قرخ یهڵان … عهبدولڕهحمان فهرهادی
كورد چهند جوانی گوتووه: پهتی درۆ كورته، واته درۆ زوو ئاشكرا دهبێ و ئهو پهته به شتێكت ناگهیهنێ. زۆر له درۆزنان به ئامانجێكی دیاریكراو دهست به درۆیان دهكهن، لهگهڵ ههندێش ههیانه عارهب گوتهنی فی سبیل الله درۆیان دهكهن، وهك چۆن دووپشك دهگاته ههر تهنێك، دار بێ یان بهرد، ڕهق یان نهرم، چزووهكهی دهگهیهنێتێ و پێوهی دهدات، ئهمانیش ئاوا، ههرچۆن بیاندوێنی، دهتدهنه بهر درۆیان، ئهمهش ڕهفتارێكی دهروونیی تایبهته و پێوهندیی به ژینگه و پهروهردهشهوه ههیه. زۆر سهیره، زۆر له درۆزنان كاتێ دهست به درۆیان دهكهن، له دوڕ چاویاندا نیشانهیێ دهردهكهوێ كه وهسفهكهی زهحمهته و كهسانی ژیر و شارهزا پهیی پێ دهبهن، درۆزن ههن لهكاتی ئیشدا چاویان لێڵ دهبێ، ڕهنگهكان به ههڵبزڕكاوی دهبینن و قسان دووباره و سێباره دهكهنهوه، ههمان درۆ جارێكی دیكه و له كاتێكی دیكه بۆ ههمان كهس به جۆر و چیڕۆكێكی تر دهگێڕنهوه. یهك له نووسهره گهورهكان وابزانم مارك توین ه دهڵێ: كه درۆزن دهست به درۆیان دهكات، قهت ههوڵ مهده به پرسیاران درۆكهی لێ سپی بكهیتهوه، چونكه ئهو به درۆیهكی تر وهرامت دهداتهوه، جا وا چاتره خۆت نهدهیه بهر درۆیان.
ئهوێ ساڵێ دوو برادهری درۆزن له یهكی نیسانێ گهیشتنه یهك، ئاگام لێبوو یهكیان بهوی دیكهی دهگوت: فڵانێ، ئهمڕۆ یهكی چواره، ههموو عالهمێ خوای درۆیان دهكهن، وهره با من و تۆ تهنیا ئهمڕۆ دهستبهرداری درۆیان بین، دهبا بهس ئهمڕۆ ڕاستگۆ بین توخوا، ئهوی تریان پێدهكهنی و دهیگوتێ: توخوا تۆی درۆزنیش منت بهلاوه درۆزنه؟ ئهویتر وهرامی دهدایهوه: ههی ڕووت ڕهش بێ، درۆ له ئاستت شهرمهزاره. له گهوره درۆزنێكم بیستووه، زۆرجاران درۆ سوودی گهورهی ههس، به تایبهت لهڕاست ژنان، كاتێ لهگهڵ ژنهكهت دهكهویه گفتوگۆ و باسوخواس. ههر ئهو برایه ههمووجارێ پێم دهڵێ: بڕوا ناكهم به درێژاییی مێژوو له دونیادا كهسێ ههڵكهوتبێ درۆی لهگهڵ ژنهكهی نهكردبێ، ڕاستیی قسهكهی ڕێی تێدهچێ، منیش وهرامیم دایهوه: ئهی ژنان؟ خۆ باوهڕ ناكهم ژنانیش له مێژوودا لێیان ههڵكهوتبێ ههرگیز له ژیانیاندا درۆیان لهگهڵ مێردهكانیان نهكردبێ. وهلحاسڵ لهوهتهی مرۆڤ ههناسه دهدات درۆش بهردهوامیی ههیه و ههر دهشمێنێ.
ههر ئهو برادهرهم چیڕۆكی خۆی و سهگهكهی بۆ گێڕامهوه، وابزانم چیڕۆكهكهی لووتكهی ئهفسانهیه له درۆیان، كه ئهمه كورتهكهیهتی: (نیوهشهوێ له یهكێ له یانهكان به سهرخۆشی هاتمه دهرهوه، وابزانم قاپێ تهكهرداغم ههڵقوڕاندبوو، به پێ بهرهو ماڵهوه ههنگاوم نا، نیو سهعاتێكی پێچوو گهیشتمه دهوروبهری شوقهكهمان، كه له قهراغی شار بوو، ئهوكات وهك ئێستای لێ نههاتبوو، ئهو ناوه چۆلوهۆل بوو، قهرهج و دۆمهكانی شار ڕهشماڵی خۆیان لهو چۆلهوانییه ههڵدابوو، زۆر سهرخۆش بووم و له ههنگاوناندا لاكهم لێوه دههات و بهملاو بهولادا دههاتم، له ڕهشماڵهكان نزیك بوومهوه، ههستم كرد یهك له سهگه دڕه پاسهوانهكانیان بهو تاریكه شهوه ڕووهو من دێ، تا دههات نزیك دهكهوتهوه و ههر زهندهقم چووبوو، خۆ ئهوه پڕم دهداتێ!
ههر هات ههر هات، لهپڕ هێرشی بۆ سهروسهكوتم هێنا، منیش ناچار مام تا هێزم تێدابوو مشتهكۆڵهم ڕاوهشاند، سهیرهكه لهوهدا بوو، تومهز مستم كهوتۆته ناو دهمی سهگه، دهستم زێتر بۆ قووڵایی ڕهوانه كرد، دهست بڕۆ بڕۆ، ههستم كرد دهستم لهناوهوهی گهیشتۆته لای كلكی، ئیتر مستم گرتهوه و چنگێكم لێ گیر كرد و تا هێزم تێدا بوو به دهستهكهی دیكهم سهگهم له دهستم داماڵی، ئارهقی ڕهش و شینم دهردابوو، ئیتر سهگهم بهرهواژ كردهوه، سهگه نامابوو و له جیاتی بحهپی حهو حهو حهو، دهحهپی وهح وهح وهح.).. ویستم درۆكهی لێ سپییهوهكهم، چونكه باوهڕم بهو درۆودهڵهسه و كهشوفشه نههات، سهگ بهرهواژ كردنهوه و وهح وهح؟ زۆر سهیره! ههر خۆم وتهكهی مارك توینم هاتهوه یاد، نهكهی به درۆی بخهیتهوه، با بۆخۆی ههر بهم فشهچیڕۆك و ئهفسانانه بژی. با ڕێی نهدهم به درۆی تر وهرامی پرسیارانم بداتهوه. بیرمه له سهرهتای نهوهتهكان، هاوكارمان ئیسماعیل بهرزنجی دیدارێكی ڕیكۆردكراوی لهگهڵ حهیرانبێژی ناودار ڕهسوول گهردی كردبوو، خهریكی پاكنووس كردنهوهی بوو، شهوهكهی له یانهی ڕاگهیاندن ڕیكۆردهكهی بۆ لێداینهوه، دوا پرسیاری بهرزنجی له مام ڕهسوول ئهمه بوو:
مام ڕهسوول گیان، ڕات چییه دهربارهی درۆ؟
مام ڕهسوول تهڕدهستانه هاته وهرام: درۆ؟.. قوڕبهسهرییه.. ماڵوێرانییه.. شێلمانوهشێنییه
لهو ڕۆژهوه مێژووی درۆ بهستراوهتهوه به شێلمان وهشاندن. جاران له ههولێر به درۆ دهگوترا فۆڕته، به درۆزنانیش فۆڕتهچی. ههروهها ئهگهر درۆزن ژمارهی درۆیهكانی بگهیاندبایه چل درۆ، ئهوا لای توركمانان ناسناوی (قرخ یهڵان) واته (چل درۆ)ی دهدرایێ. ئیتر لهم دیدارهی مام ڕهسوولهوه درۆ بوو به شێلمان و درۆزنیش به شێلمانچی یان شێلمانوهشێن. ئیتر با ئاگامان له خۆمان بێ كار له خهڵك نهماوه و حكوومهتن فێر بووه ڕمبهی شێلمانانی دێ. خوایه له شێلمان و شێلمانوهشێنان بهدوورمان بگرێ.
