له‌نێو كۆمه‌ڵ نه‌باوه‌ڕی پێیه‌تی نه موماره‌سه‌ی ده‌كات یا به‌مانایه‌كی تر ئه‌و دیارده‌یه نه‌بۆته سۆشڵه‌زه‌یشن.
