شیعری شەرابی لای لی بای.. پێشەوا کاکەیی
لەم گوتارەدا باس لە شیعرەکانی تایبەت بە شەراب دەکەین کە لە لایەن [لی بای]ـەوە نووسراوە. ئەو شاعیرە ژمارەیەکی زۆر شیعری لەبارەی شەرابەوە وەک تەوەر و ناوەرۆک خوڵقاندووە. ئەم شیعرانە بریتین لە: [ستاییشکردنی باری دەروونی شاعیر، ڕوونکردنەوەی ئایدیاڵە سیاسییەکانی شاعیر، لێکدانەوەی بیروباوەڕی ئایینی شاعیر]، لە ڕێگەی «شیعرە شەرابییەکان»ـەوە کە شاعیر نووسیویەتی، دەتوانین تێگەییشتن لە شێوازی هونەری و هونەری شاعیر و تایبەتمەندییەکانی و هتد… بە دەسی بهێنین.
لی بای، نزیکەی (٢٤٣) شیعری پەیوەندیدار بە شەرابەوە نووسیوە، وەک [«شەراب»، «خواردنەوەی شەراب»، «خواردنەوە» و «سەرخۆشی/ مەستی» کە نزیکەی ١/٤ شیعری لی بای پێک دەهێنن. شیعرەکانی وەک «دەچێتە ناو شەراب» و «خواردنەوە بە تەنیا لەژێر مانگدا» باس لە هەستی دەوڵەمەندی ژیانی لی بای دەکەن. لی بای بە دوای ئارەزووە فراوانەکانی خۆیدا دەگەڕێت لە ڕێی شەرابەوە.
لی بای، ڕۆحی جوانیناسی شیعرەکانی جێگای ستاییشە. لە دەستکەوتە هەبووەکاندا، لە شیعری ئەو شاعیرەدا، «شەرابی باش»ـی خۆش ویستووە، هەروەها شیعری خواردنەوەی زۆر نووسیوە. لێرەدا لە لایەنی لیریکی ڕۆمانسی و شێوازی هونەری و تایبەتمەندییە مۆسیقییەکانی شیعری شەرابی لی بای بەر باس دەدەم کە لە ڕێگەی وێنەسازی شەرابەوە دەگەیەنرێت.
شێوازی هونەریی «شیعری شەراب»ـی لی بای
لی بای نوێنەری شاعیری لیریکە، سەرنجی لەسەر شیعری لیریکییە، بەڵام شیعرە شەرابییەکانی هێشتا سیفەتی ناوازەی سرووشتی خۆی هەیە؛
شیعرە شەرابییەکانی لی بای بە شێوازی هەمیشە گۆڕاو دەربڕراوە. کارەکتەری لی بای بوێر و بێ ڕێگرییە، بە دەگمەن شیعری شەراب بە پێی مەرجی بەیتە ئاساییەکان درووست دەکات، ژمارەی شیعری ڕێکخراو لە بەرهەمەکانیدا زۆر سنووردارە، دیاردەی دژە ڕێکخستنیش زۆر باو و ئاساییە. لی بای زۆرتر حەزی لە درووستکردنی شیعری یوێفوو و شیعری شێوازی کۆنە، چونکە نەخشی ڕستەکانیان بەقەد چوارگۆشەی شیعرە ڕێکخراوەکان ڕێکوپێکی داڕێژراو نین و درێژی شیعرەکان دەتوانن یان درێژ یان کورت بن. لەناو بەرهەمەکانی لی بایدا، ژمارەی شیعرەکانی یوێفوو لە ڕادەبەدەر زۆرن و دەستکەوتەکانیشی گەورەترینن. گرنگ نییە لە شێوە و ناوەرۆکدا، شیعرەکانی یوێفووی لی بای بە ناونیشان و وشەکانی ڕەسەن سنووردارن، بەڵام لە هەوا/ ڕیتم و بارودۆخ و زمان و هتد… داهێنانی هەیە، بەتایبەت لە هەوا/ ڕیتمدا، شوێن پێویستییەکانی هەست و سۆزی ناوەوە دەکەوێت بۆ ئەوەی هەواکە بە وردی ڕێک بخات. بیرۆکەکە ڕۆمانە کە زۆر لەگەڵ پێوەرە جوانکارییەکانی شیعردا دەگونجێت. بۆ نموونە لە «جیانجینجیوو»دا سەرەتا سێ وشە بۆ پێشەنگایەتی و حەوت وشە بۆ پەیوەستکردن بە کار دەهێنرێت و حەوت وشەکەیش هەوای چوار و سێ بە کار دەهێنن بۆ دەنگدانەوە بۆ پێش و دواوە لەگەڵ سێ وشەی یەکەمدا، ئەمەیش هەستێکی گشتی بە گەورەیی بە مرۆڤەکان دەبەخشێت. دواتر چەند ڕستەیەکی حەوت بزوێنی پەیڕەو دەکرێت بۆ ئەوەی دەقی تەواو هەستێکی بەهێزی هەوایی هەبێت و بە وردی هەستەکان دەرببڕێت، لە کۆتاییدا تێکەڵەیەک لە ڕستەی [سێ و پێنج و حەوت] بزوێن بە کار دەهێنرێت بۆ ئەوەی بە ئاسانی بخوێنرێتەوە و هەستێکی بەهێزی هەبێت بۆ نەخشەی ئەم ڕستە جیاوازەی کە لە شیعرەکانی تری یوێفوو ناتوانرێت بەراورد بکرێت.
زمانی شیعرە شەرابییەکانی لی بای گرنگی بە لێهاتوویی زانستی ڕەوانبێژی دەدات و هونەرییە ڕەوانبێژییە زیادەڕەوییەکان تا ڕادەیەک لای باون. لی بای، زۆر زیادەڕۆیی لە زمانی ڕەسەنێتییدا دەکات لە ساتییشی مەیدا. چەندین جار ڕستەی ڕەوانبێژی بە کار دەهێنێت بۆ بەهێزکردنی هەستەکان. بۆ نموونە خەم و تووڕەیی ئەو شاعیرە بەرجەستە دەکات کە چەندین جار لێی دراوە و وێران بووە. شیعری «خەم دێت» جۆرێک لە جوانییەکی تراژیدی و تاریکی نیشان دەدات.
تایبەتمەندییە مۆسیقییەکانی شیعری شەرابی لی بای
جۆری مۆسیقای شاعیر کاریگەرییەکی قووڵی هەیە لەسەر ئەوەی کە ئایا ئەو شیعرانەی دەینووسێت ئاسانن بۆ چێژوەرگرتن یان نا. لی بای لە زێدی گۆرانی و سەماکردندا ژیاوە، کە ڕەنگە بنەمایەک بۆ تایبەتمەندییە مۆسیقییەکانی شیعری شەرابی شاعیرەکە دابین کردبێت. شیعرەکانی لی بای هەموویان لە شیعرە شەرابییەکانیدا ڕەنگ دەدەنەوە و ئەم تایبەتمەندیانەیش بە تەواوی هەمان تایبەتمەندییەکانی مۆسیقان، بۆیە چێژوەرگرتن لە شیعرەکانی لی بای ئاسانترە. شیعر مەیلی ئاخاوتنی هەیە، ئەمەیش وادەکات مرۆڤی ئاسایی تێبگەن و فێربن و بیگوازنەوە، جگە لەوەیش شیعرەکانی لی بای کورت و پوختن، بە جۆرێک گرنگ نییە مۆسیقاژەنەکانی خزمەتی دەربار یان حوکوومەت یان مۆسیقاژەنەکانی ژیان لەناو خەڵکدا هەموویان حەز دەکەن شیعرەکانی لی بای هەڵبژێرن دێنە سەر دەنگی و دەگوترێنەوە. جگە لەوەیش زمانی شیعرەکانی لی بای لە درووستکردنی ڕێکوپێکی زمانی ناوازە لە هەوا جۆراوجۆرەکانی وەک ڕێکوپێکی و پشێوی، پوختی و دووبارەکردنەوە، خاوبوونەوە و خێرایی، کە شیعرەکانی لی بای جێگر و ئاسانن بۆ خوێندنەوە، باشە؛ ئەمەیش دەبێتە هۆی دابینکردنی ڕێگەیەکی گونجاو بۆ ئەوەی شیعرەکانی لی بای بچنە ناو مۆسیقاوە.
شیعری شەرابی لی بای موزیکییە و دەتوانرێت بخوێنرێتەوە و بگوترێتەوە، کەواتە چۆن ئەم شێوازەی خوێندنەوە و گۆرانی گوتنە بڵاو کردەوە؟ شیعر و موزیکەکانی لی بای لە سەردەمی شانشینی تانگدا بە دوو شێوە بڵاو بوونەوە؛ یەکێکیان لە ڕێگەی خوێندنەوە و گۆرانی گوتنەکەی شاعیرەوە بوو، ئەوی دیکەیان لە ڕێگەی هاوکاری لەگەڵ گەیشا (ئاماژە بە مۆسیقاژەنە فەرمی و فۆلکلۆرییەکان کە لەو سەردەمەدا خەریکی مۆسیقای دەنگی بوون). بەرهەمهێنانەوەی شیعرە کۆنەکان بە شێوەی مۆسیقا بە کۆی دەنگ لە لایەن مامۆستایان و قوتابیانی قوتابخانەکان و هەروەها شارەزا و زانایانی پەیوەندیدارەوە ستاییشی کراوە، ئەم شێوە لەبارە بۆ قبوڵکردنی ئەنجامدەران و قەدرزانان، تێگەییشتنێکی قووڵتر لە کولتووری شیعری درێژخایەنی نەتەوەی چین ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە میراتگرتنی کڕۆکی کولتووری چینی. لە تایبەتمەندییە مۆسیقییەکانی شیعری لی بای دەردەکەوێت کە ئەو شاعیرە لە زێدی ڕۆمانسی مۆسیقا و شیعردا ژیاوە، لە خوێنی شاعیراندا، تایبەتمەندی مۆسیقای ئۆنتۆلۆژیی ئەو شاعیرە، شیعرەکانی شەراب دیارە. جگە لەوەیش شیعرەکانی بوونەتە بابەتی خوێندنەوەی خەڵک و نەخشەی مۆسیقاژەنان بۆ ئاوازدانان بۆ مۆسیقا لە سەردەمی بوونی شاعیر و نەوەکانی دواتردا، بە شێوەیەکی بەرفراوان لەناو خەڵکی ئاساییدا سووڕاوەتەوە.
شوێنپێ: قەڵادزێ
تەممووزی ٢٠٢٣
