ساته‌كانی نێوان مه‌رگ و ژیان له ڕۆمانی شوره‌ییدا … سه‌دیق سه‌عید ڕواندزی
ڕۆمانی شوره‌یی، چیرۆِكی توندوتیژی ئیسلامییه توندڕۆكانی به‌نگلادیش به‌رامبه‌ر هیندۆسه‌كانی ئه‌و وڵاته به‌گشتی و خێزانێكی هیندۆسیش كه‌له شاری تیكاتۆلی ده‌ژین به تایبه‌تی ده‌گێڕێته‌وه. چیڕۆكێك كه هێمای دڵڕه‌قی و شكاندنی شكۆی مرۆڤ و بێ به‌ها كردنیه‌تی، له په‌راوێزی ناسنامه‌ی ئایینی.سه‌ره‌تای ڕووداوه‌كانی ئه‌م ڕۆمانه به ڕووخاندنی مزگه‌وتێك له وڵاتی هیندستانه‌وه له نیوه‌ی یه‌كه‌می نه‌وه‌ده‌كانی سه‌ده‌ی ڕابردووله‌لایه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه ده‌ست پێ ده‌كات.
مزگه‌وته‌كه ناوی(بابری) یه‌و كه‌وتۆته شوێنێكی هیندۆس نشین. ئه‌م ڕووداوه، له ئاستی ناوخۆیی و ده‌ره‌كیدا، كاردانه‌وه‌یه‌كی توندی لێده‌كه‌وێته‌وه و به‌و پێیه‌ی ئیسلامییه‌كان به پیلانی هیندۆسه‌كانی ده‌زانن و زۆربه‌ی دانیشتووانی هیندیش هیندۆسین، ئیدی هیندۆسه‌كانی وڵاتی به‌نگلادیش، له تۆڵه‌ی ڕووخانی مزگه‌وته‌كه‌وه ده‌كه‌ونه به‌ر شاڵاوی ده‌ستدرێژی ئیسلامییه‌كانی به‌نگلادیش و هه‌زاران شوێن و په‌رستگه‌ی ئایینی هیندۆسه‌كان وێران و خاپوور ده‌كه‌ن و هاوكات هه‌زاران گه‌نج و ژنی هیندۆسیش ده‌ڕفێنن و ئه‌تكیان ده‌كه‌ن و ده‌یانكوژن. ڕۆمانه‌كه، چركه‌ساتی ڕووداوه‌كان له سه‌رده‌می خێزانێكی هیندۆسی ده‌گێڕێته‌وه.
چركه‌ساتێك كه ده‌كه‌ونێته نێوان مه‌رگ و ژیان و هه‌موو كاتێك مرۆڤ له چاوه‌ڕوانی ئه‌وه دایه بكوژرێت.ئه‌و خێزانه له دایكێك و باوكێكی خانه‌نشین و كچێكی گه‌نج و برایه‌ك پێكهاتووه. دوای ئه‌وه‌ی هیندۆسه‌كانی به‌نگلادیش ده‌كه‌ونه به‌ر توندووتیژی،ئیدی ئه‌و خێزانه‌ش وه‌ك هه‌موو خێزانێكی دیكه، ده‌كه‌ونه به‌ر ده‌ستدرێژی وباجی ڕووخاندنی ئه‌و مزگه‌وته ده‌ده‌ن كه سه‌دان میل له‌وانه‌وه دووره.سودهاموی باوك پزیشكێكی خانه‌نشینه،پێشتر بۆ ساڵانێكی زۆر له ڕێزی ئازادیخوازه‌كانی به‌نگلادیش له پێناو سه‌ربه‌خۆیی وڵاته‌كه‌ی جه‌نگاوه، وه‌ك تێكۆشه‌رێكی ڕێگای نیشتمان، باوه‌ڕی به‌وه هه‌بووه، كه وڵات له ده‌ستی پاكستان ئازاد ده‌بێت و ده‌بنه خاوه‌نی خاك و ئاڵاو نیشتمانی خۆیان.
هه‌ربۆیه به‌نگلادیش به وڵاتی ڕاسته‌قینه‌ی خۆی ده‌زانێت و له سه‌ره‌تادا ئاماده‌نییه وه‌ك سه‌دان هه‌زار هیندۆسی تر، كۆچ بكات بۆ هیندستان. سودهامو بڕوای وایه، به‌نگلادیش هه‌ر ته‌نها وڵاتی ئیسلامییه‌ییه‌كان نییه، به‌ڵكو هی هندۆسه‌كانیشه،چونكه هه‌موویان بێ جیاوازی بۆ ئازادبوونی تێكۆشاون، كه واته بۆچی ده‌بێ مافی ئه‌وه‌ی نه‌بێت له‌وڵاتێك بژی كه خوێنی بۆ داوه و تێكۆشانی له پێناودا كردووه؟بۆیه له نێوان ئه‌ودۆخه پڕ له ترس و دڵڕاوكێییه ده‌مێنێته‌وه.
ڕۆژانه بلێسه‌ی توندووتیژییه‌كان زیاتر ده‌بێت و ئیسلامییه‌كانی به‌نگلادیش ڕووخانی مزگه‌وتی بابری ده‌كه‌نه پاساوێك بۆ ئه‌وه‌ی هیندۆسه‌كانی وڵاته‌كه‌یان ئازار بده‌ن و بیانچه‌وسێننه‌وه.سورنجان كه كوڕی سودهامویه، گه‌نجێكی بێ كاره، بڕوای وایه به‌نگلادیش كه‌وڵاتێكی ئیسلامییه، هه‌رگیز نابێته وڵاتی هیندۆسه‌كان و ئه‌و خه‌باته‌ی باوكی كردوویه‌تی، هه‌رگیز ناتوانێت هاوشێوه‌ی ئیسلامییه‌كانی لێ بكات. چونكه ئه‌وان ئایینێكی جیاوازیان هه‌یه و شوێنی ئه‌وان هندستانه.
به‌ڵام خێزانه‌كه‌ی ناتوانن به ئاسانی پشت بكه‌نه نیشتمانێك كه به هی خۆیانی ده‌زانن، گه‌رچی دڵنیاشن له‌وه‌ی كه هاوشێوه‌ی هه‌زاران هیندۆسی دیكه، ئه‌وانیش ده‌كه‌ونه به‌ر شاڵاوی ئه‌و توندووتیژییانه و باجی هیندۆسیبوون ده‌ده‌ن.سودهاموی باوكی به‌رده‌وام ئه‌و پرسیاره ده‌كات كه بۆ ده‌بێ له وڵاتی خۆی نامۆ بێت و بڕوات؟ له كاتێكدا وه‌ك هه‌موو ئیسلامییه‌كان خه‌باتی له پێناو سه‌ربه‌خۆیی به‌نگلادیش كردووه. وه‌لێ هیندۆسه‌كان وه‌ك ته‌نێكی نامۆ ده‌بینرێن و به هاووڵاتی كه‌متر له‌وانی ترته‌ماشا ده‌كرێن و به‌نگلادیشییه‌كان پێیان وایه ده‌بێ ئه‌وان بچنه‌وه لای هیندۆسه‌كانی هیند.
دوای ڕووخانی مزگه‌وته‌كه، پرووشكی توندووتیژییه‌كان به‌نگلادیشیش ده‌گرێته‌وه و به‌و هۆیه‌وه هه‌زاران شوێن و جێگه و په‌رستگه‌ی هیندۆسه‌كان له تۆڵه‌ی مزگه‌وته‌كه له‌لایه‌ن ئیسلامییه‌كانه‌وه ده‌ڕووخێنرێت. سه‌دان كچ دستدرێژییان ده‌كرێته سه‌ر، هه‌زاران ماڵ ده‌سووتێنرێن و خاپوور ده‌كرێن.
خێزانی سودهاموش، وه‌ك هه‌موو هیندۆسه‌كانی دیكه له نێو ئه‌و ترس و دڵه ڕاوكێیه‌دا ده‌مێننه‌وه و ڕۆژانه له چاوه‌ڕوانی ترسی ئیسلامییه توندرۆكان دانه ئاخۆ كه‌ی په‌لاماری ئه‌وانیش ده‌ده‌ن.ژیانی ئه‌و خێزانه، هاوشێوه‌ی هه‌موو هیندۆسییه‌كانی تره، كه له تۆڵه‌ی ڕووخاندنی مزگه‌وتی بابری، كه‌وتۆنه‌ته ترس و فۆبیاو له چاوه‌ڕوانی كوشتندان. مایای كچی ئه‌و خێزانه، له هه‌مووان زیاتر هه‌ست به ترس ده‌كات، چونكه ئه‌و له‌لایه‌كه‌وه كچه و له‌لایه‌كی دیكه‌شه‌وه هیندۆسیشه.
بۆیه هه‌موویان ترسیان هه‌یه مایاش وه‌ك كچه‌كانی دیكه بكه‌وێته به‌ر ئه‌تككردن.
له نێو ئه‌و دۆخه ناهه‌مواره‌دا، سودهاموی سه‌رۆك خێزان، نۆره‌ی مێشك لێی ده‌دات و نیوه‌ی جه‌سته‌ی ده‌مرێت و له نێوجێگه‌دا ده‌كه‌وێت. ڕۆژێكییان، كه سورنجانی كوڕ له ماڵه‌وه نییه، چه‌ند گه‌نجێك هه‌ڵده‌كوتنه سه‌ر ماڵه‌كه‌یان و به داخه‌وه مایای خوشكی ده‌ڕفێنن. ئه‌م ڕووداوه بۆ خێزانه‌كه به‌گشتی و سورنجانی برای مایاش به تایبه‌تی، تراژیدیاو كاره‌ساتێكی گه‌وره‌یه، مایا ئه‌گه‌رچی پێشترخۆی له ترسی ئیسلامییه توندڕۆكان حه‌شاردابوو، ماڵی جێهێشتبوو،به‌ڵام دواتر ده‌گه‌ڕێته‌وه ماڵه‌وه.
براكه‌ی ده‌زانێت ڕفاندنی كچێكی گه‌نج یانی چی؟ ده‌زانێت تۆڵه كردنه‌وه له كچی خێزانێكی هیندۆس چۆن و به چ شێوه‌یه‌ك ده‌بێت. بۆیه نائومێدییه‌كی گه‌وره ده‌یگرێت و هه‌موو كوچه و كۆڵانه‌كانی شار به دوای مایادا ته‌ی ده‌كات به‌ڵام نایدۆزێته‌وه و دواجار چاره‌نووسی ئه‌ویش وه‌ك چاره‌نووسی ئه‌و كچانه‌یه كه به‌ده‌ستی ئیسلامه توندرۆكانی به‌نگلادیش له تۆڵه‌ی ڕووخانی مزگه‌وتی بابری ده‌ڕفێنرێن و ئه‌تك ده‌كرێن.
خێزانی سودهامو، كه تا ئه‌و كات خۆیان له‌به‌رده‌م هه‌موو ئه‌و سه‌ختییانه ڕاگرتبوو، به‌ڵام به ڕفاندنی مایا ده‌ڕووخێن وده‌زانن تازه به‌هادارترین شتیان له ده‌ستداوه كه ئه‌ویش كچه‌كه‌یانه. كه به‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ په‌یوه‌ندی به‌و ڕووداوانه‌وه هه‌بێت باجی هه‌ڵه‌ی كه‌سانێك ده‌دات كه له شوێنێكی ترو له جێگه‌یه‌كی تر هه‌ڵه یه‌كییان كردووه. ده‌زانن تازه گه‌ڕانه‌وه‌ی مایا مه‌حاڵه،بۆیه دوای ئه‌و كاره‌ساته، سودهامو ده‌گاته ئه‌و باوه‌ڕه‌ی كه ئیدی به‌نگلادیش وڵاتی ئه‌و و هه‌موو هندۆسه‌كانی تر نییه و ده‌بێ كۆچ بكه‌ن بۆ هیندستان، بۆیه له به‌یانییه‌كی زوودا، دوای ئه‌وه‌ی به ته‌واوه‌تی دڵنیا ده‌بن كه مایا ناگه‌ڕێته‌وه بۆ هه‌تایه‌و ده‌بێ هه‌ر چاوه‌ڕوان بن، به نهێنی ئه‌و وڵاته جێدێڵن و كۆچ ده‌كه‌ن بۆ هیندستان. به‌مه‌ش كۆتایی به ڕووداوه‌كانی ڕۆمانه‌كه دێت.
ئه‌م ڕۆمانه، دیوێكی توندووتیژییه‌كانی مرۆڤ به‌رامبه‌ر به هاوڕه‌گه‌زه‌كه‌ی،پیشان ده‌دات. ڕۆمانێكه، جیاوازییه ئایینی و نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی گه‌لانێك ده‌خاته ڕوو كه ناتوانن به‌یه‌كه‌وه بژین و هه‌ریه‌كه‌یان ئایینی تایبه‌تی خۆیان هه‌بێت، له كاتێكدا دواجار هه‌مووشیان هه‌ر مرۆڤن. ئه‌م ڕۆمانه پێمان ده‌ڵێت چۆن ده‌بێت مرۆڤ هێنده بێ باك و دڕنده بێت، كه به‌ئاسانی هاوڕه‌گه‌زه‌كه‌ی بكوژێت و ئه‌تكی بكات.ڕۆمانێكه له په‌راوێزی خوێندنه‌وه‌یدا، مرۆڤ شه‌رم دادیده‌گرێت كه هه‌میشه بێ به‌هاترین شت له‌و گه‌ردوونه خوێنی مرۆڤ بووه‌و ده‌بێت!!!.دواجار ده‌ستخۆشانه له وه‌رگێڕی ڕۆمانه‌كه ده‌كه‌م، كه به‌شێوه‌یه‌كی جوان و سه‌ركه‌وتووانه ڕۆمانه‌كه‌ی وه‌رگێڕاوه و خوێنه‌ر چێژ له خوێنه‌وه‌ی ده‌بینێت.
سه‌دیق سه‌عید ڕواندزی
*په‌راوێز:_شوره‌یی/ڕۆمان/ نووسینی(ته‌سلیمه نه‌سرین)/ وه‌رگێڕانی ئه‌رده‌لان هه‌ڵه‌بجه‌یی.
Sadiq Said Rwandze
سەدیق سەعید ڕواندزی، لە ساڵی 1972 لە شارۆچکەی ڕواندز لە دایکبووە. خوێندنی سەرەتایی و دواناوەندی هەر لەو شارە و ساڵی 1993 _1994، بەشی کوردی _ پەیمانگای مەڵبەندی مامۆستایانی لە هەولێر تەواو کردووە. هەر لە ڕواندز دەژیت و خولیایەکی گەورەی بۆ کتێب و خوێندنەوە هەیە و زۆرجاریش وەک خوێنەرێک سەرنجەکانی لە بارەی پرس و بابەتە ئەدەبی و ڕۆشنبیرییەکان و کتێب و تێکست دەخاتە ڕوو.
