ڕۆمانی شهربهتی ترس وچهند سهرنجێك … سهدیق سهعید رواندزی
دیاردهی ژن كوشتن، به پاساوی كڕینهوهی شهڕهف و گێڕانهوهی شكۆی كهسی و خێزانی بۆ بنهماڵه، بووهته نهریتێك له كۆمهڵگهی ئێمه و ڕهگێكی مێژووی درێژی ههیه، كه وهك بهشێك له سیمایهكی میللی و خێڵهكی،نێو بهشێكی كۆمهلگه دهبینرێت. دیاردهیهك كه تیایدا زۆرجار له پهنای خۆشهویستی به ناو ڕاستهقینه، ڕهگهزی مێ تیایدا دهبێته قوربانی و به مهرگی ئهو كۆتایی دێت. گهلێك جارئهم دیاردهیه، وهك تیمهیهكی نووسین ڕهنگدانهوهی له دنیای چیڕۆك و ڕۆمانی كوردی ههبووه.كه خۆم وهك خوێنهرێك تهنها له ماوهی ئهو ساڵهی ڕابردوودا، چهندین ڕۆمان و چیڕۆكم خوێندونهتهوه، كه باسی ژن كوشتن به پاساوی شهڕهف له كۆمهڵگهی كوردی دهكهن. وهلێ نایشارمهوه له بهشێكی زۆری ئهو دهقانهدا، نووسهری كورد نهیتوانیوه به شێوهیهك بهرجهستهی ئهو ڕووداوانه بكات، كه كاتێ خوێنهر دهیخوێنێتهوه، ههست بكات له بهردهم گێڕانهوهیهكی واقیعی نییه، بهڵكو ڕۆمان دهخوێنێتهوه. خوێنهر كاتێ ڕۆمانی(زۆڵهكهی ئهستهنبۆل) دهخوێنێتهوه، به درێژایی گێڕانهوهی ڕووداوهكه، به تاسهی ئهوهیه بزانێت چارهنووسی ئهو ژنه چی دهبێت كه لهلایهن براكهیهوه لاقه دهكرێت و منداڵهكهی له یهك كاتدا، مستهفا ههم خاڵیهتی و ههمیشی باوك.تا سهرهنجام له كۆتایی ڕۆمانهكه، ڕاستییهكان دهردهكهون و بهو هۆیهشهوه مستهفای برای كچهكه دهمودهست دهمرێت. لهو ڕۆمانهشدا، ژنه لاقهكراوهكه، دهیهوێت منداڵهكهی زگی له بار بهرێت، وهلێ سهرهنجام پهشیمان دهبێتهوه و منداڵهكه گهوره دهبێت و له كۆتاییدا چیڕۆكی ڕاستهقینهی ژیانی خۆی دهزانێت. ڕۆمانی (شهربهتی ترس)یش، چیڕۆكی كچێك به ناوی (مهحبوبهی نازدار)دهگێڕێتهوه، كاتێ لهلایهن دهسگیرانهكهیهوه له پهنای خۆشهویستییهوه، دهست درێژی دهكرێته سهرو لاقهی دهكات. ئهویش ناچاره، پهنا ببانه بهر پزیشك و نهخۆشخانهی نازهنین، بۆ ئهوهی منداڵهكهی نێو زگی له بار بهرێت. ئهم ڕۆمانه، له چهندین ڕووهوه ڕۆمانێكی نا ئستاتیكی ولاوازه. من وهك خوێنهرێك كاتێ له خوێندنهوهی بوومهوه، نائومێدییهكی گهوره دایگرتم، بهوهی كه چۆن نووسهری چیرۆِكی(باوكی ناو تهلهفۆن) ڕۆمانێكی بێ هێزو نا بابهتی لهو شێوهیهی نووسیوه!.كه هیوادارام ئاماژه نهبێت بۆ پاشهكشهی نووسینی چیڕۆك و ڕۆمان، لای ئهو چیڕۆكنووسه دیاره. لهم ڕۆمانهدا، خوێنهر بهر چهندان وێنهی ناهونهری، دهربڕینی نابابهتی، بێ چێژو جوانی دهكهوێت. بونیادی گێڕانهوه به شێوهیهكه، ئهگهرچی بهش بهش كراوه، وهلێ له سهر یهك ڕیتمی گێڕانهوه دهڕوات، كه وامان لێ دهكات ههست بكهین حیكایهت و چیڕۆكێكی میللی و ئهفسانهیی دهخوێنینهوه نهك ڕۆمان كه ژانری سهردهمه.ئهمه وێرای ئهوهی له چهندین شوێنی ڕۆمانهكهدا، بهر وێنهی هاودژو گێڕانهوهی هاودژ دهكهوین، كه پێ دهچێت بهسهر نووسهری ڕۆمانهكهش تێپهڕیبێت وههستی پێ نهكردبێت. له ههندێك شوێنی ڕۆمانهكهدا،گێڕانهوه و دهربڕینهكان دهچنه ئاستێكی هێنده لاواز،وهك ئهوهی فلمێكی هیندی بینین وایه. ئهم جۆره دهربڕینانه، له زمانی نووسهرێك ناچێت، كه ئهزموونێكی درێژو جوانی نووسینی چیڕۆك و گێڕانهوهی ههیه، بهڵكو له ئهزموونی نووسهرێك دهچێت، كه تازه هاتبێته نێو دونیای نووسین و مهبهستییهتی ههرچۆنێك بێت شتێك بگێڕێتهوه. بێ ئاگا لهوهی گێڕانهوه، هونهره و دهبێ هێزی كێشكردنی خوێنهری تێدابێت.لێرهوه ئاماژه به چهند لایهنێكی نا هونهری ونا بابهتی ڕۆمانهكه دهدهین:_
*لا31نووسیویهتی:(وهره خوات بمێنێ و خۆت مهكوژه). ئهم دهربڕینانه، له هونهری دهربڕینی ڕۆمان ناچن و له دهیان شوێنی ڕۆمانهكهش دووبارهی كردۆتهوه، بهبێ ئهوهی هیچ جوانییهك به گێڕانهوهكه بدهن. *لا38نووسیهیهتی:(مهحبوبه دهیگوت مردنی باوكم به مانای داڕووخانی سهقفی ماڵ به سهرم، كهس بهكهوتنی ئهو سهقفه تهنها نابێت من نهبێت). ئهمه له كاتێكدا ڕۆماننووس خۆی لهڵاپهڕه12ی ڕۆمانهكهیدا، نووسیویهتی:( دهزانم و دهكرێ مرۆڤ بێ باوك بێت!).واتا ئهگهر باوكیشی نهبێت ئاساییه، ئیدی نازانم كه ئاسایی بێت، چۆن ئهو سهقفه دادهڕووخێت!. *لا39نووسیویهتی:(بینایهكی گهورهم بینی،واتابینای نهخۆشخانهكهی دكتۆره نازهنین).
*لا41ئهمجارهیان دهنووسێت:(نهخۆشخانهكه زۆر گهوره نهبووكه ئهمهش جێگهی خۆشحاڵی من بوو). *لا40نووسیویهتی:(ژنه دهرگاوانی نهخۆشخانهكه ناوی ست فهریدهبوو، مامۆستای فیزیا بوو). به داخهوه بهشێك له ڕۆماننووسهكانی ئێمه، له كاتی دیاریكردن و پێدانی ڕۆڵی كارهكتهرهكان له چیڕۆك و ڕۆماندا،دهكهونه ههڵهی زهق و نالۆژیكییهوه. ههموو نهخۆشخانهكانی كوردستان بگهڕێیت، كارمهندێكی دهرگاوانی نهخۆشخانهیهكی ولاده، نابینیتهوه بڕوانامه و خوێندهواری ههبێت، چ جای بگات به مامۆستای فیزیا كه پسپۆڕییهكی دهگمهنه. ئهمه نیشانهی بێ ئاگایی نووسهرانی ئێمهیه، له ژیانی كۆمهڵایهتی و میللی كۆمهڵگهی ئێمه، به تایبهتی ئهوانهی له ههندهران دهژین و لهوێوه، چیڕۆك و ڕۆمان، له سهر ژیانی كۆمهلگهی خۆیان دهنووسن.
*لا45نووسیویهتی:(شووی كردوودوومانگی نهبرد، گوتی سگم ههیه وحهزدهكهم كچم ببێت).ناكرێت نووسهرێك هیچ لهبارهی ژیانی دووگیانی و لایهنی فسیۆلۆژی ژن نهزانێت، كهچی باسی بكات. ئاخر تا سهرووی سێ مانگ، نیشانهكانی دووگییانی ههر ههستیشی پێ ناكرێت، كهچی ڕۆماننووس نووسیویهتی كهمتر له دوومانگ. *لا45نووسیویهتی:(تا ساڵێك پهڕۆ و لافیتهی ڕهشمان و له دیوارهكه نهكردهوه). به مهرجێك ههموو پرسهیهك له كۆمهڵگهی كوردی، تهنها ههفتهیهك دهخایهنێت.
*لا55نووسیویهتی:(براكانم له ژووری حهمام گلۆپیان لهسهر دهكوژاندمهوه،ئاوی گهرمیان لێدهگرتمهوه،شامپۆكانیان پڕدهكردم له دۆشاوی تهماته،میزیان به پێلاوهكانم دهكرد،تهباشیریان بۆ له جێی سووراوهكان دا ئهنام،مشكی تۆپیویان دهخسته نێو گیرفانی جلهكانمهوه)من دهزانم، پیاوی كورد زۆرینهیان چهند دڵڕهق و نامیهرهبانن بهرامبهر به خوشك و هاوسهرهكانییان، بهڵام ئهو ههموو زێدهگۆییه له وهسفكردنی دڵڕهقی برایهك بهرامبهر به خوشكهكهی، نه هونهرییه و نهبابهتی،بهڵكو ئامانج لێی تهنها درێژكردنهوهی لاپهڕهكانی ڕۆمانهكهیه. سهیر لهوه دایه، ئهوسێ برایه كه بهم شێوهیه ئازاری مهحبوبهی خوشكییان داوه، به قهولی ڕۆماننووس ههریهكهیان كادیرێكی دیاری حزبێكیش بووه!. له كاتێكداكادیری، هیچ نهبێت پلهیهكی بهرزی هوشیاریی و سیاسی و هزرییه، ئهگهر كهمیش بێت. *لا75:(ئهگهرچی نهخۆشخانهكهی دكتۆره نازهنین،چهندین نهۆم بووهو نهۆمێكی شاراوهشی بۆ له باربردنی منداڵان ههبووه، ههمیشهش جمهی هاتووه، كهچی به گوێرهی ئهوهی ڕۆماننووس له(لا75) نووسیویهتی، تهنها(3)دكتۆر(5) پهرستاری ههبووه!.
*لا78نووسیویهتی:(ئهو منداڵه، هی ئهو مێرده سهر زلهمه، خۆزگه پیاوهكه هینهكهی تۆزێ زل بووایه،دكتۆره نازهنینیش له بهر پێكهنین قسهی بۆ نهكراوه).ئهگهرچی ڕۆماننووس، گوایه لهو ڕۆمانهیدا شكۆ بۆ ژن دهگێڕێتهوه، وهلێ ههر خۆی شكۆی ژنی شكاندووه، كاتێ ههموو خواستهكانی چووكێكی گهورهی پیاوان كورتكردوونهتهوه.لهو نامۆتریش ئهوهیه، كه دكتۆرێكی ژنیش لهگهڵ ئهو بۆچوونه دابێت و پێ بكهنێت.ئهمه ئهو تێگهیشتنه میللی و خێڵهكییهم بیر دێنێتهوه، كه پیاوبوون بهچووك پێوانه دهكهن!. *لا83:(لهو لاپهڕهیهدا، ڕۆماننووس كاتێ باسی ئهوهمان بۆ دهكات كه دكتۆره نازهنین و مهحبوبه دهچنهوه ماڵ بۆ ئهوهی پهساپۆڕتهكهی مهحبوبه بێنن) به شێوهیهك گوزارشت لهو چوونه دهكات, كهزۆر نابابهتی و نازمانهوانییه.چونكه دیمهنهكه، له ئهكشنی فلمێكی كۆمیدی دهچێت!
*لا91نووسیویهتی:(مامه دكتۆركامهران گوتی من دهچم پۆلیسێك ههڵدهبژێرم و گرێبهستی لهگهڵ دهكهم له لقی پۆلیس). ڕۆماننووس وادهزانێت سپاردنی ئهرك به پۆلیس، به ههڵبژاردن و دیاریكردنه، نهك ڕێوشوێنی یاسایی و كارگێڕی، پۆلیس هێزێكی فهرمییه و نیشانهی ههبوونی دهسهڵاته. ڕۆماننووس خۆی له دهرهوه دهژیت و زۆر باش له ئهرك و پێگه و دیدی هاووڵاتییان بۆ پۆلیس دهگات، ئیدی دیاریكردنی ئهركی پۆلیس بهو شێوه ساده و ههڕهمهكییه نییه، وهك ئهوهی ئهو باسی دهكات!. *لا88نووسیویهتی:(دكتۆرو سستهرهكان،به بینینی ئهو كوڕانه،(واتا سێ براكهی نازدار)تووڕهبوون و مقهست و پهڕۆی خوێناویی وجیهازی زهخت ومهمك مژه و دایبابیان تێگرتوون). ئهو ڕهفتارانهیان له نێو نهخۆشخانهكه كردووه. ڕۆماننووس بیری چۆتهوه، پزیشك دهبێ چ جۆره كهس و مرۆڤێك بن. ئاخر ئهم ڕهفتارو كردهوانهی ڕۆماننووس داویهتییه پاڵ پزیشكهكان، له كردهوهی منداڵان دهچن.
*لا97نووسیویهتی:_(براكانت ناخۆشییان كردووه ههر ڕۆژهی جامێكی نهخۆشخانهكه دهشكێنن).
*لا124(دوای ئهوهی سێ براكهی مهحبوبه، به بهنزین نهخۆشخانهكه دهسووتێنن و ئاگری تێ بهردهدهن، دكتۆره نازهنین دێت سهیری نهخۆشخانه سووتاوهكهی دهكات، پاشان دهگهڕێتهوه شوقهكهی، دووش دهكات!وهك ئهوهی هیچ ڕووینهدابێت.
*لا125نووسیویهتی:( سهیره دهم و چاوی خۆیان نهشاردۆتهوه). نازانم ئهگهر كهسێك مهبهستی بێت تاوانێك ئهنجام بدات، چۆن دهم و چاوی ناشارێتهوه. ڕهنگه ڕۆماننووس وابزانێت ئهوانهی له كوردستان شوێنێك دهسووتێنن، زۆر به ئاسایی ئهو كاره وهردهگرن و دهیكهن.
*لا126نووسیویهتی:( سێ براكه، وا جوان سهیری كامێرای چاودێری دهكهن، دهڵێی وێنه بۆ پهساپۆڕت دهگرن). بهمهرجێك ئهو كاته، كاتی سووتاندنی نهخۆشخانهكهیه.ڕۆماننووس نهیتوانیوه گوزارشت له دۆخی سایكۆلۆژی تاوانبارێك بكات، ئهو ساتهی تاوانێك ئهنجام دهدات.
*لا:_126(كاتێ ئهفسهری پۆلیس دهچێت بۆ گرتنی سێ براكه له دوای سووتاندنی نهخۆشخانهكه، پێیان دهڵێت: خۆتان شوشتبا، بۆ ئهوهی بۆنی بهنزینتان لێ نهیهت). ڕۆماننووس لێره، چ ڕۆڵێكی كاریكاتۆری به ئهفسهرانی پۆلیس داوه. ئاخر ئهگهر تاوانبارێك تاوانێك بكات، دهچێتهوه ماڵ و به ئاسانی لێی دهخهوێت؟!.ئهفسهری پۆلیس بهو زمانه میللی و نافهرمییه لهگهڵ تاوانبار دهدوێت؟!.
وێرای ئهمانهش، خاڵێك كه به پێویستی دهزانم باسی بكهم ئهوهیه، كه به درێژایی ڕووداوهكانی ڕۆمانهكه، ڕۆماننووس نهیتوانیوه ڕۆڵی كارهكتهرهكان به پێی ئاستی تێگهیشتن و هوشیاریی كهسی وپهروهردهییان وازی بكات. به درێژایی ڕۆمانهكه، كاتێ سهرنج له گفتو گۆو دیالۆگی نێوان دكتۆره نازهنین و نازدار دهدهین، كه دووكارهكتهری سهرهكی ڕۆمانهكهن، ههست ناكهین له بهردهم گفتوگۆی نێوان پزیشك و ژنێكی قوربانی و لاقه كراوداین. بهڵكو واههست دهكهین، له بهردهم گفتو گۆی نێوان دوومنداڵ و دوو ههرزهكارداین، كه هیچ هونهرێكی بیركردنهوه و دهربڕینی قسه نازانن.چونكه ئهوهنده قسه و گفتو گۆكان، كۆمێدی و نابابهتین. به داخهوه ئهمه گرفتی بهشێكی زۆری ڕۆماننووسهكانی ئێمهیه، كه ناتوانن له پێگه و ڕۆڵی كهسهیتییهكان، له میانهی گێڕانهوهی ڕووداوهكان بگهن. كاتێ كارهكتهرێكی(پزیشك)مان ههیه، ئهوا دهبێ ئهو كارهكتهره وهك پزیشكێك قسه بكات و ڕۆڵهكهی ببینێت. ناكرێ كارهكتهر نهخوێندهوار بێت، كهچی وهك ڕووناكبیرێك قسه بكات.بۆنموونه: مهحبوبهی نازدار، كه دهستدرێژی كراوهته سهرو منداڵێكی بێ باوكی له زگدایه، به شێوهیهك ههڵسوكهوت دهكات و قسه دهكات، وهك ئهوهی هیچی لێنهكرابێت. له كاتێكدا قوربانییانی دهستدرێژی سێكسی، دهكهونه دۆخێكی دهروونی دژوارهوه و شۆكێكی هێنده گهوره دهیانگرێت، كه توانای هیچ كارو چاڵاكییهكی ژیانیان نامێنێت. نامۆ دهبن و دهڕووخێن، زۆرینهیان بیر له خۆ كوشتن دهكهنهوه. له كۆمهڵگهی ئێمهدا(كه ڕۆماننووسیش له شهربهتی ترسدا مهبهستی كۆمهلگهی كوردییه) ژنان بهو حاڵهتانه، دهكهونه گۆشهگیری و داڕووخانێكی گهوره. زۆرینهیان له بهر توانجی خێزان و كۆمهڵگه خۆیان دهكوژن. كهچی سهیر لهوه دایه، دواجار دكتۆره نازهنین زۆر به ئاسانی به نازدار دهڵێت:(تۆ دهتوانی بێیتهوه ناو خێزانت.لا136). ئهگهر كهسێك ئهو ڕووداوه تراژیدیهی بینیبێت، دهتوانێ سووك و ئاسان، ئیدی ژیان بكات؟ بهتایبهتیش له كۆمهڵگهیهكدا كه ههموو شهڕهف و پێگهی كۆمهڵایهتی و خێزانی و میللی و كهسی، له جهستهی ژن و له جهستهشیدا، له شوێنێك دهیبیننهوه!؟. دواجار دهڵێم، بهرله بڵاوبوونهوهی ڕۆمانهكه، له چهندین شوێن، ههواڵی نووسین و بڵاوكردنهوهی ڕۆمانی(شهربهتی ترس)م بیست. بۆیه وهك خوێنهرێك، به تاسهیهكی زۆرهوه له ههوڵدابووم ڕۆمانهكهم دهست بكهوێت وبیخوێنمهوه. وهلێ كاتێ له خوێنهوهی بوومهوه، بهر شتێكی پێچهوانهتر كهوتم.له ڕوانگهی منهوه وهك خوێنهرێك، شهربهتی ترس، له ڕۆمانی نووسهرێك ناچێت كه ئهزموونێك و تهمهنێكی لهگهڵ ژانری چیڕۆك و گێڕانهوه ههیه، بهڵكو له ئهزموونی كهسێك دهچێت، كه تازه نووسینی ڕۆمان تاقیدهكاتهوه و ئیدی ههر مهبهستییهتی شتێك بنووسێت و بیگێڕێتهوه. به بێ ئهوهی شارهزاییهكی ئهوتۆی له بینای هونهری ڕۆمان ههبێت. لهدهیان شوێنی ڕۆمانهكه،بهداخهوه بهر بۆچوونی نابابهتی، گوزارشتی كۆمێدی و گاڵتهجاری، وێناكردنی ههزهلیانه دهبینهوه.من خۆزگهم دهخواست وهها نهبووایه، ولێ واقیع شتێكه و خۆزگهش شتێكی تر!.
*پهراوێز:_ شهربهتی ترس، ڕۆمان، نووسینی:ئارامی كاكهی فهلاح، بڵاوكراوهی: ناوهندی ڕۆشنبیریی ڕهههند_سلێمانی 2019…