بەکورتی 27: مەڕانەڕەفتارکردن.. خۆمەڕکردن خۆگێلییە!.. ئازاد حەمە

مەڕگەرایی Sheepishness بەمانای مەڕانەدەرکەوتن و مەڕانەخۆنیشاندان دێت و هاومانای شەرمەزارییە. قسە یان ڕەفتاری مەڕانەsheepish قسە و ڕەفتارگەلێکی شەرمئامێزن. ئەوانەی مەڕانە دەژین و هەڵسوکەوتدەکەن خۆمەڕکردنیان لا سادەیە. هاوکات بە شێک لە مرۆڤە مەڕەکان دەزانن چییدەکەن و چۆن چوارچێوە بۆ ژیانی خۆیان دادەنێن. مەڕئاسا مامەڵەکردن واتە بێ باکانە، گێلانە ڕەفتارکردن. ئەوانەی ڕەفتارمەڕن بەرپرسیارئامێز نیین و چاوەڕوانی هیچ گۆڕانکاریەکی جدییشیانلێناکرێت.
شڕۆڤەی مەڕانە مامەڵەکردن Act Sheepish بەرەو ئەوەمان دەبات بڵێێن: مرۆڤە مەڕکردارەکان لێکەوتەیان زۆرە؛ کرداری گەمژەئاسا و هەڵەی دووبارەیان لە زیادبووندایە. خۆمەڕانە نیشاندان واتە مەڕانە بیرکردنەوە و مەڕانە تێگەیشتن. ئەمەش هیچی کەم نییە لە هەست بەگەمژەییکردن و خۆشەرمەزارکردن لەناو خەڵکدا. ئەوانەی مەڕانە لەم دونیایە دێن و دەچن هەر مەڕانە دەڕۆن و شتێکی ئەوتۆ لە پاش خۆیان جێناهێڵن جگەلە دیرۆکێکی پڕ مەڕانە.
لەسەر بنەمای ئەوەی لای سەرەوە گوترا دەپرسین: کێ مەڕە؟ مەڕبوون لە چییەوە سەرچاوەدەگرێت؟ باشە خۆمەڕکردن خۆگێلیی نییە؟ کردارێ یان بیرکردنەوەیەکی مەڕانە دەرئەنجامی چیلێدەکەوێتەوە؟ مەڕانە دەرکەوتن واتە چی؟ کێ پێویستی بە خۆمەڕکردنە؟ مەڕانەژیان، مەڕانە هاوڕێیەتیکردن و …… بۆ؟ سیاسەت کار لەسەر بەمەڕکردنی مرۆڤاکان ناکات؟ ژیان بێ خۆگێلکردن دەڕوات؟ چۆن هەست بە مەڕبوونی کەسێک بکەین؟ مەڕی نایاب کێیە؟
خۆمەڕکردن واتە چی؟ لێکۆڵەران وایبۆدەچن، خۆمەڕکردن واتە خۆنەناسکردن لە کەسەکان، خۆپەڕانەوە لە کێشە و دۆزینەوەی چارەسەر، خۆشباوەڕیی و شەرمەزاریی. بە جۆرێکی ساکارتر دەپرسیین: بە کێ دەگوترێت مەڕ؟ بەوانە دەگوترێت، کە شەرمەزار، شەرمن و ملوڕن. بێگومان ئەم ئاوەڵناوانە، لە ئاکامی کردەوەکانیانەوە دروستبووە. لەوەشەوە، لە کارە گەمژەییانەکانیاندا زێدە گوێڕایەڵ و نەرمونیانن و خاوەنی هەستێکی لێبوردەیی گێلانەشن.
مەڕ و مرۆڤەمەڕ دوو شتی جیاوازن. ئاساییە مەڕی ڕاستەقینە مەڕانەبوونیخۆی بژیت، لەگەڵ مەڕەکانیتر بە کۆمەڵ بژیت و متمانەشی بەخۆی نەبێت. هیچ نەبێت لەبەرئەوەی عەقڵی نییە. بەڵام مرۆڤ لەبەرئەوەی عەقڵی هەیە ناشێت مرۆڤەمەڕیی خۆی پەسەندبکات. مرۆڤەکان، کە خۆیان وەک مەڕ نیشاندەدەن ئەوە لێکەوتەی زۆر توند بە دوای خۆیدا دێنێت لە کۆمەڵگا. ئەوەشمان بیرنەچێت، کە شەرمەزاربوون و شەرمەندەیی دوو ئاوەڵناوی کەسی مرۆڤەمەڕە.
بەمەڕچواندنی مرۆڤ بەرهەمی ئەو دیتنەیە، کە ئەو جۆرە مرۆڤانە بە ئاسانی قایلدەکرێن، مەیلیان زۆرە بۆ وەدووکەوتنی ئەوانیتر (قەرەباڵغی) و بۆ بێدەنگبوونێکی ترسنۆکانەش. زۆرجاریش بە ڕاشکاوی بە کەسانێک دەڵێێن: مەڕ، یان گوزارەی وەک “دەڵێێت مەڕە بەوجۆرە قسەدەکات”، بەکاردەبەین بۆ ئەوانەی گوێڕایەڵ و سەرکزن. قسەکردن و گفتوگۆی مەڕانە ناکاریگەر و ناهەژێنەرە و شتێکی ئەوتۆشمان پێناڵێت، کە شایانی تێڕامان بێت.
سەرباریئەوە، ڕاستە ئێمە دەتوانین ڕەفتاری مەڕانە لە مرۆڤدا، لە تاکەکانی کۆمەڵگەدا، بدۆزینەوە، بەڵام بائەوەش بڵێێن: ئەوانەی ئێمە ناویاندەبەین بە مەڕڕەفتار، ئەوانە پێێانوایە ئەرێنی بیردەکەنەوە و شەرمن و نیەتپاکن. ئەم جۆرە مرۆڤانە لە گشت کۆمەڵگەیەک بوونیان هەیە، بەتایبەت لە کۆمەڵگە و شارستانییە نەرێتییەکاندا.
هەندێک لە توێژەران وایبۆدەچن مرۆڤەمەڕ ئەو مرۆڤەیە کە ئاکار باش و کەسێکی شەرمن و بێوەیە. ئەم جۆرە مرۆڤە رۆحێکی دۆستانە و پڕبەزەییشی تیایە. مرۆڤە مەڕەکان بەپێی ئەم شێوە توێژینەوانە شانازیی بە باشیی و ئەمەکداریی و شەرمنیی خۆیانەوە دەکەن.
سەرئەنجام ئەوەش دەڵێین: وڵیام دێرسیڤیچ William Deresiewicz، پرۆفیسۆری زانکۆی Yale ی ئەمەریکی لە کتێبەکەیدا بەناوی (Excellent Sheep مەڕی نایاب) ڕەخنەی پەروەردەی خراپی دەستەبژێری ئەمەریکی دەکات، کە بێ ئاگان لە تێگەیشتنی ڕەخنەگرانە و داهێنەرانە و بەتەواوەتیش ئامانجی خۆیان نەدۆزیوەتەوە. بۆیە زانکۆ نموونەیەکانی ئەمەریکا بەوە وێنادەکات، کە خاوەنی خوێندکاری مێشکدارن، بەڵام بێ ڕۆحن (مەڕن). لای ئەو پرۆفیسۆرە ئەمەریکییە مەڕی نایاب ئەو ئەو خوێندکارە مێشک باشەیە، کە تەنها ئامانجی نمرەی بەرزە و هیچیتر. بۆ ئەم پرۆفیسۆرە ئەوەی گرنگە ئەوەیە، کە خوێندکاری زانکۆ دەستەبژێرەکانی ئەمەریکا، کە کەسی دەستەبژێر فرێدەدەنە کۆمەڵگەی ئەمەریکییەوە پێویستە بتوانن ڕێگای خۆیان دروست بکەن و بوێریی ڕەوشتییان دامەزرێنن.
کۆتا سەیرکردنمان بۆ خۆمەڕکردن ئەوەیە، کە خۆمەڕکردن گێلییە؛ خۆلادانە لە فێربوون و خۆچاککردنەوە. ئەمە لەژیانی کۆمەڵایەتییدا زۆر بەدیدەکرێت. گوتن یان دیدی مەڕانە وەک زەردەخەنەی مەڕانە وایە. سەیرەکە لەوەدایە، کە کەسەکە بێباکانە شادە و کەچی تێگەیشتنی بۆ شادی خۆی لەناو ئەو هەموو تراژیدیایانە نییە.
لە کۆمەڵگەی ئێمەدا، مخابن، زۆرێک لەو مەڕەمرۆڤانە لە بواری سیاسەتدا خۆیان مەڵاسداوە. بەگشتی سیاسییەکان مرۆڤی مەڕئاسایان دەوێت. ئەوانەیان پێویستە، کە خۆیان مەڕئاسا نیشاندەدەن، واتە خۆ لە ڕاستیی رووداوەکان گێلدەکەن. لەبواری ژیانی خێزانیشا زۆرجار مەڕێک بوونی هەیە، جا ئەوە ژنەکە بێت یان پیاوەکە. هاوکات لەنێوان هاوڕێیانیشدا دیاردەی خۆمەڕکردن بوونی هەیە؛ زۆرێک لە هاوڕێێان حەزیان بە هاوڕێی مەڕرەفتارە. کەواتە پێویستییەک یان ویست بۆ خۆمەڕکردن لەناو پەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکاندا بوونی خۆی لەدەستنەداوە.

ئازاد حەمە
پرۆفیسۆر لە فەلسەفە لە زانکۆی سلێمانی

Azad Hama

دکتۆر ئازاد حەمە وانەبێژ بە بڕوانامەی دکتۆرا لە فەلسەفە( فەلسەفەی کۆمەڵایەتی و فەلسەفەی مێژوویی)، وانەوتنەوە لە قوتابخانەی پەروەردەی بنەڕەتی لە زانکۆی سلێمانی.