(دیارخەر /Determiner و دیاریکەر/Specefier).. عومەر ئەحمەد

زاراوەی دیارخەر، لە کۆنەوە لە کایەی زمانەوانیی کوردیدا بەکارهاتووە، ئەم زاراوەیە بەرانبەر بە /Determiner ی ئینگلیزییە، کە واتای دەستنیشانکردن، خستنەڕوو و دیاریکردنی لایەنی شتێک دەگەیەنێت و زاراوە کوردییەکە زۆر گونجاوە بەرانبەری، لە زمانی عەرەبیدا، (الصفة و الموصوف) هەیە، کە مەوسوف دەبێتە دیارخەری سیفە، بەرانبەر بە دیارخەری کوردیی دەوەستێت، دیارخەر ئەو وشانەن لە فرێزدا، کە لایەنێکی وشەکەی پێش خۆیان دیاردەخەن، وەکو باوکی من، من دەبێتە دیارخەری باوک، باوک دەبێتە دیارخراو، لە فارسیشدا بەهەمان شێوەیە، ئەمەی وترا زیاتر لەسەر بنەمای ڕێزمانی دیرین، یان کلاسیکە، بەڵام دواتر دیارخەر/Derterminer بوو بە زاراوەیەک و بەرانبەر بەو کەرەستە زمانییانە بەکارهات، کە لەگەڵ فرێزە ناوییەکاندا دێن، وەکو نیشانەی (ناسراویی، نەناسراویی، ئامرازی نیشانە، ئامرازی خستنەسەر، ڕادە، هەندێک وشەی تری وەکو هەر، تەنها…تاد) ئەمە لە هەموو زمانەکاندا تاڕادەیەک وەکو یەکە، لە ڕێزمانی بەرهەمهێناندا هەر پێیان دەوترێت دیارخەر، ئینجا دواتر دیارخەری پێشەوەی سەری فرێز/pre head و پاشەوە/post head جیاکرانەوە، هەندێک لەو کەرەستانەی خستمانەڕوو لە پێشەوە و پاشاوەش دێن، بەڵام زاراوەکانیان جیاوازە لە زمانی ئینگلیزیدا، بەوانەی پێشەوە دەوترێت Specefier و بەوانەی پاشەوەەوترێت/Modefier چونکە ئەوانەی پێشەوە تەنها لایەنێکی ناوەکە دیاریدەکەن، بەڵام ئەوانەی پاشەوە کاریگەرییان لەسەر ناوەکەش دەبێت و دەستکاریی لایەنێکی دەکەن، بۆ نمونە لە فرێزی خستنەپاڵیی/ئیزافە دا، ناوی دووەم ، تەنها ئەرکی دیارخەر نابینێت، بەڵکو دەبێتە خاوەنی ناوی یەکەم و لەگەڵ ئامرازەکەدا دۆخی خاوەنداریی دەدەن بە ناوی یەکەم.
ئەمەی خستمانەڕوو بۆ ئەوە بوو بڵێین، ئێمە بەرانەر بە/ Determiner زاراوەی دیارخەرمان هەیە، بەرانبەر بە /specefier یش زاراوەی دیاریکەرمان هەیە، کە زۆر گونجاوە بەرانبەر بە زاراوە ئینگلیزییەکە، چونکە واتای دیاریکردن، دانی زانیاریی زیاتر و تایبەتمەندی شتێک دەگەیەنێت، هەندێکجار ئەم دوو زاراوەیە بە تێکەڵی بەکاردەهێنرێن، یان هەندێک نازانێت ئەم زاراوانە هەن، دەچێت ئینگلیزییەکە بەکاردەهێنێتەوە، یان دیارخەر بەرانبەر هەر دووکیان بەکاردەهێنێت، چونکە ئەم دوو زاراوەیە دوو شتی جیاوازن و ئەرکیان جیایە لە سینتاکسدا، بۆیە ئەم ڕونکردنەوەمان بە گرنگ زانی، هەندێک جار زاراوەی دیارخەر تەنها بەرانبەر/ەکە، ێک/ بەکاردەهێنرێت، ئەمانە ئاڕتیکڵیشیان پێ دەوترێت، دیارە /Article ئاڕتیکڵەکان بەشێکن لە دیارخەرەکان، واتە جۆرێکی دیارخەرن هاوکات لەگەڵ ئامرازی نیشانە و ڕادە و …تاد.
لە ڕێزمانی بەرهەمهێناندا ئەم دوو زاراوەیە زۆر بەکاردێن بۆ ڕێکخستنی دروستەی هەرەمیی فرێز و ڕستەکان، لە ئێستا بە تەواویی ئەو کەرەستانەی دەکەونە پێش سەری فرێزێکەوە، پێیان دەوترێت دیاریکەر/Specefier ئیتر پێویست ناکات بەوانە بڵێین دیارخەر.
لە قۆناغەکانی دواتری ڕێزمانی بەرهەمهێناندا، کە بڵاوترین ڕێزمانە لە بواری سینتاکسدا، زاراوەی دیاریکەر ڕۆڵی زیاتر دەبێت و دیارخەر بەکارناهێنرێت، چونکە هەر یەک لە (دیاریکەر، سەر، تەواوکەر)، دەبنە تاکە پێشنیاز بۆ دروستەی هەموو فرێزێک، لە هەموو زمانەکاندا، S-H-C، کە کورتکراوەی Specefier-Head-Complemnet ە، تەنانەت دروستەی فرێزە ئەرکییەکانیش هەر هەمان ڕۆنانیان هەیە، لێرە بە دواوە لەم ڕێزمانەدا هەر وشەیەک لە پێشەوە هات دیاریکەرە، ئەوانەی لە دواوە دێن دەبن بە تەواوکەر، واتە تا ڕادەیەکی زۆر زاراوەی تەواوکەر، جێگەی دیارخەری گرتەوە، ئەمە وەکو وتمان لە ڕێزمانی بەرهەمهێنان و بەتایبەتیش لە قۆناغەکانی کۆتاییدا، ئەگینا لە ڕێزماندا زاراوەی دیارخەر هەر دەمێنێتەوە لە شیکردنەوەی ڕستە و فرێزەکاندا بەکاردەهێنرێت.

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.