حیجاب وئازادی پۆشین چاوپێکەوتنی ژنی ئازاد لەگەڵ حەمید تەقوایی
ژنی ئازاد: دوو هەفتە تیدەپەڕیت بەسەر هەڵوەشاندنەوەی یاسای قەدەغەکردنی حیجاب لە لایەن دەوڵەتی ئیسلامگەرایی تورکیاوە لەشوێنەدەوڵەتیەکاندا.پارتی دەسەڵاتداری دادوگەشەو لایەنگرانی ئەردۆغان دەڵین پەسەند کردنی یاسای نوێ،ئازادی دەربڕین دەگەڕێتەوە، بۆ وڵاتێک کەلەسەدا ٩٨ی دانیشتوانەکەی موسڵمانن.بۆچونی ئێوە چیەلەم بارەیەوە؟
حەمید تەقوایی:قەدەغەکردنی حیجاب لە شوێنە دەوڵەتیەکاندا هیچ پەیوەندی بەئازادی ئاین ودەربرینی ئاینیەوە نیە.ئەمە بەشێکە لە پێشگرتن بە دەستێوەردانی ئاین لەدەوڵەتدایە و لەڕاستیدا لە بنمایی جیایی دین لەدوڵەت وسیکۆلاریزمەوە سەرچاوە دەگرێت.هەرکەسێک ئازادە هەر ئاینێکی هەبێت بەڵام مافی ئەوەی نیە، کە لە ناوەندە دەوڵەتیەکان وهەروەها ناوەندەکانی پەروەردەو بەرهەمهێناندا سود لە نیشانە ئاینیەکان وەربگرێت.حیجاب وەک سەڵیب وئەستێرەی داود،ڕەمزێکی ئاینیە و نابێت هیچ لەم سمبولانە لەناوەندە دەوڵەتی وپەروەردە وبەرهەمهێنانەکاندا نیشان بدرێن.
ژنی ئازاد:ئەڵێن مەرجی وەرگرتنی تورکیا لەیەکیتی ئەورپادا قوبوڵ کردنی چاکسازیە لەوڵاتەدا.دەوڵەتی تورکیا بانگەشەی ئەوە دەکات کە یەکێک لەو چاکسازیانە هەڵوەشانەوەی یاسای قەدەغەی حجابە لە شوێنە دەوڵەتیەکاندا.بۆچی ئەبێت یەکیتی ئەوروپا مەرجێکی لەو شێوەیە دابنێت وەلەبنەڕەتیشدا ئەگەر مەرجیکی لەو شێوەیەدابنرێت تاچەند بەرژەوەندیەکانی خەڵک،وبەتایبەت ژنانی تورکیا دەستەبەردەکات؟
حەمید تەقوایی:ئەگەر ئەم مەرجە ڕاست بێت، هۆکارەکەی گێڕانەوەی دوبارەی ئاینە بۆ سیاسەت وقوتابخانەوچالاکی کۆمەڵایەتی وڕۆشنبیری، وە فرەکلتوری(ماڵتی کەڵچەریزم)سەردەمانێکە لە ڕۆژئاوا تیئۆریزە وئاراستە دەکرێت.بەشێکی تری کیشەکە ئیمتیازدانی وڵاتانی ئەوروپایە بە بزوتنەوەی ئیسلامی سیاسی وهێزە ئیسلامیەکان لە ئەورپا بە ئامانجی دەستەمۆکردن وەگۆێڕایەڵکردنیانە، ئەم هەنگاوانە لەخزمەتی بەرژەوەندیەکانی خەڵک وەیا ژناندا نابێت،بەڵکو لەگەڵ ئامانجی سیاسی وئابوری وبەرژەوەندی چینی دەسەڵاتداری ئەو وڵاتانە لەبەندو بەست و سازش ومامەڵە لەگەڵ هێزو دەوڵەتە لەڕادەبەدەرکۆنەپەرستە ئیسلامیەکاندا خزمەت دەکات.
ژنی ئازاد:ئیوە دژی ئەوەن کە ژنان بەڕیژەیەک بڕۆنە دائیرەونەشوێنە دەوڵەتیەکان بە حیجابەوە .ئایا ئەم دژایەتیەی ئێوە بەر بەئازادی جل وبەرگ پۆشین ناگرێت؟بؤچی ئێوە باوەڕتان بەئازادی جلوبەرگ پۆشین نیە بۆ کەسانی پێگەیشتو؟
حەمید تەقوایی:حیجاب جۆرێک نیە لە جلوبەرگ پۆشین.ژنان لەبەر مۆدێل وجوانی ولەباری وەیا ئاسودەی وپاراستن لە گەرماو سەرما،سەرپۆش وپەچەو بورقەعیان هەڵنابژێرن.بەڵکو بەهۆیی جێبەجێکردنی دەستورە ئاینەکەیانەوە دەبنە باڵاپۆش.هیچ ژنێک لەبەردەم ئاوێنەدا لەخۆی ناپرسێت ئەمڕۆ چاکەت وپانتۆڵ لەبەرکەم یان حیجاب بدەم بەرسەرمدا!هەر جلێک بپۆشێت ناچارە کە حیجابی بکات بەسەردا.هەر ئەم ڕاستیە سادەیە نیشانی ئەدات کە حیجاب پۆشاک نیە.لەبنەڕەتدا فەلسەفەی ئاینی پۆشاک نیە بەڵکو”بەدور ڕاگرتن”ی ژنانە لە چاوی پیاوانی نامەحرەم.حجاب پێچانەوەولەپاکەت نانی سێکسی ژنانە وەک کاڵا کەهەر خاوەنەکەی دەتوانێت بیکاتەوە.من ڤێدیۆی ئاخوندێکم بینی کەلە مینبەرەکەیدا ژنی دەچواند بەو سەرپۆشەیە کەلەسەر کەبابی سەفەری دادەنێن.ئەیوت ئەگەر ئەتانەوێت پیاوەکان هەستیان بۆ ژنەکانتان نەجولێت ئەبێت حجاب بکەیتە سەرژنەکانتان!(لینکی ڤیدیۆکەی لەخوارەوە دادەنێم)
خاڵێکی تر ئەوەیە کە تەنانەت ئەگەر حیجاب بەجۆرە پۆشاکێکیش بزانین دیسان لە هەموو شوێنێک وناوەندێکی دەوڵەتی وکۆمەڵایەتی پێی ناگەین.هاوڵاتیەکی ئازاد هاوڵاتیەکی ئاسایی هەرچی پێ خۆشە بالەبەری کات،بەڵام پەرستارێک،یا پۆلیسێک،یا وەرزشکارێکی تۆپی پێ ناتوانێت لەسەر کارەکەی خۆی ئامادەبێت.تەنانەت زۆرێک لە یانەو ڕیستۆرانت وئەنجومەنەکان وهیتر کۆدی جل وبەرگیان هەیە کەئەگەر لەو ڕیعایەتی نەکەیت لەو ناوەندە ڕێگاتان پێنادەن.کاتێک هاوڵاتیان دەچنە پەیوەندی کاری کۆمەڵەیی وبەرهەم هێنان ئەبێت بڕیارەکانی ئەو کارە وەیان ئەو کۆمەڵە دیاریکراوە پەیڕەوبکات.کەسێک کەنایەوێت ئەم سنورداردارکردنانە قبوڵ بکات لەو پەیوەندی وکۆمەڵە دیاری کراوانەدا بەشدار نابێت.
ژنی ئازاد:ئایا بەنایاسایی کردنی حیجاب، لە ناو بزوتنەوەو باوەڕدارانی بە ئایندا ڕەوایەتی نادەیتێ؟
ئەگەر حیجاب کۆنەپەرستانەو دواکەوتوانەیە،کەوایە،ئاینی خۆی ولەناویشیاندا ئیسلام کە زۆرتردواکەوتوە وە کۆنەپەرستانەیە.بۆچی ڕایناگەیەنیت کە هەموو ئاینەکان قەدەغەن؟
حەمید تەقوایی:لە بەریەک کەوتن لەگەڵ ئایندا ئەبێت جیاوازی لەنیوان ئاین وەک باوەڕێکی کەسی وئاین وەک کاری دەوڵەتی-کۆمەڵایەتیدا قبوڵ بکەین.ئاین لەهەردو بارەکەدا کۆنەپەرستانەو دواکەوتوانەیە،بەڵام ڕێگای ڕوبەڕوبونەوەیان وەک یەک نیە.ئاین وەک باوەڕ ناتوانیت ونابێت قەدەغەبکرێت.ڕێگای خەبات لەدژی باوەڕی ئاینی ڕۆشنگەری وکاری زانستی و فەرهەنگیەوە نەک قەدەغەکردنی یاسایی.ئەوەی کە دەبێت قەدەغە بکرێت دەستێوەردانی ئاینە لە ژیانی کۆمەڵایەتی هاوڵاتیان-دەوڵەت وسیستەمی پەروەردە وسیستەمی دادوەری وناوەندەکانی بەرهەمهێنان وهیتر.بۆچی کە ئەم کارە نەک بە باوەڕ بەڵکو لەگەڵ ماف وئازادی وهاوڵاتیان لەناکۆکیدایە.تەنانەت کۆمەڵگایەک کە بیەوێت ئازادی باوەڕ(عەقیدە) وەک باوەڕی تایبەتی زامن بکات ئەبێت سیکۆلاریزم وسڕینەوەی مەزهەب لە کاروباری کۆمەڵاتیدا وەک بنەما وەربگرین .لەهەر رژێمێکدا کە ئاینێکی دیاریکراو-وەک ئاینی فەرمی وەیان ئاینی زۆرینە وەیا حکومەتی پاپای فاتیکان وەیا ولایەتی فەقیە وهیتر-پێگەیەکی تایبەت بەدەست ئەهێنێت بیەوێت یان نا باوەڕەداران بە ئاینەکانی تربەهاوڵاتی پلەدوو هەژماردەکرێن .نمونەی زیندو پێگەی بەهایئەکان ودەروێشەکان وەیان تەنانەت ئەهلی سونەیەلەڕژێمی کۆماری ئیسلامیدا .
ئەرکی دەوڵەت بەدور ڕاگرتنی کۆمەڵگەیە لە یاساو سونەت وکارکردی کۆنەپەرستانەو دژی ئینسانی مەزهەب.تەنانەت لە ئاستی پراتیکی وفەردی وکەسی لەهەر شوێنێک کە ئەو سونەتانە لەگەڵ ماف وئازادیە سیاسی وکۆمەڵایەتی وحورمەتی هاوڵاتیان و تەنانەت مافی ئاژەڵانیشدا ناکۆک دەبێت ئەبێت قەدەغەبکرێت.بەشودانی منداڵانی کچ دەبێت قەدەغەبکرێت،تەنانەت ئەگەر دایک وباوک وکچەکەش خۆیان ڕازی بن.حیجابی مناڵان وخەتەنەی کوڕانێی منداڵ وزنجیر وقەمە وەشاندن وسەربڕینی ئیسلامی ئاژەڵانیش ئەبێ قەدەغە بکرێت.بنەمای ئەم قەدەغەکردنانە ناکۆکی ئەو سونەت ویاسا وکردەوانەیەلەگەڵ مافە سەرەتاییەکانی هاوڵاتیان وەیان ئاژەڵاندا.لێرەدا ئیتر تەنانەت تایبەتمەندی و یاان سەرچاوەی ئاینی ئەم کردەوانە گرنگی نیە.ئەوە کرنگ نیە کەسێک بە فەرمانی خودا وەیان لەبەر دەمارگری میللی وڕاسیستی وەیان بە هۆی ئاڵۆزی دەرونیەوە ئەم کارانە دەکات.گرنگ ئەوەیە کە ئەم کردەوانە لەگەڵ مافە سەرەتاییەکانی هاوڵاتیاندا ناکۆکەو هەر بەو هۆیەوە دەبێت قەدەغەبکرێت.
هەتا ئەو شوێنەی کە مەسەلەکە پەیوەست دەبێتەوە بەبابەتی جێ مەبەستمان کە حیجابە، هەر بەو شێوەیەی کە ڕونمکردەوە حیجابیش وەک هەر دەرکەوتن و سومبوڵیکی ئاینی تر ئەبێت لە ناوەندە حکومی وپەروەردەیی وبەرهەمهێنانەکاندا قەدەغەبکرێت.بەڵام حیجاب تەنانەت وەک هەڵبژاردنێکی کەسی ولەدەرەوەی ئەم ناوەندانەش کارێکی کۆنەپەرستانەیە کە لە ڕوانین بۆ ژن وەک کاڵایەکی سێکسی خۆشی دەبینێت وە دژی حورمەت وکەرامەتی ئینسانی ژنانە.لەباری عەمەلیشەوە حیجاب-وەک پێڵاوی دارین کە یابانیەکان لەپێی کچانیان دەکرد-ناکۆک بوو لەگەڵ جوڵان ویاری وچالاکی لەشولاری کچەمنداڵەکان وچالاکی فیزیکی وەرزشی ژنانە.حیجاب کۆت وبەندێکە کەهەر لەمنداڵیەوە ژنان دەباتە دواوەو لە پێگەی ژێردەستەیی پیاودا ڕایدەگرێت.بەو دەلیلەیە کە ئێمە خوازیاری لەنێوچونی حیجابین لەکۆمەڵگەدا،بەڵام بۆ گەیشتن بەم ئامانجە نەک بەیاسا بەڵکو دەست بۆ کاری فەرهەنگی وزانستی وڕۆشنگەری دەبەین.
ژنی ئازاد:ئەگەر ژنانی سەرو تەمەنی یاسایی خۆیان لەڕیفراندۆمێکی ئازاددا بڵین حەزدەکەین حیجابمان هەبێت،ئێوە قبوڵی ئەکەن؟ئەگەر قبوڵی نەکەن ناچنە ڕیزی ئەو بزوتنەوانەی کە گوێ بە دەنگ زۆرینەی خەڵک نادەن وپیشێلی دەکەن ؟
حەمید تەقوایی:ڕای خەڵک معیاری دەست نیشانکردنی ڕاستی نیە.ئەگەر لە سەردەمی گالیلۆدا لە ئەورپا ڕیفراندۆمیان بکردایە ئەگەری زۆر هەبوو کە سوڕانەوەی زەوی بەدەوری خۆردا دەنگی نەدەهێنا!کڵێسای کاسۆلیک کە ئەوسەردەمە گالیلۆیان ناچار بەتۆبەکردن کرد لەڕاستیدا نوێنەرایەتی زۆرینەی ئەوسەردەمەی دەکرد.ڕای زۆرینە لەبنەڕەتدادیموکراسی بۆ بڕیاردانی عەمەلی-بەڕێوەبردن بایەخی هەیە، نەک بۆ دەستنیشانکردنی باش لەخراپ وەیان ڕاست لەهەڵە .دەربارەی حیجابیش هەر هەمان کار ڕاستە.ئەگەر تەنانەت هەموو خەڵکی کۆمەڵگە دەنگ بدەن بەحیجاب ،ئەوە حیجاب نابێتە کارێکی ئیجابی وپیشکەوتوخوازانە.هەر بەو شێوەیەی کە دەنگی هەموو کۆیلەکان بەکۆیلایەتی .کۆیلایەتی ناکاتە جێگای قبوڵ ومۆڵەت پێدراو.ئەبێت ئاگامان لەوەبێت کە شتێک بەناوی حیجابی ئیختیاریەوە بونی دەرەکی نیە.تەنانەت ژنانی ئاینی کەوا بیردەکەنەوە بەئیرادەی خۆیان حیجابیان قوبوڵکردوە لەراستیدا بە زۆری ئاین-ئەخلاقی-سونتەتێک کە لەلایەن کۆمەڵگەو بەتایبەت پیاوانی خێزان-ولەوڵاتێکی وەک ئێراندا لەلایەن دەوڵەتەوە-دەسەپێنرێت ملیان داوە*.
وەرگیڕانی کاوە :عومەر
١١\٣\٢٠٢٠
٢١\١٠\٢٠١٣ لەژنی ئازاددا بڵاوکراوەتەوە
بڵاوکراوەی فیتنە-بزوتنەوەیەک لەپێناو ڕزگاری ژناندا
لینك به اراجیف آخوند
https://www.youtube.com/watch?v=LCNlwlA_CgA
مندرج در زن آزاد شماره ۱۵
