نه‌ريتسالارى … کوردستان عومەر
نه‌ريتسالارى کۆمەڵێ یاسا و ڕێسا و دابونەریتە مرۆڤەکان بە درێژایی کات لە کۆمەڵگە بۆ ڕەواییدان بە دیاردەیەك پێڕەوی لێدەکەن. لەکۆمەڵگە دواکەوتووەکان بەتایبەتی کۆمەڵگەی ڕۆژهەڵاتی دەیان دیاردەمان هەیە، وەکو نەریتێك بەسەر خەڵکی کۆمەڵگەدا سەپێندراوە، بەتایبەتی ژن. ژن ناچار دەکرێت بۆ چوونه ژێر بارى كۆمه‌ڵێك دابوونه‌ريت و ياسا و ڕێساى كۆن و باو بۆ جێبه‌جێ كردن و ئه‌نجامدانى كۆمه‌ڵێك ئه‌رك و هه‌ڵسوكه‌وت و عاده‌ت و لاسايیکردنه‌وه كه له پڕۆسه‌يه‌كى دورودرێژى ڕابردوودا ماونه‌ته‌وه. چەندفاکتەرێکی وەکو ئایین، بیرکردنەوەی کۆمەڵایەتی، ئابووریی و ناهووشیاریی تاکەکانی کۆمەڵگە ڕۆڵیان لە چەسپاندن و بەرهەمهێنانی ئەو نەریتانەدا هەیە. زۆربەی ئەو نەریتانەی لەناو کۆمەڵگەی کوردیدا هەن، لە بەرژوەندی پیاودایە و دژ بە ژنە. هەر ئەو نەریت و یاسایانەی کۆمەڵگەیە دەسەلات و هێزی بە پیاو بەخشیوە و هەمیشە ژن وەکو خزمەتکار و کۆیلە سەیکراوە. واتە پیاو بێ پشتیوانی ئەو نەریت و ئایین و ڕێسایانەی ناو کۆمەڵگە ناتوانێ رەفتاری وەها بەرنابەر ژن بکات. بەڵگەیشمان بۆ ئەوە هەموو پیاوانی دنیا لەرووی جەستە و پێکهاتەی فیزیکییەوە وەکو یەك لە دایك دەبن وەکو ڕەگەزی نێر، بەلام ئەوە نەریت و ئایین و پەروەردەی ئەو کۆمەڵگایەیە ڕۆڵی لە پێکهاتەی بیرکردنەوە و عەقڵی ئەو پیاوە دەگێڕێ و ئاراستەی دەکات. هەر ئەم نەریتانەن ڕۆڵێان لە ئاراستەکردنی باوک و برا و مێردی ژنان و کچانی کورد هەیە، دەبینین چۆن ژنان و کچان دەبنە قوربانی ئەو نەریتانەی کۆمەڵگەی کوردی بەرهەمی هێناون. نەریتسالارییە چۆن دەسەڵاتی بەسەر عەقڵی پیاوی کورددا هەیە و زۆر بە ئاسانی پیاوی کورد بڕیار دەدا، خوشکی، ژنی، کچی بکوژێ یان سزای بدات.
هه‌ميشه ژن قوربانى ده‌ستى ئه‌و چه‌مكه قێزه‌ونه بووه يا به مانايه‌كى تر ژن قوربانى ده‌ستى پياو بووه به‌هۆى سه‌رشۆڕكردنيان بۆ نه‌ريتسالارى, له‌ناو كۆمه‌ڵگەى كورديدا هه‌ميشه ژن قوربانى يه‌كه‌م بووه بۆ نموونه كاتێك كێشه‌يه‌كى كۆمه‌ڵايه‌تى له‌نێوان دوو كه‌س يا دوو هۆز يا دوو گوند دروست بووه دواجار ژنێك كراوه به قوربانى و له‌سه‌ر حيسابى سنگى ژنێك باوه‌شێكى پياوانه‌يان كردوه به‌يه‌كدا، بێ ئه‌وه‌ى بچووكترين حيساب بۆ هه‌ست و نه‌ستى ئه‌و ژنه داماوه بكرێت. ئه‌م جۆره نه‌ريتپارێزيه يا نه‌ريتسالاريه تا ئه‌و ده‌قه‌ى ئێستاش به‌رده‌وامه ئه‌گه‌رچى تاڕاده‌يه‌كى كه‌م كه‌مى كردوه به‌ڵام هێشتا ماوه. هێشتا لاى زۆر پياو پێناسه‌ى ژن بريتيه له‌و مرۆڤه‌ى كه پێويسته له ماڵه‌وه بێت و كارى ته‌نها ده‌رپه‌ڕاندنى منداڵ و خزمه‌ت كردنى مێرد و گه‌رمكردنى ديوه‌خانى پياوه‌كانه, هێشتا زۆرێك به نه‌نگى ده‌زانن ژن فه‌رمانبه‌ر بێت, چالاكوان بێت, نووسه‌ر بێت و له كۆڕ و كۆبونه‌وه و سيميناره‌كاندا به‌شدار بێت. لێرەوە شەڕی ژنانی چالاکوان و ژنانی هوشیار لە کۆمەڵگەدا بە پلەی یەکەم بەرانبەر ئەو نەریتسالارییەیە، چونکە تاکوو ئەو عەقڵیەتە نە گۆڕێت، ناتوانی عەقڵی پیاوی کوردیش بگۆڕیت، ئەو نەریت و پەروەردە کۆنانەیش بەشێوەیەکی زۆر قووڵ ڕەگی لە هەست و عەقڵی پیاوی کورد داکوتاوە، لە ڕەگەوە هەڵکێشانی شۆڕش و خەباتێکی مەدنیانەی زۆری دەوێت، چونکە دەبێ لەسەر ئاستی پەروەردە و هووشیارکردنەوەی تاك کار بکرێت. سێ پایەی زۆر گرینگی ژیان کە ئایین و نەریت و دەسەڵاتن، هەر سێکیان پاڵپشتی لە پیاو و هێزی نێر دەکەن. لەم ساڵانەی دوایییدا حکوومەت زۆر شەرمنانە باسی یاسای توندوتیژی دژ بە ژنان دەکات، بەڵام هەر ئەو کەسانەی یاساکانیان داناوە و دەریدەکەن لە کابینەی حکوومەت ژن و کچەکانی خۆیان کردووە بە کۆیلە و لە چواردیواری ماڵیان داناون، لەلایەکی دیکە هەر ئەو کەسانە شەوەکانیان بە ژن و کچ دەڕازێننەوە، ژن و کچ بۆ تێکردنی حەز و ئارەزووە سێکسییە لەبن نەهاتووەکانیان بە کار دەهێنن. هەروەک لە وتارێکی پێشوومدا باسم کرد ڕێکخراوەکانی ژنانیش پاشکۆی حیزبن و حیزب ئاراستەیان دەکات. هەر ئەو ژنانەی لەو ڕێکخراوانەی بەناو ژنان کار دەکەن، سەرۆکەکەیان، کە پیاوە بە پیرۆزی دەزانن. زۆربەی ئەو ژنانەیشی لەو ڕێکخراوە بەناو داکۆکیکردن لە مافەکانی ژنان لە حیزبەکان بوونەتە قوربانی و بۆ تێکردنی حەزی سێکسی و کاری حیزبی وەکو کۆیلە بە کاردێن. ئیدی ژنێک لە ڕێکخراوێکی وەهادا چۆن دێت باسی مافەکانی ژن دەکا؟ چۆن خۆی بە داکۆیکردن لە مافەکانی ژنان دەزانێ؟ کە خۆی هێشتا لەژێر کاریگەری نەریت و پرۆگرامی حیزب و سەرۆکدا بێت.
