مه‌حوی له نێوان دڵی وه‌ك به‌ردی یارو تیغی ره‌خنه‌ى خه‌ڵكدا له شیعری (عه‌جیبم دێ )دا.. نووسینی/ عەتا قەرەداخی
-١-
شیعری(عه‌جیبم دێ) یه‌كێكه له شیعره‌كانی مه‌حوی كه له لاپه‌ڕه‌ى 270-272 ی دیوانه‌كه‌یدا بڵاوكراوه‌ته‌وه‌و له یانزه دێڕ پێكهاتووه. شیعره‌كه هه‌مان شێوه‌ى شیعره‌كانی تری مه‌حوی‌و زۆربه‌ى شیعری كلاسیكی كوردی ناونیشانی نییه. له كاتێكدا ئه‌وه ئاشكرایه كه ئه‌و رێبازه ره‌خنه‌ییانه‌ى كه كار له ناو ده‌قدا ده‌كه‌ن بایه‌خێكی زۆر به ناونیشانی ده‌ق ده‌ده‌ن چونكه پێیان وایه ناونیشانی ده‌ق وه‌كو كلیل وایه بۆ كردنه‌وه‌ى ده‌رگای ده‌ق، ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌مان بۆ ئاشكرا ده‌كات كه ده‌ق جه‌سته‌یه‌كی سه‌ربه‌خۆیه‌و ده‌رگای تایبه‌تی خۆیی ههیهو ره‌خنه‌گریش له هه‌نگاوى یه‌كه‌مدا پێویستی به‌وه‌یه كه ئه‌و ده‌رگایه بكاته‌وه بۆ ئه‌وه‌ى بچێته ناو دنیای ده‌قه‌وه‌و له‌وێڕا به زاراوه‌ى نۆرسۆرن فرای هه‌وڵی توێكاری ده‌ق بدات، یان به زاراوه‌ی بارت هه‌وڵی شیكردنه‌وه‌ى ده‌ق بدات له روانگه‌ى بنیادی پێكهێنه‌ری زمانی ده‌قه‌وه‌و له‌وێڕا له دوای پرسیاره‌كانی ده‌ق‌و شێوازى ئاراسته‌كردنیان بگه‌ڕێت و له‌پاڵ ئه‌وه‌شدا هه‌وڵی ئاشكراكردنی جیهانبینی ده‌ق بدات.
به‌هه‌رحاڵ ئێمه له شیكردنه‌وه‌ى شیعری كلاسیكی كوردیدا به‌گشتی ئه‌و كلیله‌مان له‌به‌رده‌ستدا نییه كه ده‌رگای دنیای ده‌قه‌كه‌ى پێ بكه‌ینه‌وه ئه‌وه‌ش ره‌نگه تا ئه‌ندازه‌یه‌ك رۆڵی هه‌بێت له گرانتركردنی شیكردنه‌وه یان توێكاری ده‌قی كلاسیكدا، به‌ڵام ده‌بێ ئه‌و راستیه‌ش بڵێین رۆڵی ناونیشان تا ئه‌و كاته گرنگه كه ره‌خنه‌گر ده‌گاته جه‌سته‌ى ده‌ق‌و ده‌كه‌وێته كاكردن له ناو ئه‌و پێكهاته زمانیه‌دا.
-٢-
ئێمه ده‌زانین كه مه‌حوى هه‌مان شێوه‌ى زۆرێك له شاعیرانی كلاسیكی كوردی هه‌م خوێندنگای ئایینی خوێندویه‌تی‌و هه‌م بووه به مه‌لایه‌كی شاره‌زاو پایه‌به‌رز له زانسته ئیسلامیه‌كاندا‌و هه‌م شاره‌زا له زمانه‌كانی عه‌ره‌بی‌و فارسی‌و هه‌م به ئاگاو سه‌رده‌رچوو له شیعری ئه‌و دوو نه‌ته‌وه‌و له‌سه‌رووى هه‌موو ئه‌مانه‌شه‌وه مه‌حوی رێبازى ته‌سه‌وفی نه‌قشبه‌ندی وه‌رگرتووه‌و له‌و بواره‌شدا شوێن‌و پێگه‌ى خۆیی هه‌بووه‌و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا كه شاعیرێكی پایه‌به‌رزه، ئه‌و عاریف‌و زاهیدێكی دیارو له‌به‌رچاوه‌و بێجگه له شیعره ئاینییه‌كانی، به‌رهه‌مه‌كانی تریشی كه له رووكه‌شدا زیاتر وه‌كو شیعری دڵداری ده‌رده‌كه‌ون، به‌گشتی ره‌گ‌و ریشه‌ى دڵداری‌و عیشقێكی مه‌ودا قوڵتریان هه‌یه كه ئه‌ویش عیشقی خودایی‌و گه‌ڕان‌و سه‌وداسه‌ری نه‌فسێكه كه وازى له دنیاپه‌رستی هێناوهو سه‌رگه‌رمی گه‌ڕانه به‌دوای گه‌یشتن به رۆحی باڵاو توانه‌وه له‌و رۆحه باڵایه‌دا. هه‌موو ئه‌و وێنهو ده‌ربڕین‌و ئایه‌تی قورئان‌و فه‌رمودانه‌ی پێغه‌مبه‌ریش كه بوون به سه‌رچه‌وه‌ى ده‌قه‌كانی مه‌حوی به مه‌به‌ستی ئاماده‌كردنی زه‌مینه‌و فه‌زایه‌كه كه تێیدا وێنه‌ى سۆفی یان زاهید‌و عارفێك به‌رجه‌سته بكات كه چۆن تێده‌كۆشێت بگات به رۆحی باڵاو له‌و رۆحه باڵایه‌دا بتوێته‌وه كه ئه‌وه‌ش به‌رزترین پله‌یه كه سۆفی یان زاهید له ژیانی خۆیدا بیگاتێ. ته‌نانه‌ت ئه‌و شیعرانه‌شی كه باسی عیشق‌و دڵداری له‌گه‌ڵ ره‌گه‌زى به‌رامبه‌ر ده‌كه‌ن بنه‌ماو فه‌زای عیشقی خودایی‌و ته‌سه‌وفیان هه‌یه.
ئه‌وه ئاشكرایه كه مه‌حویش وه‌كو شاعیرانی تری كلاسیكی كوردی‌و به تایبه‌تیش شاعیرانی بابان به كێشی شیعری كلاسیكی عه‌ره‌بی یان باشتر بڵێین به كێشه‌كانی فه‌راهیدی نووسیوێتی كه له روانگه‌ى ئه‌ده‌بی ته‌نه‌وایه‌تیه‌وه هه‌رچۆن ره‌خنه له نالی‌و سالم‌و كوردی ده‌گیرێت له‌به‌رئه‌وه‌ى كه پشتیان له كێشه كوردییه‌كان كردووه كه كێشی په‌نجه‌یه، هه‌مان ره‌خنه‌ش به‌ر مه‌حوی ده‌كه‌وێت به‌ڵام دیاره كوده‌تا كردن به‌سه‌ر كێشه‌كانی په‌نجه‌دا كه شێوازى ره‌سه‌نی نووسینی شیعری كوردیه له لایه‌ن نالی‌و شاعیرانی تری سنووری میرنشینی بابانه‌وه كراوه‌‌و مه‌حوی ئه‌و كوده‌تایه‌ى نه‌كردووه به‌ڵكو شوێن پێی ئه‌وانه‌ى هه‌ڵگرتووه كه كوده‌تاكه‌یان به‌رپا كردووه، هه‌رچه‌نده ده‌بێ ئه‌و راستیه‌ش بدركێنین كه هاوكاتی مه‌حوی، شاعیرێكی دیاری تری ئێمه كه مه‌وله‌ویه به كێشی ره‌سه‌نی كوردی شیعری نووسیووه‌و نه‌هاتۆته سه‌ر رێگای نالی‌و هاوڕێیانی. واته ده‌سته‌به‌رداری كێشی په‌نجه نه‌بووه له نووسینی شیعردا كه كێشی گاتاكانی ئایینی زه‌رده‌شتی‌و كێشی فۆلكلۆری كوردییه، ره‌نگه هۆكاری سه‌ره‌كیش بۆ ئه‌وه‌ى كه مه‌وله‌وى شوێن پێی شاعیرانی بابانی هه‌ڵنه‌گرتبێت ئه‌وه بێت كه مه‌وله‌وى له ده‌ره‌وه‌ى قه‌ڵه‌مڕه‌وی بابان ژیاوه‌و ئه‌وه‌نده‌ى په‌یوه‌ست بووه به زاری گۆرانی‌و جوگرافیای جوان‌و قه‌شه‌نگی هه‌ورامان‌و ره‌سه‌نایه‌تی كوردی‌و ئیشراقاتی زه‌رده‌شتی‌و رۆژهه‌ڵاتی‌و ته‌نانه‌ت نه‌قشبه‌ندییه‌وه، ئه‌وه‌نده نه‌كه‌وتبێته ژێركاریگه‌ری ئه‌زموونی شیعری بابان‌و كه‌لتووری عه‌ره‌بی‌و ئیسلامیه‌وه سه‌باری په‌یوه‌ستبوون‌و شاره‌زابوونی زۆریشی له ئایینی ئیسلامدا.
دیاره ئه‌گه‌ر به وردی سه‌یری بنیادی زمانی شیعری مه‌حوی بكه‌ین جۆره په‌ره‌سه‌ندنێكی زمانی پێوه دیاره كه له رووى زمانه‌وه كه زمان بنه‌مای سه‌ره‌كی به‌رهه‌م هێنانی گوتاره زیاتر ره‌گه‌زى كوردی بوونی پێوه ده‌بینرێت كه ئه‌م قسه‌یه بۆ شاعیرێكی وه‌كو مه‌وله‌وى كه زمان‌و كێشی شیعری بنیادی نووسینیشی كوردیه قۆناغێك ده‌یباته پێشتر له رووى گوتاری نه‌ته‌وه‌ییه‌وه، هه‌روه‌ك شوێنی مه‌حویش ئه‌گه‌ر ته‌نیا له‌سه‌ربنه‌مای روكه‌شی زمان سه‌یری بكه‌ین ده‌كه‌وێته پێش زۆرینه‌ى شاعیرانی تری كلاسیكی ئێمه‌وه له‌و روانگه‌یه‌وه كه زمانی نووسینی مه‌حوی به پێی قۆناغه مێژووییه‌كه‌ى خۆی سیاقێكی كوردیتری هه‌یه له چاو زۆرێك له شاعیرانی پێش خۆی ئه‌مه‌ش له ئاستێكی قوڵتردا له رووى په‌یوه‌ندی زمان‌و فیكره‌وه ئه‌وه ده‌رده‌خات كه بیركردنه‌وه‌یه‌كی كوردی ئه‌گه‌ر زۆر به‌هێزیش نه‌بووبێت له پشتی ئه‌و سیاقه‌ى نووسینه‌وه هه‌یه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئه‌م زمانه‌ى مه‌حوی به‌راورد بكه‌ین به زمانی نالی‌و سالم له رووی بارگاوى بوونیه‌وه به مه‌عریفه‌و جیهانبینی‌و نه‌ته‌وه‌یی كوردی ئه‌وا گوتاری مه‌حوی له رووی بارگاوی بوونه‌وه به ره‌گه‌زه نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی وه‌كو فیكرو مه‌عریفه‌و جیهانبینی له ئاستێكی دواتردایه.
-٣-
عه‌جیبم دێ له عه‌قڵی ئه‌و كه‌سه وا تێ ده‌گا مه‌رده
كه‌چی وه‌ك خان خانم دائیما دڵ خۆش‌و بێ ده‌رده
مه‌حوى له ده‌ستپێكی شیعره‌كه‌یدا له باره‌ى جۆره كه‌سێتیه‌كه‌وه ده‌دوێت كه وای نیشان ده‌ده‌ن باش له خۆیان تێگه‌یشتوون‌و به‌باشی خۆیان ده‌ناسن واته كه‌سانێكن به بۆچوونی خۆیان له پله‌ى كه‌ماڵدان. مه‌حوی به لایه‌وه سه‌یره كه‌سێك خۆی به مه‌رد، یان به مرۆڤی ته‌واو بزانێت، كه‌چی هه‌میشه ئاسووده‌و دڵخۆش بێت. هه‌رچه‌نده ئه‌وه ئاشكرایه كه ئاسووده‌یی په‌یوه‌ندی به كه‌سێتی مرۆڤه‌وه نییه، یان باشتر بڵێین ئاسووده‌یی په‌یوه‌ندی به ئاستی رۆشنبیری‌و هوشیارییه‌وه نییه. له راستیدا مه‌حوى پێی وایه كۆمه‌ڵێك بنه‌ما هه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى به كه‌سێك بگوترێت كه‌سی ته‌واو یان كه‌سی مه‌رد، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه ئه‌و كه‌سه پله‌ى كه‌ماڵی هه‌بێت، هه‌رچه‌نده چه‌مكی “كه‌ماڵ” چه‌مكێكی ته‌واو ره‌هایه‌و ته‌نیا له سنووری ئاییندا جێگای ده‌بێته‌وه‌و ئه‌و خاسێته‌ش ته‌نیا به خودا ده‌به‌خشرێت‌و خاسێتی مرۆڤ نییه، چونكه شتێك نییه به ناوى مرۆڤی ته‌واو. به‌هه‌رحاڵ كه‌سێك كه به ده‌ربڕینی مه‌حوى به مه‌رد دابنرێت ده‌بێ كه‌سێكی ژیرو هوشیار بێت‌و له‌و ئاسته‌دا بێت به باشی له دنیا تێبگات. دیاره كه‌سێكیش كه به باشی له دنیا تێ بگات ئه‌وه گومانی تێدا نییه گومانی تێدا نییه كێشه‌ى له هه‌مووان زۆرتر ده‌بێت چونكه ئاشكرایه ئه‌وه‌ى كه له هه‌مووان باشتر تێ ده‌گات زووتر هه‌ست به كێشه‌و گرفته‌كانی ژیان ده‌كات، چ كێشه‌ی تایبه‌تی خۆی بێت، یان كێشه‌و گرفتی ئه‌وانی تر، یان له ئاستێكی تردا ده‌توانین بڵێین بۆ كه‌سی هوشیار رووبه‌رێك هه‌یه بۆ بیركردنه‌وه‌و تێڕامان له كێشه‌كانی ژیان‌و مردن كه ئه‌وه‌ش به‌سه بۆ ئه‌وه‌ى كه وابكات له مرۆڤ ئاسووده نه‌بێت، له‌به‌رئه‌وه‌ى له‌به‌رده‌م ترسێكدا راوه‌ستاوه كه ترسه له مردن، مانای وایه رووبه‌ری ئاسووده‌یی بۆ ئه‌م جۆره كه‌سه رووبه‌رێكی یه‌كجار ته‌سكه‌و ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر هه‌شبێت ئه‌وه شتێكی كاتییه‌و ناشێت هه‌تا سه‌ر به‌رده‌وام بێت.
مه‌حوی پێوانه‌یه‌كی تایبه‌تی خۆیی هه‌یه بۆ مرۆڤى مه‌رد ئه‌ویش ئه‌وه‌یه كه مرۆڤی مه‌رد كه‌سێكه له هه‌موو روویه‌كه‌وه ته‌واو‌و تێگه‌یشتوو، پێگه‌یشتوو، هه‌ر ئه‌وه‌ش وای لێده‌كات كه ئاسووده‌و دڵخۆش نه‌بێت چونكه مرۆڤی مه‌رد ئه‌گه‌ر خۆیشی كێشه‌و گرفتی نه‌بێت ئه‌وه ناتوانێت چاو له كێشه‌و گرفته‌كانی خه‌ڵكی بنووقێنێت‌و له‌گه‌ڵ ئازاره‌كانیاندا نه‌ژی. لێره‌دا مه‌حوى وێنه‌ى جۆرێك له مرۆڤمان بۆ به‌رجه‌سته ده‌كات كه ته‌نیا له روانگه‌ى خۆیه‌وه سه‌یری ژیان ناكات‌و ته‌نیا بۆ خۆی ناژی، به‌ڵكو ده‌یه‌وێت پێمان بڵێت له چوارچێوه‌ى كۆمه‌ڵگه‌داو به پێی كۆمه‌ڵێ بنه‌مای كۆمه‌ڵایه‌تی، بڕیار له‌سه‌ر كه‌سێتی هه‌ر كه‌سێك ده‌درێت‌و كه‌سێتی هه‌ر كه‌سێكیش له روانگه‌ى كۆمه‌ڵایه‌تی بوونی ئه‌وكه‌سه‌و ئاماده‌بوونی له نێو په‌یوه‌ندییه كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كاندا بڕیار ده‌درێت. كه‌سێك كه ته‌نیا له سنووری بوونی خۆیداو به پێی پێوانه‌ى تایبه‌تی خۆی شوناسی مه‌ردایه‌تی، یان مرۆڤی ته‌واو، یان باڵاى ههیهو به جۆرێك له جۆره‌كان خاسێته‌كانی كه‌ماڵ بوون به‌خۆی ده‌بڕێت‌و، خاوه‌نی هه‌ست‌و عه‌قڵێكی له‌وجۆره‌شه كه به‌بێ بیركردنه‌وه له كۆمه‌ڵگاو به بێ بیركردنه‌وه له مرۆڤایه‌تی‌و له ئازاره‌كانی ئه‌وانی تر خۆی به ژیر ده‌زانێت‌و له ئه‌نجامی ئه‌وه‌شدا دنیایه‌كی په‌رتكراو له كۆمه‌ڵگا بۆ خۆی درووست ده‌كات‌و له‌و دنیا تایبه‌تیه‌ی خۆیدا فه‌زایه‌كی پڕ له ئاسووده‌یی بۆ خۆی ده‌خوڵقێنێ‌و مرۆڤایه‌تی به هه‌موو ئازاره‌كانییه‌وه فڕێ ده‌داته ئه‌ودیوی ئه‌و حه‌ساره‌وه كه به‌ده‌وری دنیا تایبه‌تیه‌كه‌ى خۆیدا هه‌ڵیچنیووه، ئه‌وه كه‌سێكی خۆپارێزو خۆپه‌رسته‌و له رووى كۆمه‌ڵایه‌تی‌و ئایینیشه‌وه به وێنه‌یه‌كی نێگه‌تیف داده‌نرێت، دیاره به هیچ پێوانه‌یه‌كیش وێنه‌ى مرۆڤی نێگه‌تیف یان پاسیڤ نابێته كه‌سی مه‌رد یان كه‌سی ته‌واو.
لێره‌دا ئه‌گه‌ر ژیرێتی خاسێتی مرۆڤی مه‌رد بێت ئه‌وه بێگومان له به‌رامبه‌ریدا نامه‌رد كه‌سێكه له ده‌ره‌وه‌ى ژیری‌و عه‌قڵ، كاتێك كه عه‌قڵ‌و تێگه‌یشتن ئاماده‌بوونیان هه‌بێت ئه‌وا سه‌نگینی‌و به‌هاداریش بوونیان ده‌بێت، هه‌ركاتێكیش كه سه‌نگینی‌و به‌هاداری بوونیان هه‌بێت، ئه‌وه بێگومان ساده‌یی‌و خاكی بوونیش ئاماده‌بوونیان ده‌بێت. هه‌روه‌ك ئاشكرایه مرۆڤی ژیرو پڕ وه‌كو خان‌و خانم ره‌فتار ناكات‌و مرۆڤێكی خاوه‌ن بیركردنه‌وه‌و تێڕامان ده‌بێت‌و ئه‌وه‌ش وای لێده‌كات كه كه‌متر ئاسووده‌یی پێوه دیار بێت‌و هه‌رگیز مرۆڤی تێگه‌یشتوو یان به روانینی مه‌حویانه مرۆڤی ته‌واو خۆی له‌سه‌رووی ئه‌وانی تره‌وه نابینێت.
-٤-
به پیری مه‌رگه‌وه فرسه‌خ به فرسه‌خ رۆیون مه‌ردان
ئه‌وى باكی له مردن بێ دیاره بڵح‌و نامه‌رده
مه‌حوی لێره‌دا وێنای مرۆڤى مه‌ردمان بۆ ده‌كات له رابردوودا به‌وه‌ى كه مرۆڤێك بووه هه‌رگیز باكی له مردن نه‌بووه‌و له پێناوى ئه‌وه‌ى كه بڕوای پێی هه‌بووه نه‌ك له مردن نه‌ترساوه به‌ڵكو به پیری مردنیشه‌وه چووه، له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م جۆره كه‌سێتیه‌دا ئه‌وى شاعیر وێنه‌ى جۆرێكی تر له كه‌سێتیمان بۆ ده‌كێشێت كه له مردن ده‌ترسێت‌و خۆی ده‌شارێته‌وه، ئه‌و وای نیشان ده‌دات كه ئه‌م جۆره كه‌سێتیه نه‌ك هه‌ر لاوازو بێبنه‌مان به‌ڵكو ناكاراو ناشیرین‌و نامه‌ردن. ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست له مه‌رد كه‌سی خاوه‌ن كه‌سێتی به‌هێز بێت ئه‌وا له‌به‌رامبه‌ردا كه‌سی نامه‌رد كه‌سێكی لاوازه‌و خاوه‌نی كه‌سێتیه‌كی بێ تواناو بێ گه‌وهه‌ره. بێگومان شاعیر پێوانه‌یه‌كی دانه‌وه بۆ دیاری كردنی مه‌ردو نامه‌رد كه ئه‌ویش ئه‌وه‌یه ئه‌گه‌ر كه‌سێك به‌پیری مه‌رگه‌وه بچێت ئه‌وه كه‌سێكی مه‌رده‌و ئه‌گه‌ر له مردنیش بترسێت ئه‌وه نامه‌رده، به‌بێ ئه‌وه‌ى هۆكار بۆ چوون به‌پیری مه‌رگه‌وه یان بۆ ترسان له مردن دابنێت. دیاره ئه‌وه ئاشكرایه له مێژووى مرۆڤایه‌تیدا كه‌سانێكی زۆر قوربانیان به ژیانی خۆیان داوه‌و له پێناوی بیرو باوه‌ڕ، یان هه‌ر شتێكدا كه بڕوایان پێی هه‌بووه ژیانی خۆیانیان به‌خشیووه, مه‌به‌ستمان له‌م قسه‌یه‌ش ئه‌وه‌یه ده‌بێ ئامانجێك هه‌بێت شایانی ئه‌وه بێت مرۆڤ خۆیی له پێناودا به‌خت بكات، یان له پێناویدا به‌ره‌و پیری مه‌رگ بچێت، بۆیه لێرودا ده‌توانین بڵێین به‌های ژیان‌و مرۆڤ زۆر له‌وه گه‌وره‌ترن كه به‌خۆڕایی له ده‌ست بدرێن، هه‌ر بۆیه هه‌تا ئه‌و ئامانجه دیاری نه‌كرێت كه مرۆڤ له پێناویدا به‌ره‌و پیری مه‌رگ بچێت، پێموایه ئه‌و دادوه‌ری كردنه له جێی خۆیدا نابێت، ئه‌گه‌ر بڕوامان به‌وه هه‌بێت كه مرۆڤ گه‌وره‌ترین‌و پڕبه‌هاترین سه‌رمایه‌ى سه‌رگۆی زه‌وییه‌و ته‌نیا له پێناوى ئامانجه به‌رزه‌كانی وه‌كو ئازادی‌و سه‌ربه‌ستی‌و له پێناوى مرۆڤایه‌تی‌و به مرۆڤبووندا ره‌وایه قوربانی بدات‌و بچێت به پیری مه‌رگه‌وه. كاتێ مه‌حوى ئه‌وكه‌سانه به بڵح‌و نامه‌رد ناوده‌بات له پای ئه‌وه‌ى له مردن ده‌ترسن، پێمان ناڵێت كام مردن‌و له پێناوى چیدا، ئه‌مانه شایه‌نی ئه‌وه‌ن كه بمرن، یان به ده‌ربڕینێكی تر ئامانجێك ده‌ستنیشان ناكات تا پێمان بڵێت ئه‌و كه‌سه‌ى ئاماده نه‌بێت له پێناوى ئه‌و ئامانجه‌دا قوریانی بدات تا ده‌گاته ئاستی ژیان به‌خشینیش، ئه‌وه كه‌سێكی نامه‌رده. لێره‌وه به ئاشكرا جۆرێك له نائاشكرایی له تێڕوانینی مه‌حویدا هه‌یه بۆ چه‌مكی ژیان‌و مردن‌و، پێده‌چێت ئه‌و ته‌نیا له‌و تیشكه نیگایه‌وه سه‌یر بكات، مرۆڤی مه‌رد ئه‌و مرۆڤه خۆنه‌ویسته‌یه كه هه‌میشه گیانی قوربانی دان تیایدا باڵاده‌سته، به‌بێ ئه‌وه‌ى پێمان بڵێت قوربانیدان له پێناوى چیداو بۆچی؟ واته به پێچه‌وانه‌كردنه‌وه‌ى چه‌مكی میكاڤیلیانه‌ى ” ئامانج پاساوی ئامراز ده‌دات” ده‌بێ ئامانجێكی ئه‌وتۆ هه‌بێت كه شایانی ئه‌وه بێت مرۆڤ له پێناویدا بمرێت. له كاتێكی وه‌هاشدا ژیان ده‌بێته ئامراز له پێناوى ئامانجێكدا كه بێگومان ده‌بێ ئه‌و ئامانجه له‌و ئاسته‌دا بێت ژیانی له پێناودا به‌خت بكرێت.
-٥-
له‌به‌ر قاپی مه‌حه‌ببه‌ت ئه‌و خودا پێ داوه‌یه رووسوور
حه‌زینه، دیده پڕ ئه‌سرینه، دڵ خوێنینه، روو زه‌رده
مه‌حوی وه‌كو چاودێرێك راوه‌ستاوه‌و له سه‌ره‌وه سه‌یر ده‌كات‌و هه‌ر له‌وێشه‌وه بڕیاری ئه‌وه ده‌دات كه كێ رووسووره، واته ئه‌وه كێیه شووناسی خۆیی به‌ده‌ست هێناوهو هیچ ترسێكی له رووبه‌ڕووبوونه‌وه، یان له به‌ره‌و پیری چوونی مه‌رگ نه‌ماوه؟ ئه‌و پێی وایه كه‌سی رووسوور ته‌نیا ئه‌و كه‌سه‌یه له به‌رده‌م ده‌رگای خۆشه‌ویسته‌كه‌یدا شانی لێداداوه‌و گه‌یشتووه به جۆرێك له یه‌قین، كه ئه‌وه‌ش لوتكه‌ى ئاسووده‌ییه‌و رزگاربوونی مرۆڤه له ترس یان له هه‌ر گومان‌و دوو دڵیه‌ك به‌رامبه‌ر به ئاینده‌ی خۆی. هه‌رچه‌نده لێره‌دا مه‌حوی باسی ئه‌وه ده‌كات ئه‌و كه‌سه‌ى ده‌گاته به‌رده‌رگای دڵداره‌كه‌ى هه‌رچه‌نده خه‌مباربێ‌و چاوی پڕ له فرمێسك‌و دڵی شه‌قار شه‌قارو رووی زهردو لێوبه‌باریش بێت، ئه‌ویش له ئه‌نجامی ئه‌وه‌دا كه ره‌نگه دڵداره‌كه‌ى بێ مه‌یل بێت‌و لاى لێنه‌كاته‌وه، ئه‌وه هێشتا ئه‌و كه‌سه رووسووره، ماده‌م گه‌یشتۆته مه‌رته‌به‌یه‌ك كه كه نزیكبوونه‌وه‌و گه‌یشتنێتی بۆ به‌رده‌رگای دڵداره‌كه‌ى.
جارێكی تر هه‌مان شێوه‌ى ئه‌وه‌ى له ئه‌زموونی شیعری مه‌حویدا هه‌ستی پێده‌كرێت‌و ده‌بینرێت، ئایا مه‌به‌ست له دڵدار لێره‌دا كێیه؟ ئه‌ی ده‌لاله‌تی عیشق بوون لێره‌دا چییه؟ ئه‌ى به‌رقاپی دڵدار چی ده‌گه‌یه‌نێت؟ ئایا ئه‌گه‌ر ئه‌م دڵداره بوویه‌كی مه‌جازى نییه، ئه‌وه چی ده‌گه‌یه‌نێت كه عاشق بگاته به‌رقاپی دڵداره‌كه‌ى‌و، كه‌چی له‌وێدا خه‌مبار‌و زهردو چاو پڕ له فرمێسك‌و دڵپڕخوێنین بێت‌و كه‌چی به‌سه‌ركه‌وتووش ناوببرێت؟ لێره‌دا به ئاشكرا ده‌رده‌كه‌وێت ئه‌وه‌ى مه‌حوى باسی ده‌كات فه‌زای بوونی دوو دڵدار نییه، واته نێرو مێ، به‌ڵكو به ئاشكرا دیاره ئه‌و زه‌مینه‌یه‌ی ئه‌و به‌رجه‌سته‌ى ده‌كات، زه‌مینه‌ى خوداپه‌رستێك‌و خودای خۆیه‌یه‌تی، یان زه‌مینه‌ى سۆفییه‌ك‌و خودای خۆیه‌تی، كه نزیك بووه‌ته‌وه له‌وه‌ى بگات به دیداری رۆحی باڵا. كه‌واته لێره‌دا ئه‌وه ئاشكرا ده‌بێت ئه‌وى سۆفی ماده‌م گه‌یشتۆته به‌رقاپی خودای خۆیی‌و هه‌لی ئه‌و نزیكبوونه‌وه‌یه‌ى بۆ ره‌خساوه با له بارودۆخێكی ئاڵوز‌و خراپیشدا بێت به‌ڵام بۆ ئه‌و سه‌ركه‌وتن‌و رووسورییه چونكه له‌به‌رده‌م قاپی ئه‌وى به‌رزو باڵادایه كه ئه‌وه‌ش وای لێده‌كات له ئاواتی هه‌ره گه‌وره‌ى خۆی نزیك بووبێته‌وه كه گه‌یشتن به رۆحی باڵاو تواندنه‌وه‌یه له‌و رۆحه‌دا. دیاره بۆ كه‌سی سۆفیش سه‌رباری هه‌ستكردن به رووسووری‌و به‌سه‌ركه‌وتنیش كه‌سێكی ساده‌و خاكی‌و له خوداترسه‌و، هه‌میشه مات‌و خه‌مگین‌و چاو پڕله فرمێسك دیاره، ئه‌وه‌ش دیسان وه‌كو خاسێته ده‌ره‌كیه‌كان یان رووكه‌شه‌كانی سۆفی وایه چونكه ترس له خوداو راوه‌ستان له‌به‌رده‌م گه‌وره‌یی ئه‌ودا هه‌میشه ئه‌وه له‌لای كه‌سی سۆفی یان زاهید‌و ده‌ست له دنیاشۆردو درووست ده‌كات كه هه‌میشه به لاوازى له به‌رده‌می ئه‌و هێزه باڵایه‌دا راوه‌ستابێت‌و چاوه‌ڕوانی سۆزو به‌زه‌یی ئه‌و بكات‌و، وه‌هاش تێبگات هه‌ر خۆنمایشكردنێك كه بۆنی دڵخۆشی‌و ئاسووده‌یی‌و خۆبه‌شتزانینی لێ بێت ده‌شێ ببێته هۆی ره‌نجاندنی خوداو سه‌رئه‌نجام ئه‌وه‌ى تاكو ئێستا پێی بڕاوه‌و پێی گه‌یشتووه، كه گه‌شتنه به‌رقاپی ئه‌وه له ده‌ستی بچێت. ئه‌مه سه‌رباری ئه‌وه‌ى كه ده‌شێ بۆ كه‌سی له‌م جۆره شتێك نه‌بێت كه مایه‌ی دڵخۆشی‌و ئاسووده‌یی بێت ماده‌م له‌به‌رده‌م مه‌ترسی مردن‌و لێپرسینه‌وه‌ى ئه‌و دنیادایه. ده‌شێ ئه‌و ره‌نگ زه‌ردی‌و خه‌مگینی‌و چاوى پڕفرمێسكه‌شی ده‌رئه‌نجامی بیركردنه‌و‌و تێڕامان بێت له‌و چاره‌نووسه نادیاره‌ى له به‌رده‌میدایه‌و ترس بێت له‌وه‌ى كه هه‌ر دڵبه‌دنیاخۆشبوون‌و ئاسووده‌یی‌و پێكه‌نینێك ببێته هۆی ره‌نجاندنی خوداو سه‌رئه‌نجام ئه‌گه‌ری گه‌یشتن به رۆحی باڵای ئه‌وى له ده‌ست بچێت‌و سه‌رگه‌ردان‌و بێچاره بمێنێته‌وه، به‌واتا له ترسی ره‌نجاندنی خوداو له‌ده‌ستچوونی سۆزو به‌زه‌یی ئه‌و به‌وشێوه‌یه خۆی نیشان بدات ئه‌ویش له ترسی ئه‌وه‌ى نه‌وه‌كو ئه‌و دنیای بێ كۆتایی له‌ده‌ست بچێت. لێره‌دا مه‌حوى به‌رجه‌سته‌ی كه‌سێتی رووسوورو سه‌ركه‌وتوومان وه‌ها بۆ ده‌كات كه كه‌سێكه سه‌ربارى نزیكی له خوداوه، له‌به‌ر رازیكردنی خودا له خۆی هه‌میشه به‌ساده‌یی‌و گه‌دایانه خۆی نیشان ده‌دات‌و لاوازو بێ ده‌سه‌ڵات خۆی ده‌نووینێت‌و له‌به‌ر تواناو ده‌سه‌ڵاتی خودادا ئه‌م هه‌میشه لاوازو بێ تواناو ناكارایه‌و، تاكه شتێك كه ده‌توانێت بیكات ئه‌وه‌یه كه هه‌وڵبدات خودا له خۆی رازى بكات به‌و ئومێده‌ی به دیداری روحی باڵای ئه‌و بگات، دیاره له روانگه‌ی ته‌سه‌وفیشه‌وه به‌رزترین ئامانجی سۆفی ئه‌وه‌یه بگات به رۆحی باڵای خوداو له‌و رۆحه باڵایه‌دا بتوێته‌وه.
-٦-
له ئه‌حبابی قه‌دیمی به‌زمی ئولفه‌ت ماوه‌تن دوو ته‌ن
یه‌كێ په‌روانه هه‌م ده‌رده، یه‌كێ بولبول كه هه‌م فه‌رده
مه‌حوی له ده‌ربڕینێكی ناڕاسته‌وخۆدا باس له‌وه ده‌كات شته‌كان له جێگای خۆیاندا نه‌ماون‌و گۆڕانكارییان به‌سه‌ردا هاتووه، له‌و نێوه‌نده‌شدا سه‌رجه‌می ئه‌وانه‌ى كه ئاشناو هۆگری ئه‌م بوون واته ئه‌می عاشق هیچیان وه‌كو خۆیان نه‌ماون ته‌نیا دووانیان نه‌بێت كه ئه‌وانیش په‌روانه‌و بولبولن. لێره‌دا ئه‌وه ئاشكرا ده‌بێت مه‌حوی له روانگه‌ى به‌رده‌وامی‌و جێگیری هه‌ركه‌سێك له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى بڕوای پێی بووه، یان وای نیشان داوه كه له‌و بواره‌دا كارده‌كات، ده‌ڕوانێته ژیان‌و ده‌ورو به‌رو كۆی هه‌ڵوێست‌و جوڵه‌ى كه‌سه‌كان. ئه‌و پێی وایه كه‌سانێكی زۆر ئیدیعای عیشق‌و عاشقبوونیان كردووه، دیاره مه‌به‌ست له عیشق‌و له عاشقبوونیش هه‌روا شتێكی رووكه‌ش نییه له تێڕوانینی مه‌حوییه‌وه، به‌ڵكو عیشق مه‌سه‌له‌یه‌كی گرنگه‌و بریتیه له قوربانی دان، كه ئه‌وه‌ش تهنیاو به‌س ته‌نیا به كه‌سی خۆنه‌ویست‌و زاهید‌و سۆفی ده‌كرێت واته كه‌سێك كه ده‌ستی له‌هه‌موو شتێك شۆردبێت‌و تهنیاو به‌س ته‌نیا له پێناوى عیشقه‌كه‌یدا بژی‌و ته‌نیا كه‌سی له‌وجۆره ده‌توانێت قوربانی بدات. بێگومان لێره‌وه ده‌شێ چه‌مكی عیشق زۆر فراوان‌و گشتگر بێت‌و ته‌نیا هه‌ر عیشقی نێوان دوو ره‌گه‌زه‌كه نه‌بێت، به‌ڵكو عیشق بێت له هه‌موو ئاستێكدا واته لێره‌دا عیشق ده‌لاله‌تی ئه‌و مۆتیڤه هه‌ڵده‌گرێت كه مرۆڤ بۆ خۆبه‌خت كردن‌و خۆنه‌ویستی ده‌جوڵێنێت. به هه‌رحاڵ مه‌حوى ده‌یه‌وێت بڵێت له ناو هه‌موو ئه‌و واقیعه‌ى كه ئه‌می تیادا ژیاوه‌و له كاتێكیشدا ئه‌م به بۆچوونی خۆی نوێنه‌رایه‌تی مرۆڤایه‌تی ده‌كات له‌سه‌رده‌می خۆیدا، عیشقبوون ته‌نیا وه‌كو مه‌سه‌له‌یه‌كی رۆژ وابووه، ناتوانرێت كه‌سێك بدۆزرێته‌وه كه عاشقی راسته‌قینه بووبێت بێجگه له په‌روانه‌و بولبول.
ئه‌وه ئاشكرایه مه‌سه‌له‌ى عیشقبوونی په‌روانه كه لێره‌دا مه‌به‌ست په‌پوله‌یه، چیرۆكێكی ئه‌فسانه‌ییه له مێژووی مرۆڤایه‌تیداو وه‌ها لێكده‌درێته‌وه كه په‌پوله ئه‌وه‌نده رووناكی خۆش ده‌وێت‌و ئه‌وه‌نده عه‌شقی رووناكیه كاتێ له شه‌ودا تیشكی مۆم ده‌بینێت لێی نزیك ده‌بێته‌وه‌و به‌رده‌وام به ده‌وریدا ده‌خولێته‌وه‌و له‌گه‌ڵ رۆیشتنی كاتیشدا نیوه‌تیره‌ى ئه‌و بازنه‌ى كه په‌پوله به ده‌وری مۆمه‌كه‌دا پێی ده‌خولێته‌وه كورتتر ده‌بێته‌وه‌و به‌و پێیه‌ش په‌پوله‌كه زیاتر له گڕی مۆمه‌كه نزیك ده‌بێته‌وه تا باڵه‌كانی گڕده‌گرن‌و ده‌سووتێن، به‌وه‌ش په‌پوله‌كه توانای فڕینی نامێنێت‌و ده‌كه‌وێته خواروه‌و به سووتاوى ده‌مرێت. ئه‌مه‌ش جوانترین نموونه‌ى قوربانی دانه له پێناوى خۆشوویستنی شتێكدا، په‌پوله‌یه‌ك كه عیشقی رووناكی مۆمه سه‌رئه‌نجام گڕی ئه‌و مۆمه ده‌یسووتێنێت، ئه‌مه‌ش به‌رزترین شێوازی عیشقبوونه كه له پێناوى خۆشه‌ویستی‌و عیشقبووندا ئه‌وه‌نده نزیك ده‌بێته‌وه تا گڕی ئه‌و عیشقه بیسووتێنێت، لێره‌دا ده‌شێ وه‌ها لێكبدرێته‌وه كه عیشق بۆ خۆی سه‌رباری ئه‌وه‌ى قوربانیدانه دیسان بریتیه له دنیایه‌ك كه سه‌رتاپای خاوێنی‌و بێگه‌ردی‌و خۆنه‌ویستیه.
به گوێره‌ى بولبول ئه‌وه ئاشكرایه كه باڵنده‌یه‌كه له فۆلكلۆرو ئه‌ده‌بی گه‌لاندا وه‌كو هاوتای دڵدارانی راسته‌قینه‌‌و عیشقی هه‌میشه‌یی گوڵ باس ده‌كرێت‌و زۆربه‌ى كات كراوه به ناوه‌ند بۆ ئه‌وه‌ى باشترین عاشق‌و به‌خته‌وه‌رترین عاشقی پێ به‌راورد بكرێت. مه‌حوی پێی وایه هه‌ر ئه‌و دووانه له‌سه‌ر په‌یمان‌و به‌ڵێنی خۆیان ماون‌و هه‌ر ئه‌وان رێگاو ره‌وتی خۆیانیان نه‌گۆڕیووه، ئه‌مش ئه‌وه ده‌گه‌یه‌نێت به‌لای ئه‌وى شاعیره‌وه هه‌ر ئه‌مان نموونه‌ى راسته‌قینه‌ى عیشق‌و دڵدارین چونكه له‌و به‌ڵێن‌و په‌یمانانه‌ى كه داویانه په‌شیمان‌و پاشگه‌ز نه‌بوونه‌ته‌وه‌و نابنه‌وه. دیاره ئه‌وه‌ش خاسێتی سه‌ره‌كی عاشقه كه هیچ كۆسپ‌و به‌ربه‌ستێك ناتوانێت له رێگای راسته‌قینه‌ى عه‌شق لایبدات. بێگومان ئه‌وه‌ی لێره‌دا ئاشكرا ده‌بێت ئه‌وه‌یه مه‌حوی باسی زه‌مینه‌و بارودۆخێك ده‌كات كه تیایدا بنه‌ماكانی عیشق هه‌ره‌سیان هێناوه، بۆیه له‌و هاوه‌ڵان‌و هاوخه‌مانه‌ى كه ئه‌و باسیان ده‌كات‌و ئێستا به‌جۆرێك له گله‌یی‌و گازه‌نده‌وه له باره‌ى خۆیان‌و عیشقبوونیانه‌وه ده‌دوێت ته‌نیا په‌روانه‌و بولبول ماونه‌ته‌وه.
دیاره ئه‌وه ئاشكرایه عیشق‌و خۆشه‌ویستی مۆتیڤ‌و جوڵێنه‌ری ژیانن، ئیتر ئه‌و عیشق‌و خۆشه‌ویستیه هه‌ر جۆرو هه‌ر شێوه‌یه‌ك بێت واته عیشق‌و خۆشه‌ویستی نێوان دوو ره‌گه‌زه‌كه بێت، یان عیشقی خودایی بێت، یان خۆشه‌ویستی‌و عیشقی خاك‌و زێدو نیشتیمان‌و نه‌ته‌وه‌و مرۆڤایه‌تی بێت، یان عیشقی كارو پیشه‌و ئاره‌زووه جۆراوجۆره‌كانی مرۆڤ بێت. گرنگ ئه‌وه‌یه ناشێت به جیدی‌و به دڵسۆزى مرۆڤ له‌سه‌ر هیچ شتێك به‌رده‌وام بێت ئه‌گه‌ر جۆرێك له عیشقبوونی بۆ ئه‌و بواره نه‌بێت. به پێچه‌وانه‌كردنه‌وه‌ى ئه‌م بۆچوونه، مه‌حوی ده‌یه‌وێت بڵێت ئێستا كه كار رووی له هه‌ورازه‌و شته‌كان گه‌وهه‌رو جوانی خۆیانیان له ده‌ست داوه‌و ته‌نانه‌ت به‌ها مرۆییه‌كانیش وه‌كو پێشتر گرنگ‌و پڕ بایه‌خ نه‌ماونه‌ته‌وه، له‌به‌ر ئه‌وه‌یه رۆح‌و گه‌وهه‌ری عیشقبوونی مرۆڤ بۆ شته‌كان‌و بۆ خودی خۆیشی گۆڕانی به‌سه‌ردا هاتووه‌و وه‌كو ئه‌و شێوه خاوێن‌و ماناداره‌ی پێشتری نه‌ماوه. كه‌واته لێره‌دا ده‌توانین بڵێین عیشق كه جوڵێنه‌رو بزوێنه‌رو پاڵنه‌ری مرۆڤه بۆ ئه‌وه‌ى له به‌رزترین ئاستی مرۆڤایه‌تدا بێت‌و بۆ ئه‌وه‌ى بجوڵێت‌و بینابكات‌و جوانی و راستی مرۆڤایه‌تیه‌كی باڵاترو پڕبه‌هاتر به‌رهه‌م بهێنێت، ئێستا ئه‌و مۆتیڤه خۆی له شكست‌و هه‌ره‌سدایه، بۆیه هه‌موو شته‌كانی تریش شێواون‌و رووى گه‌شیان ته‌لخ‌و ناشیرین بووه. دیاره ئه‌مه بۆچوونی مه‌حویه سه‌باره‌ت به‌و قه‌یرانه‌ى كه رۆحی عیشق‌و خۆشه‌ویستی له هه‌موو ئاسته‌كاندا دووچاری بووه، به‌ڵام دیاره ئه‌وه‌ش ئاشكرایه كه زۆرجار گۆڕانكارییه‌كانی ژیان كاریگه‌ری راسته‌خۆی له‌سه‌ر نه‌ك هه‌ر ره‌فتارو هه‌ڵس‌و كه‌وتی مرۆڤ ده‌بێت به‌ڵكو كاریگه‌ری له‌سه‌ر گه‌وهه‌رو ماهیه‌تی مرۆڤ خۆیشی ده‌بێت.
-٧-
براله! ئه‌م هه‌موو ئۆباڵه بێ به‌و گه‌ردنه حه‌یفه
بنیشێ به‌م حه‌ده ئه‌م گه‌رده له‌و مینایی بێ گه‌رده
مه‌حوی له دوای ئه‌وه‌ى كه باس له گۆڕانی خه‌ڵك‌و به‌رده‌وامنه‌بوونیان له سه‌ر عیشق‌و خۆشه‌ویستی ده‌كات‌و ئه‌وه‌ش به هۆكاری بێبه‌هابوون‌و بێ گه‌وهه‌ربوونی ژیان ده‌زانێت چونكه بنه‌ماو پێوانه‌یه‌ك نه‌ماوه بۆ به‌رهه‌م هێنانی جوانی‌و بۆ ئه‌وه‌ى كه قوربانی له پێناودا بدرێت، ئێستا روو ده‌كاته ده‌ره‌وه‌ى خۆی كه پێده‌چێت هه‌موو خه‌ڵكی مه‌به‌ست بێت‌و داوایان لێ ده‌كات كه ناشێت (ئه‌و) تاوانبار بكرێت‌و كۆمه‌ڵێك گوناهی بدرێته پاڵ له كاتێكدا ئه‌و كه‌سێكی نه‌ناسراوه له چوارچێوه‌ى ده‌قه‌كه‌داو مه‌گه‌ر ته‌نیا له رێگای وه‌سفه‌كانی ئه‌وى شاعیره‌وه له‌م دێڕه‌دا بتوانرێت شووناسێك بۆ ئه‌و بدۆزرێته‌وه، وه‌سفه‌كانی شاعیر بۆ ئه‌و كه‌سه‌ى كه تا ئێستا نازانین كێیه، ده‌ری ده‌خات مه‌به‌ست له (ئه‌و) كه‌سێكی گه‌ردن هاوشێوه‌ى مینای بێگه‌رده كه ئه‌مه‌ش له ئاستێكدا كه ته‌نیا رووه فیسیۆلۆجیه‌كه‌یه‌تی ده‌ری ده‌خات كه مه‌به‌ست له (ئه‌و) ئافره‌ته، هه‌رچه‌نده ده‌شێ له رووى مه‌عنه‌وییه‌وه ئه‌وى گه‌ردن بێگه‌رد مه‌به‌ست له ئه‌وێكی خاوێن‌و پایه‌به‌رزى دوور له هه‌ر گوناه‌و كه‌م‌و كورتیه‌ك بێت.
لێره‌دا جێگای خۆیه‌تی ئه‌و پرسیاره بكه‌ین كه مه‌به‌ستی مه‌حوی له‌و هه‌موو ئۆباڵه واته ئه‌و هه‌موو گوناه یان تاونبار كردنه چییه؟ ئه‌ى ئه‌و گه‌ردنه گه‌ردنی كێیه؟ به‌هه‌رحاڵ ئه‌و په‌راوێزه‌ى كه پایه‌به‌رزان مامۆستا مه‌لا كه‌ریمی موده‌ڕیس‌و كاكه حه‌مه‌ى كوڕی بۆ ئه‌م دێڕه‌یان نووسیووه ئه‌وه‌مان پێ ده‌ڵێت ئه‌و گه‌ردنه بێگه‌رده گه‌ردنی یاره‌و تاوانی كوشتنی دڵدارانی دراوه‌ته پاڵ. ده‌شێ ئه‌مه بۆچوونێك بێت به‌ڵام له هیچ شوێنێكی تری ئه‌م ده‌قه‌دا به ئاشكرا باسی ئه‌وه نه‌كراوه كه یارێك هه‌یه له‌به‌ر گوێنه‌گرتنی، یان له‌به‌ر وه‌ڵام نه‌دانه‌وه‌ى بۆ سۆزو خۆشه‌ویستی كه‌سانی تر بووبێته هۆی مردن یان دڵشكاندنی ئه‌وانی تر، لێره‌دا هه‌مان بۆچوونی شكسپیر له بازرگانی ڤینیسیادا دووباره ده‌بێته‌وه كاتێ كه پۆرشیا قسه بۆ نێریسای كاره‌كه‌ری ده‌كات‌و ده‌ڵێت “بۆ ئه‌وه‌ى وابكه‌م له پیاوان بڕوا بهێنن به‌وه‌ی كه من پیاوم باسی ئه‌وه‌یان بۆ ده‌كه‌م كه چۆن چه‌نده‌ها ئافره‌ت داوای خۆشه‌ویستیان لێكردووم‌و له‌به‌رئه‌وه‌ى من وه‌ڵامم نه‌داونه‌ته‌وه‌و ره‌فزم كردوون له داخدا نه‌خۆش كه‌وتوون‌و مردوون” .
بۆیه لێره‌وه ده‌شێ وای بۆبچین مه‌حوی باسی شێخه‌كه‌ی بكات كه كه‌سێكی خاوێن‌و بێگه‌رده یان ته‌نانه‌ت ره‌نگه مه‌حوی باسی خۆی بكات كه چۆن خۆی به خاوێن‌و بێ گوناه ده‌زانێت به‌ڵام چۆن له‌و بارودۆخه‌ى ئه‌وسای سلێمانیدا هه‌ندێ جار دڵیان شكاندووه‌و ئازاری رۆحیان داوه به تایبه‌تی له دوو رووه‌وه كه یه‌كه‌میان ئه‌و ئازاره‌یه كه رێبازه‌كه‌ى مه‌حوى كه رێبازى ته‌سه‌وفی نه‌قشبه‌ندییه له پێش له دایكبوونی مه‌حوی‌و له دوای ئه‌وه‌ش له سنووری میرنشینی باباندا پێی گه‌یشتووه. دووه‌میشیان ئه‌و ئازاره بێت كه له ئه‌نجامی هه‌ڵوێست‌و روانینی نوخبه‌یه‌ك له خه‌ڵكی سلێمانیه‌وه به‌رامبه‌ر به هه‌ڵوێستی دۆستانه‌ى مه‌حوى بۆ سوڵتان عه‌بدوحه‌میدو ده‌وڵه‌تی ئیسلامی درووست بووه، كه پێده‌چێت مه‌حوی سه‌رباری هه‌ستێكی ناكامڵی كوردایه‌تی بڕوای وابووبێت كه ته‌نیا ده‌سه‌ڵاتی ده‌وڵه‌ت یان لوتكه‌ى هه‌ره‌می ده‌وڵه‌تی عوسمانی بتوانێت پارێزه‌رو دابینكه‌ری ژیانی خه‌ڵكی بێت. ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ی خه‌ڵك وای له مه‌حوی كردبێت به راستی هه‌ست بكات غه‌دری لێده‌كرێت‌و رۆحی ئه‌م خاوێنه‌و گه‌ردنی وه‌كو مینای بێگه‌رده‌‌و شایانی ئه‌وه نییه كه ئه‌و هه‌موو تاوان‌و گوناهه‌ى بخرێته ئه‌ستۆ.
-٨-
له ده‌ورمدا حه‌صار: ئافه‌ت ، له سه‌ر سه‌ر خه‌یمه:درۆی ئاه
له سایه‌ى عیشقه‌وه بوومه شه‌هی صاحیب سه‌راپه‌رده
ده‌شێ مانای ئه‌م دێره زۆر په‌یوه‌ست بێت به دێڕی پێشتره‌وه‌و ئه‌گه‌ر له‌و روانگه‌یه‌وه دێڕی پێشترمان لێكدایه‌وه كه مه‌حوی مه‌به‌ستی له‌و كه‌سه‌ى كه ئۆباڵی تاوانكردن‌و گوناه كردنی ده‌خرێته پاڵ خۆی بێت ئه‌وا لێكدانه‌وه‌ى ئه‌م دێره‌ش زیاتر ده‌بێته ده‌روازه‌یه‌ك بۆ لێكدانه‌وه‌ى ئه‌و باره ناهه‌مواره‌ى كه مه‌حوی خۆیی تێدابووه‌و باسی خۆی ده‌كات له‌و بارو دۆخه ناهه‌مواره‌دا كه وه‌كو گوتمان ده‌شێ بێزاربوونی مه‌حوی به‌هۆی هه‌ڵوێستی توندو بێبه‌زه‌ییانه‌ی خه‌ڵكه‌وه به‌رامبه‌ری درووست بووبێت.
مه‌حوی باسی شوێن‌و جێگاو بارودۆخی خۆی ده‌كات كه چۆنه‌و به چ شێوه‌یه‌كه. له‌وه ده‌دوێت كه ده‌وری به حه‌سار یان شورایه‌ك گیراوه كه ئه‌وه‌ش ئه‌گه‌ر رووه مادییه‌كه‌ی سه‌یر بكه‌ین مانای ئه‌وه‌یه كه مه‌حوی له نێو چوار دیوارێكدایه كه ئه‌وه‌ش جۆرێك له خاسێتی زیندانی بوون یان ده‌ست‌و پێبه‌ستنی ههیهو له پشتی ئه‌م وه‌سفه‌شه‌وه ئه‌وه ئاشكرا ده‌بێت كه به‌جۆرێ له جۆره‌كان ئه‌و باس له‌وه ده‌كات كه ئازادی ئه‌و سنووردار كراوه، یان لێی داگیر كراوه. هه‌ر له پاڵ ئه‌وه‌دا باسی ئافات ده‌كات‌و له‌وه‌ش ده‌دوێت له‌سه‌ر سه‌ریشی خێمه ههیهو دووكه‌ڵی ئاه‌وخه‌فه‌تیش سه‌ری خه‌یمه‌كه‌و ئاسمانی گرتووه. ئه‌گه‌ر به‌وردی سه‌یری ئه‌م فه‌زایه بكه‌ین ئه‌وا تێده‌گه‌ین ئه‌مه فه‌زای پێوه‌ندكردن‌و داگیركردنی ئازادی كه‌سێكه كه ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر به خه‌یاڵیش بێت هه‌ست ده‌كات له چوارچێوه‌یه‌كدا له قاڵب دراوه‌و ئافات‌و به‌ڵا یه‌خه‌یان گرتووه‌و ته‌نانه‌ت رووناكی ئاسمانیش نابینێت چونكه ئاه‌و ناڵینی به جۆرێكه ناخی ده‌سووتێنێت‌و دووكه‌ڵی ناخی به‌رزده‌بێته‌وه‌و رووى ئاسمانی لێ ده‌ته‌نێت‌و نایه‌لێت هیچ ببینێت..
مه‌حوی باسی ئه‌م باره‌ى خۆی ده‌كات‌و ده‌ڵێت ئه‌وێك كه عاشقی جوانی‌و خاوێنی‌و به‌ها باڵاكانه‌‌و عاشقی گه‌یشتن به رۆحی باڵای خوداو تواندنه‌وه‌یه له‌و رۆحه باڵایه‌دا‌و بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش به‌لای ئه‌وه‌وه نموونه‌ى به‌رزو باڵا بۆ جێبه‌جێ كردنی په‌یامی روون‌و به‌رزى ئایین‌و زوهدو خاوێنی ته‌سه‌وف ده‌وڵه‌تی ئیسلامی‌و ده‌سه‌ڵاتی ئیسلامیه كه ئه‌ویش له كه‌سێتی سوڵتان عه‌بدولحه‌میدو خه‌لافه‌ته‌كه‌یدا به‌رجه‌سته ده‌بێت، بۆته مایه‌ى سه‌رزه‌نشتكردنی ئه‌م له لایه‌ن خه‌ڵكه‌وه‌و به‌م هه‌ڵوێسته‌ش ئه‌م بووه‌ته مایه‌ى ره‌خنه لێگرتن له كاتێكدا ئه‌و خۆی به پاشای رێگای ئه‌و عیشقه ده‌زانێت. كه‌چی ئه‌و عیشقه بۆی ده‌بێته مایه‌ى سه‌رئێشه‌و قسه‌و ره‌خنه‌و له ئه‌نجامی ئه‌وه‌شدا خه‌م‌و خه‌فه‌ت ده‌وری ده‌ده‌ن، هه‌رچۆن ده‌واری سه‌رده‌می كۆچی گه‌رمیان‌و كوێستانی خێڵه‌كان به په‌رده‌یه‌كی گه‌وره ده‌وره ده‌دراو ئه‌و په‌رده‌یه‌ش ده‌وری دیواری ده‌بینی، دیاره ئاشكرایه كه دیوار به‌ربه‌ستێكه بۆ جیاكردنه‌وه‌و پاراستن‌و تایبه‌تمه‌ندكردنی شوێن بۆ ئه‌و كه‌سه‌ی له ناویدا ده‌ژی. به‌هه‌مان شێوه دیواری خه‌فه‌ت‌و ئازار ئه‌می شاعیر له‌وانی تر په‌رت ده‌كاتواته لێره‌دا ئه‌و ده‌لاله‌ته به‌رهه‌م دێت ئه‌وه‌ی كه به‌شی خه‌فه‌ت‌و مه‌ینه‌ته ته‌نیا هه‌ر ئه‌وی شاعیره. ئه‌م ئێستا له ئه‌نجامی عه‌شقبوونیه‌وه بۆ جوانی‌و بۆ زوهدو بۆ راستی‌و بۆ دڵسۆزى، چوارده‌وری گیراوه‌و دووكه‌ڵی خه‌م‌و ئازار سه‌رسه‌ری گرتووه‌و دنیای لێ بچووك كراوه‌ته‌وه‌و وه‌كو ئه‌وه وایه له نێو ده‌وارێكدا دیل كرابێت، ئه‌مه‌ش هه‌مووی له سایه‌ى عیشقدایه‌و له پێناوى عیشقدا دووچاری ئه‌م ده‌رده سه‌رییه بووه. هه‌روه‌ك ئه‌گه‌رێكی لاوازیش هه‌یه كه وه‌ها لێكبدرێته‌وه ئه‌م له سایه‌ی عیشقدا بووبێته خاوه‌نی ده‌وارو ئه‌و ده‌واره‌ش سه‌رتاپای به خه‌م‌و خه‌فه‌ت‌و به‌دبه‌ختی‌و دووكه‌ڵی ئاه‌و ناڵین ده‌وری گیرابێت. به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئه‌م بۆچوونه‌ى دووه‌م راست بێت ئه‌وا ته‌نیا خۆی به‌رپرسیاره له‌و باره‌ى تێیكه‌وتووه چونكه ئه‌وه ئه‌نجامی عیشقه، كه‌واته له بارێكی وه‌هادا پێویست ناكات باسی كه‌سی تر بكات‌و به ده‌نگی به‌رز به گوێی خه‌ڵكی تردا بچڕێنێت‌و بڵێت (براله ئه‌م هه‌موو ئۆباڵه بێ به‌و گه‌ردنه حه‌یفه). لێره‌وه ئه‌وه‌مان بۆ ده‌رده‌كه‌وێت كه ده‌شێ مرۆڤ رێگایه‌ك هه‌ڵبژێرێت یان تێڕوانینێكی هه‌بێت‌و له هه‌موو رێگاو تێڕوانینێكی تری به‌لاوه راستترو درووستتر بێت، ئه‌مه‌ش شتێكی سرووشتیه، به‌ڵام ده‌بێ ئه‌و بۆچوونه‌شی هه‌بێت كه مه‌رج نییه هه‌موو خه‌ڵكی تر ئه‌و رێگاو تێڕوانینه‌ی ئه‌میان به‌لاوه راست‌و درووست بێت، هه‌ر بۆیه ده‌بێ چاوه‌ڕوانی ئه‌وه بكات كه‌سانێكی تر هه‌بن نه‌ك له‌گه‌ڵ رێگاو تێڕوانینی ئه‌مدا ناكۆك بن به‌ڵكو ده‌شێ دژیشی بن. بێگومان ئه‌گه‌ر مرۆڤ به‌م شێوه‌یه سه‌یری دنیای كرد ئه‌وا هه‌موو شته‌كان به ئاسایی وه‌رده‌گرێت‌و به‌وجۆره‌ى مه‌حوی تووشی هه‌ڵچوون یان كاردانه‌وه‌ى تووند نابێت.
-٩-
چلۆن ئه‌و دێته چاوى من كه یه‌كسه‌ر عونصوری ئاوه
مه‌حاڵه من كه بچمه دڵیه‌وه، دڵ كیشوه‌ری به‌رده
مه‌حوی باسی خۆی‌و یار ده‌كات‌و ئاشكرای ده‌كات كه ئه‌م‌و یار له دوو توخمی جیاوازن، ئه‌م له‌و وه‌سفه‌یدا كه بۆ خۆیی ده‌كات وه‌كو مرۆڤێكی ئاسایی وه‌سفی خۆی ده‌كات. به‌ڵام ئه‌وى یار به دوو جۆر وه‌سف ده‌كات له یه‌كه‌میاندا وای نیشان ده‌دات یار له توخمی ئاوه، له دووه‌میشیاندا وه‌كو مرۆڤ نیشانی ده‌دات كه دڵی ههیهو ئه‌و دڵه‌ش سه‌رباری ره‌قی هێشتا دڵی مرۆڤه چونكه ده‌شێ ئه‌م بچێته دڵییه‌وه. سه‌ره‌تا مه‌حوی ئه‌وی یار ده‌باته‌وه سه‌ر ره‌گه‌زى ئاو كه ئاویش چه‌ند خاسێتێكی هه‌یه وه‌كو ئه‌وه‌ى ناگیرێت‌و ته‌نیا به‌هۆی شتێكی تره‌وه ده‌توانرێت به‌رجه‌سته بكرێت كه ئه‌مه‌ش رێگره له‌وه‌ى كه چاوى ئه‌م بتوانێت وێنه‌ى ئه‌م به‌رجه‌سته بكات، لێره‌شه‌وه مه‌حوی ده‌مان گێڕێته‌وه بۆ ئه‌و بۆچوونه‌ى كه باسی بینین‌و به‌رجه‌سته‌كردنی وێنه‌ى شته‌كان ده‌كات، كه گوایه چاو تیشكێك ئاراسته‌ى ئه‌و شته ده‌كات‌و به‌وه‌ش وێنه‌ى ئه‌و شته له چاودا به‌رجه‌سته ده‌بێت. به‌ڵام لێره‌دا وێنه‌ى ئه‌وى یار له چاوى ئه‌مى شاعیردا به‌رجه‌سته نابێت هۆكه‌شی ئه‌وه‌یه ئه‌وى یار له توخمی ئاوه‌و وێنهو ره‌نگی ئاویش به‌رجه‌سته نابن له چاوى ئه‌مدا. لێره‌دا ره‌گه‌زى ئاو ئه‌و ده‌لاله‌ته به‌رهه‌م ده‌هێنێت كه ئه‌وى یار ته‌نیا له خه‌یاڵدا بوونی ههیهو پێناچێت بوونێكی واقیعی هه‌بێت ماده‌م نه له چاوى ئه‌مدا ده‌بێته وێنه‌یه‌كی به‌رجه‌سته‌و نه ره‌نگیشی جێگیریشی ده‌بێت. ئه‌م بۆچوونه‌ش له نیوه‌ی دووه‌می ئه‌م دێڕه‌دا زیاتر ئاشكرا ده‌بێت كاتێ شاعیر باسی ئه‌وه ده‌كات كه هه‌رچۆن وێنه‌ى یار له چاوى ئه‌مدا به‌رجه‌سته نابێت به‌هه‌مان شێوه ئه‌میش ناتوانێت له دڵی ئه‌ودا جێگا بگرێت چونكه ئه‌وێك كه وێنه‌یه‌كی به‌رجه‌سته‌ى نه‌بێت مانای وایه ته‌نیا له خه‌یاڵ‌و وه‌همدا بوونی ههیهو ناشێت دڵی هه‌بێت هه‌تا ئه‌م بچێته دڵیه‌وه. كه‌واته لێره‌دا ئه‌وی شاعیر جۆرێك له یۆتۆپیا درووست ده‌كات كه ئه‌ویش یۆتۆپیای به ئاوبوونی یاره، ئاویش توخمێكی بێڕه‌نگ‌و بێ بۆن‌و بێ تام‌و بێ شێوه‌یه.
له رووى زانستیه‌وه بوونی مرۆڤ دابه‌ش ده‌بێت له نێوان دنیای ( مێشك)عه‌قڵ‌و دنیای (دڵ) واته دنیای حه‌زوو ئاره‌زووه دنیایی‌و غه‌ریزه‌ییه‌كانی مرۆڤ. دنیای عه‌قڵ، دنیای كۆنترۆڵ كردن‌و دیسپلین كردن‌و جوڵه‌یه به پێی به‌رنامه‌و نه‌خشه. دنیای دڵیش دنیای حه‌زوو ئاره‌زووه غه‌ریزى‌و دنیاییه‌كانی مرۆڤه كه تا ئه‌ندازه‌یه‌كی ئاشكرا ده‌شێ پێیان بگوترێت دنیای غه‌ریزه ئاژه‌ڵییه‌كانی مرۆڤ. دیاره ئه‌وه‌ش ئاشكرایه كه باڵاده‌ستبوونی ئه‌م دنیایه واته دنیای غه‌ریزه ئاژه‌ڵیه‌كانی مرۆڤ ئه‌گه‌ر عه‌قڵ له‌و ئاسته‌دا نه‌بێت كه دیسپلین‌و كۆنترۆڵی ئه‌و رووبه‌ره له بوونی مرۆڤدا بكات ئه‌وا خاسێته دڕنده‌ییه‌كانی مرۆڤ له‌سه‌ر لاوازبوونی خاسێته مرۆییه‌كانی مرۆڤ باڵاده‌ست ده‌بێت. دڵ كه هه‌ستیارترین به‌شه له پێكهاته‌ى مرۆڤدا چ له رووى فیسیۆلۆجی‌و چ له رووى حه‌زوو ئاره‌زووه دنیاییه‌كانه‌وه، كه‌چی ئه‌وى شاعیر به كیشوه‌ری به‌رد ناوی ده‌بات. به‌ردیش هێمای وشكی‌و ره‌قی‌و بێبه‌رهه‌میه كه ئه‌وه‌ش نه‌ك له گه‌ڵ خاسێته‌كانی دنیای دڵدا ناگونجێت به‌ڵكو ناكۆك‌و دژیشه له گه‌ڵیدا.
دیاره ئه‌وه ئاشكرایه ئاو بێجگه له‌وه‌ى كه یه‌كێكه له‌و چوار توخمه سه‌ره‌كیه‌ى كه به‌پێی لێكدانه‌وه كلاسیكییه‌كان بۆ درووستبوونی گه‌ردوون، گه‌ردوونیان پێكهێناوه، دیسان سه‌رچاوه‌ى ژیانیشه‌و ناتوانرێت به بێ بوونی ئاو ته‌سه‌وری بوونی ژیان بكرێت. جگه له‌وه‌ى كه هیچ زینده‌وه‌رێك نییه به بێ ئاو بژی، به گوێره‌ى هه‌موو زینده‌وه‌رانیش كه زۆربوون به‌رهه‌می جووتبوونی نێوان نێرو مێیه، پیتاندن له ناو ئاودا رووده‌دات چونكه هێلكه‌و كرۆمۆسۆمه‌كان له كاتی جووتبووندا له ناو ئاودا به‌یه‌ك ده‌گه‌ن‌و هه‌ر له ناو ئاویشدا پیتاندن رووده‌دات‌و له زۆربه‌ى زینده‌وه‌رانیشدا كۆرپه‌له تا ئه‌و كاته‌ى له دایك ده‌بێت هه‌ر له ناو ئاودا ده‌مێنێته‌وه‌و گه‌شه ده‌كات. ئه‌وى یار له توخمی ئاوه، ئه‌مه‌ش لێكچوونێكی جوانه چونكه هه‌ر چۆن ئاو سه‌رچاوه‌ى ژیانه به هه‌مان شێوه ئه‌وى یاریش كه له ره‌گه‌زی مێینه‌یه سه‌رچاوه‌ی ژیان‌و به‌رهه‌مهێنانه، هه‌رچۆن ئاو سیمبوڵی خاوێنی‌و جوانی‌و ناسكیه به‌هه‌مان شێوه ئه‌وى یاریش كه له ره‌گه‌زى مێینه‌یه سیمبوڵی خاوێنی‌و بێگه‌ردی‌و جوانی‌و ناسكیه. هه‌موو ئه‌م خاسێتانه‌ى ئاو یان یار كه وه‌سف ده‌كرێن ته‌نیا ده‌بینرێن‌و هه‌ستیان پێده‌كرێت‌و ئه‌وی شاعیر نیگه‌رانه له‌وه‌ى كه ناتوانێت به‌رجه‌سته‌یان بكات یان بیانگرێت‌و گازه‌نده‌ی ئه‌وه‌ش ده‌كات ئه‌وێك كه له توخمی ئاو بێت ناشێت چاوی ئه‌م وێنای بكات‌و وه‌كو بوویه‌كی به‌رجه‌سته رامی بكات. لێره‌شه‌وه ئاماژه‌یه‌ك بۆ ئه‌وه ده‌كرێت ئه‌و كه‌سه‌ی كه ئه‌می شاعیر به ناوى یار وه‌سفی ده‌كات ته‌نیا بوویه‌ك بێت له خه‌یاڵدا وێنه‌ى كێشابێت‌و بوویه‌كی مادیانه‌ى نه‌بێت.
له وه‌سفه‌كه‌ى شاعیردا جۆرێك له دژیه‌ك هه‌یه كاتێ كه ئه‌وى یار خۆی له ره‌گه‌زى ئاو بێت بۆچی ده‌بێ دڵی به‌رد بێت؟ دڵ له‌رووی فیسیۆلۆجیه‌وه له ماسولكه‌و گۆشت پێكهاتووه‌و له هه‌ستیار ترین به‌شه‌كانی جه‌سته‌ى زینده‌وه‌رانه‌و سه‌رچاوه‌ى ژیان‌و له هه‌مان كاتدا دڵ له‌به‌رامبه‌ر عه‌قڵدا داده‌نرێت كه ئه‌وی دووه‌میان به مانای مێشك دێت كه له‌گه‌ڵ دڵدا جۆرێك له رێكه‌وتن له نێوانیاندا هه‌یه بۆ رێكخستنی ژیانی تاكه كه‌س، خۆ ئه‌گه‌ر هه‌ر كام له‌م دووانه باڵاده‌ست بێت به‌سه‌ر ئه‌وى تریاندا ئه‌وا جۆرێك له ناهاوسه‌نگی له بوونی ئه‌و كه‌سه‌دا درووست ده‌بێت. به‌هه‌رحاڵ مه‌حوی دڵی ئه‌وی هاوشێوه‌كراو له‌گه‌ڵ ئاودا هاوشێوه ده‌كات به به‌رد‌و پێیشی وایه دڵێك كه وه‌كو به‌رد ره‌ق بێت ناشێت جێگای خۆشه‌ویستی تێدا بێته‌وه‌و ئه‌وه‌ش وای لێده‌كات كه واهه‌ست بكات ئه‌و دڵه له‌رووى ئه‌مدا داخراوه، بۆیه ده‌گات به جۆرێك له بێ ئومێدبوون بۆ خۆشه‌ویستی ئه‌وى یاری له ره‌گه‌زى ئاو. جگه له‌وه‌ش ده‌شێ مه‌حوی له‌وه‌دا مافی خۆی بێت كه دڵی ئه‌وی یار به به‌رد هاوشێوه بكات چونكه له ئاستیدا ناكرێته‌وه به‌ڵام ئه‌وه‌ی جێگای پرسیاره ئه‌وه‌یه مه‌حوی به گشتی دڵ به ره‌ق‌و بێبه‌زه‌یی وه‌سف ده‌كات كاتێ ده‌ڵێت: دڵ كیشوه‌ری به‌رده. له پشتی ئه‌م بۆچوونه‌وه ئه‌و ده‌لاله‌ته به‌رهه‌م دێت كه جیاوازییه‌ك له ره‌گه‌زی پێكهێنه‌ری ئه‌وی یارو ئه‌می شاعیردا هه‌یه، ئه‌و له ره‌گه‌زی ئاوه‌و ئه‌میش مرۆڤه كه له كۆمه‌ڵێك ره‌گه‌ز پێكهاتووه كه ته‌نیا یه‌كێكیان ئاوه‌و له‌و به‌راوردكردنه‌شدا ده‌لاله‌تی هه‌ست به به‌رزی كردنی ئه‌وی یار له‌به‌رامبه‌ر ئه‌می شاعیردا به‌رهه‌م دێت‌و ناراسته‌وخۆش له ئاستێكی قوڵتری ده‌قه‌كه‌دا ئه‌وه ده‌بینرێت كاتێ كه ئه‌وی یار نایه‌ته ناو چاوی ئه‌مه‌وه‌و ده‌رگای دڵیشی بۆ ناكاته‌وه له‌به‌ر ئه‌وه‌یه كه یار له توخمی ئاوه‌و ئه‌وه‌ش وای لێده‌كات كه خۆی به به‌رزتر بزانێت‌و ده‌رگای وڵاتی دڵی له رووی ئه‌مدا نه‌كاته‌وه كه به هاوشانی خۆیی نازانێت، هه‌رچه‌نده ئه‌وه ئاشكرایه كه خۆشه‌ویستی نه سنوور ده‌ناسێت‌و نه جیاوازى كۆمه‌ڵایه‌تی‌و نه‌هیچ بنه‌مایه‌كی عه‌قڵی ده‌توانێت رێگای لێیگرێت چونكه خۆشه‌ویستی‌و عیشق “هه‌ست” درووستكه‌رو رێكخه‌ریانه نه‌ك عه‌قڵ‌و ئه‌و پێودانگانه‌ى تر كه عه‌قڵ‌و هوشیاری رێكیان ده‌خه‌ن‌و ده‌یان جوڵینن‌و به‌ڕێوه‌یان ده‌به‌ن.
-١٠-
ته‌پ‌و تۆزى غوباری دیم‌و رێگه‌ى گۆڕی‌و ده‌یوت
ده‌ترسم دامه‌نم ئاخر ببێ ئالوده به‌م گه‌رده
ئه‌گه‌ر له ئاستی بینراوی ده‌قه‌كه‌دا سه‌یر بكه‌ین ئه‌وا ئه‌وه‌مان بۆ ده‌رده‌كه‌وێت كه ئه‌م بۆچوونه‌ى له‌م دێره‌دا مه‌حوی لێی ده‌دوێت په‌یوه‌سته به‌و بۆچوونه‌ى كه له دێڕی پێشتردا لێی دوابوو، پێشتر باسی له‌وه كرد كه ئه‌وى یار له ره‌گه‌زى ئاوه‌و هه‌رگیز نایه‌ته چاوی ئه‌مه‌وه‌و هه‌روه‌ها باسی ئه‌وه‌ش ده‌كات كه دڵی یار به‌رده‌و هه‌رگیز ده‌رگا بۆ خۆشه‌وێستی ئه‌م ناكاته‌وه. لێره‌دا جارێكی تر باسی ئه‌وه ده‌كات كه ئه‌وى یار كاتێ ته‌پ‌و تۆزى غوباری ئه‌می بینیووه رێگای خۆیی گۆڕیووه‌و گوتوویه‌تی ده‌ترسێت گه‌ردی ئه‌م بئاڵێت له دامێنیه‌وه واته به‌بێ ویستی خۆی سه‌رئه‌نجام ناچاربێت بچێته چاوی ئه‌مه‌وه‌و ده‌رگای دڵیشی بۆ بكاته‌وه. لێره‌دا له‌سه‌ر زمانی شاعیره‌وه ده‌رده‌كه‌وێت كه ئه‌وی یار به جۆرێك له گومانه‌وه سه‌یری هه‌ڵوێست‌و خۆڕاگری خۆی ده‌كات له‌به‌رامبه‌ر ئه‌می شاعیرداو ده‌ترسێت سه‌رئه‌نجام بكه‌وێته ژێر كاریگه‌ری ئه‌مه‌وه‌و هه‌م بچێته ناو چاوییه‌وه‌و هه‌م ده‌رگای دڵیشی بۆ بخاته سه‌رپشت.
ده‌شێ له ئاستێكی تردا به‌وجۆره راڤه‌ى ئه‌م دێڕه بكه‌ین كه ئه‌وی یار وای ببینێت كه ئه‌م كه‌سێكی نائاساییه‌و هه‌میشه كێشه‌و ته‌نگ‌و چه‌ڵه‌مه ده‌وری داوه، كاتێ ئه‌ویش به‌م شێوه‌یه ده‌یبینێت پشتی تێ ده‌كات‌و نایه‌وێت بئاڵێت له كێشه‌و گرفته‌كانی ئه‌مه‌وه. ئه‌مه‌ش له ئاستێكی قوڵتردا ئه‌و ده‌لاله‌ته به‌رهه‌م دێنێت كه ئه‌وی یار كه‌سێكی خۆپارێزو خۆویسته‌و نایه‌وێت ته‌نانه‌ت له كێشه‌و گرفتی كه‌سێكیشه‌وه بئاڵێت كه خۆشی ده‌وێت. هه‌رچه‌نده هیچ به‌ڵگه‌یه‌ك له ئاستی بینراوو نه‌بینراوى ده‌قه‌كه‌دا نابینرێت كه بیسه‌لمێنێت ئه‌و كه شاعیر به یار ناوى ده‌بات ئه‌می خۆش بوێت، به‌ڵام دیاره ئه‌وه ئاشكرایه كه وه‌كو پێشتریش ئاماژه‌مان بۆ كرد هیچ سنوورو به‌ربه‌ستێك ناتوانێت رێگا له خۆشه‌ویستی بگرێت كه‌واته ئه‌گه‌ر به‌راستی ئه‌وی یار ئه‌می خۆشبوویستایه ئه‌وه نه ده‌رگای دڵی لێ داده‌خست، نه رووى لێ وه‌رده‌گێڕاو نه له‌وه‌ش ده‌ترسا كه دامه‌نی به گه‌ردی تۆزى ئه‌و ئالوده بێت. كه‌واته لێره‌دا ئه‌وه ده‌رده‌كه‌وێت كه مه‌حوی باسی خۆشه‌ویستیه‌ك ده‌كات كه ئه‌م له لای خۆیه‌وه درووستی كردووه به بێ ئه‌وه‌ى ئه‌وی یار هه‌ست به بوونی ئه‌م بكات.
له لایه‌كی تره‌وه ئه‌می شاعیر باسی ئه‌وه ده‌كات كه ئه‌وى یار ته‌پ‌و تۆزى غوباری ئه‌می دیووه‌و رووى لێ وه‌رگێڕاوه. بێگومان لێره‌دا ده‌بێ له‌سه‌ر وشه‌ى غوبار رابووه‌ستین‌و بزانین ئایا ئه‌م وشه‌یه كه ناوه‌و به هۆی وه‌سفكردنیه‌وه له رێگای وشه‌كانی ته‌پ‌و تۆزه‌وه چی ده‌گه‌یه‌نێت‌و چ ماناو چ ده‌لاله‌تێك به‌رهه‌م دێنێت. له راستیدا ته‌پ‌و تۆز‌و غوبار ئه‌گه‌ر له رووكه‌شدا سه‌یریان بكه‌ین ئه‌وا ده‌شێ هه‌مان مانای غوبار خۆی بگه‌یه‌نن به‌ڵام لێره‌دا بۆ وه‌سفكردنی غوبار به‌كار هاتوون‌و ئه‌وه‌شمان له‌لا ئاشكرایه كه ته‌پ‌و تۆز وه‌كو فه‌زای پێش یان پاش رووداوی ترسناك، یان زریان‌و گه‌رده‌لول به‌كار دێن كه خێرایی، یان ترسناكی‌و نائاسایی رووداوه‌كه نیشان ده‌ده‌ن، غوبار خۆیشی ده‌شێ وه‌كو دالێك ده‌لاله‌تی ته‌مومژاوی بوون‌و نائاشكرایی هه‌ڵبگرێت. كاتێكیش كه ئه‌می شاعیر خۆی به غوبار ناوده‌بات له ئاستی قوڵتردا ئه‌و ده‌لاله‌ته به‌رهه‌م دێت كه ئه‌م بوونێكی وه‌همی هه‌یه له روانینی ئه‌وی یارداو ئه‌و ناتوانێت وه‌كو بوویه‌كی به‌رجه‌سته بیبینێت به‌ڵكو وه‌كو غوبار ده‌یبینێت كه ده‌شێ لێره‌دا غوبار وه‌كو تارمایی یان ته‌نانه‌ت وه‌كو گه‌ردی په‌رش بوو لێكبدرێته‌وه كه ئه‌وی یار نایه‌وێت ته‌نانه‌ت گه‌ردی ئه‌م بئاڵێت له دامێنبه‌وه. هه‌ر لێره‌شه‌وه ده‌شێ وه‌ها لێكبدرێته‌وه كه ئه‌وى یار وه‌ها سه‌یری بكات كه ئه‌م گه‌ردو ته‌پ‌و تۆزى خاكه‌و جۆرێكه له‌غوبارو كاتێ ئه‌م خه‌ریكه بكه‌وێته ناو ته‌پوتۆزى ئه‌و غوباره‌وه رێگای خۆی ده‌گۆڕێت نه‌وه‌كو گه‌ردی ئه‌و ته‌پ‌وتۆزو غوباره بئاڵێت له دامێنیه‌وه‌و پیس یان ناشیرینی بكات. هه‌موو ئه‌مانه‌ش ئه‌و بۆچوونه‌ى پێشتر به‌هێز ده‌كات كه یار دڵی له ئاستی ئه‌مدا به‌رده‌و ده‌رگای داخراوه.
-١١-
ده‌بینم ئه‌هلی دڵ یا سه‌نگه‌ساره، یا له‌سه‌ر داره
دیاری عیشق، ئه‌گه‌ر ساغت ده‌وێ، هه‌ر داره هه‌ر به‌رده
لێره‌دا مه‌حوی خۆی له ده‌قه‌كه دێته ده‌ره‌وه‌و وه‌كو چاودێر قسه ده‌كات‌و له باره‌ى ئه‌هلی دڵ‌و دیاری عیشقه‌وه دوێت‌و له‌سه‌ر هه‌ریه‌كه‌یان قسه‌ى خۆیی هه‌یه. ره‌نگه جێگه‌ى خۆی بێت وه‌هایشی لێكبده‌ینه‌وه ئه‌و هه‌ڵوێسته‌ى كه مه‌حوی لێره‌دا وه‌ری گرتووه‌و هاتۆته ده‌ره‌وه‌ی ئه‌هلی دڵ‌و نایشیه‌وێت دیاری عیشقی به‌ر بكه‌وێت ئه‌ویش له‌به‌ر ئه‌وه بێت كه نه‌یه‌وێت رووبه‌ڕووى ئه‌و ده‌رئه‌نجامانه بێته‌وه كه ئه‌هلی دڵ ده‌بێ چاوه‌ڕوانیان بكات، یان نه‌یه‌وێت دیاری عیشقی به‌ر بكه‌وێت. ئه‌م هه‌ڵوێسته‌شی له ئه‌نجامی تێگه‌یشتنه‌وه وه‌رگرتووه له كاتێكدا ئه‌گه‌ر سه‌یری كۆی ئه‌زموونی شیعری مه‌حوی بكه‌ین ئه‌وا ده‌بینین عیشق‌و دڵداری هاوشانن له‌گه‌ڵ ئێش‌و ئازارو ده‌رده‌سه‌ری‌و ئه‌گه‌ر خۆشی‌و ئاسووده‌ییه‌كیشی له عیشق وه‌رگرتبێت ئه‌وه له عیشقی خودایی‌و له ته‌سه‌وف‌و زوهد وه‌ریگرتووه نه‌ك له عیشقی ئه‌وی یار واته ئه‌وی ئافره‌ت.
ئه‌م ئێستا باس له‌وه ده‌كات كه چاره‌نووسی ئه‌هلی دڵ چاره‌نووسێكی باش نییه، دیاره مه‌به‌ستیش له ئه‌هلی دڵ له لایه‌ك ئه‌و كه‌سانه‌یه خه‌ریكی عیشق‌و دڵدارین، له لایه‌كی تریشه‌وه كاتێ دڵ وه‌كو سه‌رچاوه‌ى حه‌زو ئاره‌زووه دنیاییه‌كان داده‌نرێت، ئه‌وا ئه‌هلی دڵ ئه‌وانه‌ن كه هه‌میشه به دوای حه‌زووه ئارزووه دنیاییه‌كانیاندا ده‌ڕۆن واته مه‌به‌ست له‌و كه‌سانه‌یه كه بڕوایان به دنیاپه‌رستی ههیهو ژیان‌و هه‌موو شتێكیان له پێناوى خۆشیه‌كانی ئه‌م دنیادا ده‌وێت‌و، ته‌نیا بۆ ئه‌م دنیا ده‌ژین. ئه‌م جۆره كه‌سانه‌ش چاره‌نووسێكی باش چاوه‌ڕوانیان ناكات چونكه به روانینی مه‌حوی، یان سه‌نگه‌سار ده‌كرێن، یان له سێداره ده‌درێن، كه هه‌ردوو حاڵه‌ته‌كه‌ش هه‌ر بریتین له جۆرێك له سزادان، دیاره ئاشكرایه سزا له به‌رامبه‌ر تاواندا داده‌نرێت، كه‌واته لێره‌دا ئه‌و پرسیاره سه‌رهه‌ڵده‌دات، ئایا ده‌شێ مه‌حوی وای بۆبچێت، چوونه ریزى ئه‌هلی دڵ، یان چوونه ریزی عاشقان تاوان بێت؟ یان مه‌به‌ستی مه‌حوی ئه‌وه‌یه كه خۆدانه ده‌ستی ئاره‌زووه دنیاییه‌كان‌و عاشق بوون جگه له ئازارو كوێره‌وه‌ری‌و به‌دبه‌ختی زیاتر هیچی تر بۆ مرۆڤ به‌رهه‌م ناهێنن.
هه‌روه‌ك ده‌شێ له روانگه‌یه‌كی ئایینیشه‌وه راڤه‌ی بۆچوونی مه‌حوی له‌م ده‌قه‌دا سه‌باره‌ت به ئه‌هلی دڵ بكرێت. بێگومان له‌م روانگه‌یه‌وه ویسته دنیاییه‌كان ته‌نیا له سنووری حه‌ڵاڵدا جێگایان ده‌بێته‌وه‌و هه‌ر شتێك له ده‌ره‌وه‌ى حه‌ڵاڵ بێت قه‌ده‌غه‌و رێگا پێنه‌دراوه‌و له تێڕوانینی ئاینیانه‌وه به تایبه‌تی ئایینی ئیسلام تاوانه‌و به پێی جۆری تاوانه‌كه‌ش سزای له‌به‌رامبه‌ردا دانراوه به تایبه‌تی سزای رۆژی دواین. هه‌ر بۆیه ده‌شێ مه‌به‌ستی مه‌حوی له‌وه‌ی كه ئه‌هلی دڵ سه‌نگه‌سار بێت یان له سێداره بدرێت، سزای رۆژی دوایین بێت. هه‌روه‌ك پێیشی وابێت ئه‌وه‌ى عیشق پێشكه‌شی ده‌كات جگه له ئازارو ده‌رده‌سه‌ری هیچی تر نه‌بێت چونكه وڵاتی عیشق وڵاتێكی وشك‌و بێبه‌رهه‌مه‌و كۆشش كردن تیایدا هیچ به‌رهه‌مێك مسۆگه‌ر ناكات بێجگه له ده‌رده‌سه‌ری.
به‌ڵام ئه‌گه‌ر له روانگه‌یه‌كی تره‌وه سه‌یر بكه‌ین ئه‌وا وای لێكده‌ده‌ینه‌وه كه ناشێت مرۆڤ به بێ ماندوبوون‌و هه‌روا به ئاسانی بتوانێت هه‌موو حه‌زو ویسته دنیاییه‌كانی جێبه‌جێ بكات‌و هه‌روا به ئاسانی بگاته لوتكه‌ى دنیا په‌رستی‌و وه‌كو پاشای ئه‌و ته‌خته شانی لێدابدات‌و به ئارامی چۆن دڵی ئاره‌زوو ده‌كات به‌و شێوه‌یه ره‌فتار بكات. بێگومان ئه‌وه ئاشكرایه كه هه‌روا به ئاسانی‌و بێ گێرمه‌و كێشه له نێو ئه‌و واقیعه كۆمه‌ڵایه‌تی‌و كه‌لتورییه‌دا كه ده‌قه‌كه‌ی تێدا به‌رهه‌م هاتووه، كه‌س ناتوانێت ئازادانه‌و بێ به‌ربه‌ست چۆنی ده‌وێت به‌وجۆره دنیاپه‌رستی خۆی بكات. دیاره له به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌شدا دیسان ئه‌گه‌ر دنیاپه‌رستی و شوێن كه‌وتنی ئاره‌زووه‌كانی دڵ بێ ئازارو ده‌رده‌سه‌ری نه‌بێت، ده‌بێ به باشی ئه‌وه بزانین كه عیشق له خۆیدا بریتیه له وازهێنان له خۆ له پێناوى ئه‌وی تردا، واته كارێك له‌سه‌ر بنه‌مای خۆنه‌ویستی‌و دنیا نه‌ویستی‌و قوربانیدان بینا كراوه، ئه‌وه‌ش ناشێت به بێ ماندووبوون‌و ئازارو زه‌حمه‌ت بگاته ئه‌نجام. كاتێ مه‌حوی له‌سه‌ره‌وه ده‌وه‌ستێت‌و به‌وجۆره باسی دنیاپه‌رستی‌و دیاری عیشق ده‌كات‌و ده‌یه‌وێت پێمان بڵێت ئه‌و به دوای دنیایه‌كدا ناڕوات كه كۆتاییه‌كه‌ی دیاره‌و نایه‌وێت له پێناوى ئه‌و دنیایه‌دا له سێداره بدرێت، هه‌روه‌ك ناشیه‌وێت به عیشقێكه‌وه خه‌ریك بێت كه مایه‌ی سه‌رئێشه‌یه‌و ئه‌وی یاریش جارێك ئاوه‌و له چاوی ئه‌مدا به‌رجه‌سته نابێت‌و جارێكی تریش ده‌رگای دڵی خۆی بۆ ئه‌م ناكاته‌وه چونكه دڵی له توخمی به‌رده‌و هه‌ست‌و سۆزى خۆشه‌ویستی‌و عیشق ناناسێت. لێره‌دا مه‌حوی له ئاستی نه‌گوتراوی ده‌قه‌كه‌دا ده‌یه‌وێت لایه‌نگری خۆی بۆ دنیاپه‌رستی‌و عیشقێكی تر رابگه‌یه‌نێت كه عیشقی خوداو رۆحی باڵایه كه دنیایه‌كی خاوێن‌و به‌رزه‌و ئومێدی ئاینده‌یه‌كی بێ كۆتای پڕ له ئاسووده‌یش ده‌به‌خشێت.
-١٢-
له باغی سێو و به‌ى دا باسی روخسار‌و چه‌نه‌ى كه‌ی بوو
خه‌جڵ ما سێو و، به‌ى ترسا، كه‌وا ئه‌و سووره، ئه‌م زه‌رده
شاعیر خۆی له ده‌سته‌ى ئه‌هلی دڵ په‌رت ده‌كات‌و له هه‌مان كاتیشدا له وه‌سفكردنی دیاری عیشقدا خۆی له عاشقبوونیش دوور ده‌خاته‌وه، به‌ڵام به شێوه‌یه‌كی سه‌رنجراكێش دێته‌وه سه‌ر وه‌سفكردنی ئه‌وى یار، هه‌رچه‌نده راسته‌خۆ ئه‌وه نادركێنێت كه تا چ ئاستێك په‌رۆشی ئه‌وى یاره، به‌ڵام به ئاشكرا هه‌ستی پێده‌كرێت كه به سه‌رسامبوون‌و جۆرێك له په‌رۆش بوونه‌وه باسی ده‌كات. هه‌روه‌ك له‌و سه‌روبه‌نده‌شدا رووخسارو چه‌ناگه‌ی یار به‌راورد ده‌كات به سێوو به به‌ی‌و له‌و به‌راورد كردنه‌شدا، دیاره رووخسارو چه‌ناگه‌ى ئه‌و ده‌یبه‌نه‌وه چونكه له ئاستی رووخساری جوانی ئه‌ودا سێو له ناو باخدا شه‌رمه‌زار بوو، رووى سوور هه‌ڵگه‌ڕا، هه‌روه‌ك به‌ی كاتێ كه به‌راورد ده‌كرێت به چه‌ناگه‌ى ئه‌و كه هاوشێوه‌ن له به‌رامبه‌ر جوانی چه‌ناگه‌ى ئه‌ودا، ره‌نگی زه‌رد هه‌ڵگه‌ڕا.
ئه‌وه‌ى ئاشكرایه له به‌راروردكردنی توخم‌و ره‌گه‌زه‌كانی سرووشتدا له‌گه‌ڵ جوانی ئافره‌تدا، زۆربه‌ی كات به‌شه‌كانی جه‌سته‌ی ئافره‌ت به‌راورد یان هاوشێوه كراون به ره‌گه‌زه‌كانی سرووشت بۆئه‌وه‌ى ئاستی جوانی به‌شه‌كانی جه‌سته‌ى ئافره‌ت ده‌ربكه‌وێت، یان نیشان بدرێت، به‌ڵام هه‌میشه توخم‌و ره‌گه‌زه‌كانی سرووشت كراون به پنتی جێگیرو به‌شه‌كانی جه‌سته‌ی ئافره‌ت له‌گه‌ڵ ئه‌وان هاوشێوه كراون، كه‌واته ره‌گه‌زه‌كانی سرووشت وه‌كو سه‌رچاوه سه‌یر كراون‌و یه‌شه‌كانی جه‌سته‌ى ئافره‌تیش له رێگای هاوشێوه‌كردنیانه‌وه به‌و ره‌گه‌زانه‌ى سرووشت جوانیه‌كانیان نیشان دراوه. به‌ڵام لێره‌دا سێوو، به‌ى كه دوو ره‌گه‌زى جوانی سرووشتن كاتێ به‌راورد ده‌كرێن له‌گه‌ڵ رووخسارو چه‌ناگه‌ى یاردا ئه‌وا توخمه‌كانی سرووشت له چاو جوانی رووخسارو چه‌ناگه‌ى یاردا هیچ ئاماده‌بوونێكیان نابَت. ئه‌مه‌ش له راستیدا ده‌مانگێڕێته‌وه بۆ ئه‌و بۆچوونه‌ى كه كامیان ئه‌سڵ‌و كامیان وێناكردنه‌وه‌ن، واته به روانینی ئه‌فلاتونیانه جوانی مرۆڤ لاسای كردنه‌وه، یان وێناكردنه‌وه‌ى جوانی سرووشته، یان به پێچه‌وانه‌وه؟ دیاره جوانی‌و هارمۆنیای سرووشت هه‌میشه ئه‌سڵن و هه‌موو جوانی‌و هارمۆنیاكانی تر له‌وه‌وه وه‌رگیراون، به‌ڵام مه‌حوی ئه‌م لۆجیكه پێچه‌وانه ده‌كاته‌وه‌و جوانی ئافره‌ت ده‌كات به یه‌كه‌م‌و ره‌گه‌زو توخمه‌كانی سرووشتیش له دوای ئه‌وه‌وه دێن.
ئه‌وه ئاشكرایه، سێو ئه‌و میوه‌یه كه حه‌وا توانی ئاده‌می پێ فریوبدات‌و سه‌رئه‌نجام بووه هۆی ئه‌وه‌ى كه له به‌هه‌شت بخرێنه ده‌ره‌وه‌ون به پێی ئه‌و چه‌مكه ئه‌فسانه‌یه‌ش درووست بوونی مرۆڤایه‌تیش به‌رهه‌می ئه‌و فریودانه، یان ئه‌و گوناهه‌یه. هه‌روه‌ك سێو له لێكدانه‌وه‌ى هێماكاندا ئاماژه به ئه‌ندامی جووتبوونی مێینه ده‌كات، ده‌شێ له رووی به‌ئاگاییه‌وه مه‌حوى بۆچوونێكی له‌م جۆره‌ى نه‌بووبێت تا له ده‌قه‌كه‌دا به‌رجه‌سته‌ى بكات، هه‌روه‌ك نه‌یتوانیووه په‌یوه‌ندی سێوو ئه‌فسانه‌ى فریودانی ئاده‌م بكاته ره‌گه‌زی به‌رهه‌مهێنانی ده‌قه‌كه‌ی كه ده‌شیا ببوایه‌ته بنه‌مایه‌ك بۆ زیاتر فراوانكردنی مه‌ودای خه‌یاڵ له ده‌قه‌كه‌داو هه‌روه‌ها فه‌زای ئه‌فسانه‌یی رۆڵی دیاری ببینیایه له به‌رهه‌مهێنانی جیهانبینی ده‌قه‌كه‌و به‌رهه‌مهێنانی شیعریه‌تدا. به‌ڵام ده‌شێ له رووبه‌ری نه‌ست یان نائاگای ئه‌ودا جۆره دژایه‌تی كردنێك یان خۆش نه‌ویستنێك بۆ سێو هه‌بوو بێت كه هۆكاری ئه‌وه بووه باپیره‌و داپیره‌مان یه‌كه‌مین گوناه بكه‌ن‌و به‌رهه‌می ئه‌و گوناهه‌ش له ده‌ستچوونی به‌هه‌شت‌و درووستبوونی هه‌موو مرۆڤایه‌تی بێت، سێوێك كه بوو بێت به هۆكاری فریودان ده‌شێ ئێستا له لای زاهید‌و سۆفیه‌كی وه‌كو مه‌حوی هه‌میشه شه‌رمه‌زارو سوورهه‌ڵگه‌ڕاو بێت‌و هه‌میشه‌ش له دوای جوانی‌و رووخساری یاره‌وه بێت، ده‌شێ لێره‌دا وشه‌ى به‌ى ته‌نیا بۆ مه‌رامی كێش‌و پێداویستی به‌رهه‌مهێنانی شیعریه‌ت و بۆ جوانی به‌خشینی زیاتر هاتبێت، ئه‌گینا ته‌نیا له رێگای به‌كارهێنانی سێوه‌وه مه‌به‌سته شیعریه‌كه‌و به‌راوردی جوانی رووخساری یارو سێو ئاشكرا ده‌بێت كه جوانی رووخساری یار یه‌كه‌مه‌و جوانی توخمه‌كانی سرووشتیش وێناكردنه‌وه‌ى ئه‌ون.
-١٣-
ئه‌گه‌رچی من گه‌دام، ئه‌و شا، له عورفی عیشقدا “مه‌حوی”
به‌سه نیسبه‌ت له به‌ینا، من سیابه‌خت، ئه‌و سیاچه‌رده
مه‌حوی باسی جیاوازى ئاستی كۆمه‌ڵایه‌تی نێوان خۆی‌و یار ده‌كات‌و وای نیشان ده‌دات كه ئه‌م خۆی له ئاستێكی كۆمه‌ڵایه‌تی زۆر نزمدایه‌و ئه‌وى یاریش له به‌رزترین ئاستدایه. به‌ڵام دیاره ئه‌وه‌شی له‌لا روونه كه له ئادابی عیشقدا وه‌كو پێشتریش باسمان كرد شتێك نییه به ناوى ئاستی كۆمه‌ڵایه‌تی‌و ئاستی چینایه‌تی چونكه یاساكانی عیشق ئه‌و یاسایانه نین كه په‌ره‌سه‌ندنی كۆمه‌ڵایه‌تی‌و ته‌نانه‌ت عه‌قڵ رێكیان ده‌خات و خۆشه‌ویستی پشت به هه‌ست ده‌به‌ستێت نه‌ك به عه‌قڵ‌و هیچ پێوانه‌یه‌كی تر. به‌ڵام مه‌حوی به‌م جۆره سه‌یری خۆشه‌ویستی ناكات به‌ڵكو به دوای ئه‌وه‌دا ده‌گه‌ڕێت كه رووبه‌رێكی تر بۆ درووستكردنی خۆشه‌ویستی‌و په‌یوه‌ندی له نێوان خۆی‌و یاردا بدۆزێته‌وه كه تیایدا جیاوازى كۆمه‌ڵایه‌تی به هێند وه‌رنه‌گیرێت. بێگومان پێده‌چێت ئه‌و جیاوازییه‌ش ته‌نیا مه‌حوی له خه‌یاڵیدا درووستی كردبێت، هه‌ر بۆیه به خۆی ده‌ڵێت به‌سه نیسبه‌ت له به‌ینا.
به‌هه‌رحاڵ مه‌حوی ده‌یه‌وێت یه‌كسانی‌و هاوشانی له نێوان خۆی‌و یاردا درووست بكات به‌و ئومێده‌ى زه‌مینه بۆ عیشقبوون له نێوان خۆی‌و یاردا بسازێنێت. ئه‌ویش به هاوشێوه‌كردنی به‌ختی خۆی‌و پێستی یار كه هاردووكیان سیان واته ره‌شن. دیاره لێره‌دا مه‌حوی ناره‌زایی له به‌ختی خۆی ده‌رده‌بڕێت كاتێ به ره‌ش وه‌سفی ده‌كات. له هه‌مان كاتیشدا له بری ئه‌وه‌ى پێست‌و رووخساری یار به هه‌ر ره‌نگێكی تر وه‌سف بكات، به ره‌نگی ره‌ش وه‌سفی ده‌كات، له كاتێكدا ئێمه ده‌زانین ره‌نگی ره‌ش له‌و زه‌مینه كۆمه‌ڵایه‌تیه‌دا كه ده‌قه‌كه‌ى تێدا به‌رهه‌م هاتووه ره‌نگێكی زۆر دڵگیر نییه. دیاره ئه‌وه ئاشكرایه له گۆرانی‌و له فرلكلۆری كوردیدا ره‌نگی ئه‌سمه‌ر بایه‌خێكی زۆری پێدراوه، به‌ڵام ره‌نگی ره‌ش له كه‌لتوری ئێمه‌دا ته‌نیا بۆ جوانی وه‌سفكردنی خاڵ یان باشتر بڵێین خاڵی سه‌ر روومه‌تی یار به‌كارهاتووه‌و بێجگه له‌وه بۆ وه‌سف جوانی ئه‌و ره‌نگه به‌كار نایه‌ت.
به هه‌رحاڵ ده‌شیا مه‌حوى سه‌رباری ئه‌وه‌ى كه باسی جیاوازى ئاست‌و پێگه‌ى كۆمه‌ڵایه‌تی خۆی‌و یار ده‌كات‌و ره‌نگه هه‌ر ئه‌وه‌ش بێت كه له روانینی مه‌حوییه‌وه یاری له مرۆڤی ئاساییه‌وه كردبێته یه‌كێك له توخمه سه‌ره‌كیه‌كانی پێكهاتنی گه‌ردوون كه ئاوه، هه‌ر ئه‌و جیاوازییه‌ش هۆكار بووبێت بۆ ئه‌وه‌ى كه وێنه‌ى یار له چاوى ئه‌مدا به‌رجه‌سته نه‌بێت‌و ده‌رگای دڵی یار له رووى ئه‌مدا داخرابێت‌و ڤیزه‌ى چوونه ناو ئه‌و وڵاته‌ى پێنه‌درێت كه وڵاتی دڵی یاره‌و له‌وێشدا ده‌بێ به پێی رێساو ئادابی عیشق‌و خۆشه‌ویستی هه‌موو شتێك رێك بخرێت، ده‌شیا مه‌حوى له بری باسی خودی ئه‌و جیاوازییه كۆمه‌ڵایه‌تیه‌و له بری ئه‌و تاكه بنه‌مایه‌ش كه به هۆكاری لێكتر نزیكبوونه‌وه‌ى خۆی‌و یاری داده‌نێت كه هاوشێوه‌بوونی به‌ختی خۆی‌و پێستی یاره كه هه‌ردووكیان ره‌شن، ده‌شیا چه‌ندین بنه‌مای تری ئینسانی بدۆزیایه‌یه‌ته‌وه بۆ درووستبوونی خۆشه‌ویستی له نێوان خۆی‌و یاردا كه وه‌كو دوو مرۆڤ چه‌ندین په‌یوه‌ندی گرنگ له نێوانیاندا هه‌یه، كه ده‌شێ خۆشه‌ویستیش له سنووری ئه‌و په‌یوه‌ندییه مرۆییانه‌دا سه‌رهه‌ڵبدات‌و درووست ببێت كه بزوێنه‌رو درووستكه‌ره‌كه‌ی هه‌ست‌و سۆزه‌و په‌یڕه‌وى هیچ بنه‌مایه‌كی عه‌قڵ‌و به‌رنامه بۆ دانان‌و خۆ بۆ ئاماده‌كردن ناكات‌و مل كه‌چی هیچ یاسایه‌كیش نابێت كه‌واته له‌م روانگه‌یه‌وه ده‌توانین بلێین هه‌ستی خۆشه‌ویستی راستترین‌و خاوێنترین هه‌ستی مرۆییه كه بێ گوێدانه هیچ به‌ربه‌ستێك‌و دوور له دیسپلین‌و رێكخستن‌و به‌رنامه بۆ دانان درووست ده‌بێت‌و ده‌جوڵێت‌و ده‌سه‌ڵات به‌سه‌ر مرۆڤدا ده‌كات‌و به پێی یاسا تایبه‌تیه‌كانی خۆی ده‌یجوڵێنێت كه له راستیدا ئه‌و یاسایانه‌ش ته‌نیا له سنووری عیشق‌و ئادابی عیشقدا شوێنیان ده‌بێته‌وه.
