قەڵادزێی پەراوێزخراو, لەودیو پەرێزەكانی نیشتمان.. سەلام عومەر
با لەبچوك بوونەوەمان لە دوو چوان نەچین
47 ساڵ بەسەر 24/4/1974دا تێپەڕی ئەورۆژە یەكەم ساتی بە كۆمەڵكوژی بوو كەلەلایەن بەعسەوە دەستی پێكردوو بۆ یەكەم جاریش بوو كە لە قەڵادزێ چەكی قەدەغەكراوی نێودەوڵەتی بەكارهێناو كەچی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی دوای ئەم هەموو تاوانە یەك لە دوای یەكانەی بەعس كە خۆی لە ئەنفالو كیمیابارانو وێرانكردنی هەزاران گونددا دیتەوە بێدەنگ بوو، تا ئەو كاتەی داگیركردنی كوێتو رووداوەكەی 11ی سێبتێممبەری ئەمریكای بە دواداهات, وەهۆش خۆیان هاتنەوەو مەترسی دەسەڵاتی بەعسیان لەعێراقدا بۆ دەركەوت.ئەگەرنا لە خەوێكدابوون لەمەبەئاگاتر.
كاتی ئەوە هاتووە ئەو چیرۆكانەی كە هەر لەئەفسانە دەچن و بەسەر وڵاتەكەمان هاتوون لەشوێنی خۆیان بگێڕدرێنەوەو كارەساتەكان كەهەموو سووچێكی ئەم كوردستانەی تەنی بوو لەنێو دیكۆمێنتەكاندا دەربهێنرێنەوەو بدرێنەوە ئەو وڵاتانەی بەرپرسیاریەتیەكەی هەڵدەگرن ، بەتایبەت ئێستا كەخەڵكانێك هەن بەرپرسیاریەتی باڵایان لەئێراقدا لە ئەستۆیەو كەچی تاوانبارانی ئەنفال و كیمیا باران ئازاد دەكەن ، پێمان دەڵێن دەتوانین بەم كارتانە وێرانتان كەینەوەو ئەوسەگانەتان تێبەردەینەوە كەپێشتر شارەكانی ئێوەیان گڵاو دەكردو لەنوگرە سەلمانیش پارچە پارچەیان دەكردن .
بۆیە كاتیەتی ئاوڕ لەرابردووبدەینەوە، یان بگەڕێینەوە بۆ سەردەمە سەختەكان، مەبەستم ئەورۆژانەی باشووری كوردستانی تێدا دەهاڕدرا، رێك دەبێت بەسەر ئەو خەتایانەدا بچینەوە كەرژێمی بەعس دەرهەق بەكوردی دەكرد، یان هەڵوێستەیەك لەسەر چەندین ساڵ ئازادی بكەین و بۆ ئەو رابردووە بگەڕَێینەوە كەگۆڕانەكان نەك وەكو پێویست نین لەئاستی ئەو كارەساتانە نین كە بەسەر گەل و شارەكانمان هاتوون ، بۆیە بیركردنەوە لەگۆڕان بەرەو باشتر سوورمان دەكات بەرەو ئەو جموجۆڵەی كەدەكرێت لە ئایندەدا بكرێ و نابێ ئێمە تاهەتایە لەدوواوەی رەوتی گۆڕانكاریەكان بین و هەرچاومان لەو دەسەڵاتە بێت كەساڵانێكە هەرخەریكی كابینەو دابەشكردنی ئەو بۆدجانەن كەهی هەموانەو بۆ چەندانێكە، یان پڕۆژەكان بۆ ئەو شوێن و شارانەن كەخۆیانی تێدان و ئەوانەش كەلەوەتەی هەن قەوانیان تێدا بەتاڵدەكرێتەوەو كیمیا باران دەكرێن و بۆردوومان دەكرێن ،هەر بۆنی باروتیان لێبێ و ئەو سیما شارستانییە وەرنەگرن كەدەبوو بەر لەشارەكانی دی هەیان بێت.
ئەو شارانە لە رەگەوە هەڵتەكێنران رقێكیان بەسەردا باری تائێستاش لەلایەن دوو وڵاتەوە بەردەوام تۆپ و رقی بەسەردا دەبارێنرێ بۆیە خەڵكانی وێ سڕسڕن خۆئەگەر جارێكی دی بەسەر یادەوەریە تاڵەكاندا رەتبین ،تەواوی كارەساتەكانی گەلەكەمان بێنینەوە بەرچاو بەوانەشەوە كەخۆمان بەخۆمان كرد، ئەوە دەگەینە ئەو ئەنجامەی كە 24/4/1974 یەكەم ساتی بە كۆمەڵكوژی بوو كەلەلایەن بەعسەوە دەستی پێكردوو بۆ یەكەم جاریش بوو كە لە قەڵادزێ چەكی قەدەغەكراوی نێودەوڵەتی بەكارهێناو كەچی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی دوای ئەم هەموو تاوانە یەك لە دوای یەكانەی بەعس كە خۆی لە ئەنفالو كیمیابارانو وێرانكردنی هەزاران گونددا دیتەوە بێدەنگ بوو تا ئەو كاتەی داگیركردنی كوێتو رووداوەكەی 11ی سێبتێممبەری ئەمریكای بە دواداهات, وەهۆش خۆیان هاتنەوەو مەترسی دەسەڵاتی بەعسیان لەعێراقدا بۆ دەركەوت.ئەگەرنا لە خەوێكدابوون لەمەبەئاگاتر.
میكانیزمی دەسەڵاتی ئەوسای بەعس ئاراستەی سەرجەم رووداوەكانی لەو خاڵەدا چڕكردبۆوە كە بە لەناوبردنو توانەوەی شۆڕشی كوردی دەتوانێ جڵەوی فەرمانڕەواییەكەی درێژە پێبداتو هەموو پانتاییەكان دەكەونە ژێر سێبەری ئەو لەشكرەی چاوی لەدەورو بەر دەگێڕا، هەروا دەشتوانێ ببێتە مایەی ئەو ترسە ئەستورەی كە ئایندەی دەسەڵاتی پێ دەپارێزێ, بۆیە بۆ داپۆشینو ونكردنی خاڵە لاوازەكانی بەتایبەت لە سەردەمی شۆڕشی كوردی كە ئەو كات شۆڕش لە بەهێزیدابوو توانای بەعسیش سنوورداربوو پەنای دەبردە بەر كۆمەڵا كوشتن تا بەرنامە گڵاوەكەی درێژە پێبداتو پیشانی دەوروبەریش بدات كە لە هیچ سڵا ناكاتەوە, رژێمێكی ملهوڕەو عێراق بەهەموو پانتاییەكانیەوە لەژێر دەسەڵاتی تاكڕەویانەی خۆیدایەو هەرچی بیەوێ دەتوانێ بیكات، بۆردومانكردنی قەڵادزێ لەم رۆژەداو كوشتنی سەدان هاووڵاتیو خاپوركردنی دەیان خانووبەرەو زانكۆی سلێمانی كە زانكۆی سەلاحەدیینی ئێستای هەولێرە,داغكردنی هەر هەموومان بوو، بەڵام پەڵەی ئەو داغە ئەستوورە لەسەر هەردوو شاری هەڵبجەو قەڵادزێ و پێنجوین و چۆمان هێندە ئەستوورە هەمیشە بەروخسارمانەوە دیارەو زۆر جاران تۆخیشی دەكەنەوە ،ئەم بۆردوومانە سەرەتاو دەستپێكی یەكەم تراژیادیابوو كە هاووڵاتی كوردی وەخەبەر هێناو شۆڕشی ئاراستەی گۆڕانكارییە خێراكان كردو وەبیری هێنایەوە كە لە گۆڕەپانی جەنگدا تەنهایەو دەبێت خۆی بەرگری لەخۆی بكات و كۆمەڵگای نێو دەوڵەتیش لە ئاست كێشەی گەلی كورددا خەوتووێكی بەئاگا بوون و رێكخراوە جیهانییەكانی مافی مرۆڤیش لە بێئاگاییەكی میكانیكی دا نەیان دەویست ئاوڕ لەم رووداوە ترسناكە بدەنەوەو بەرژەوەندی باڵای بازرگانە قەبەكانی ئەوسای نەوتی جیهانیو ساغكردنەوەی چەكو جبەخانە كەڵەكەبووەكانی ئەو وڵاتانەی لە دوای جەنگی جیهانی دووەمەوە دەرگایان لەسەر كلۆم درابوو, هۆكاری ریشەیی بێدەنگ بوونو خۆگێلكردن بوون لە ئاست ئەو تاوانە یەك لە دوای یەكانەی لەلایەن حكومەتی عێراقەوە دژی نەتەوەی كورد ئەنجام دەدرا, خۆجەنگی ساردوو وڵاتە سۆسیالیستەكانیش لەم نێوەندەداو لە ئاست وڵاتێكی پارچەكراوی وەكو كوردستان بێخەتا دەرنەچوونو بەشێكی زۆری تاوانەكان رووبەڕووی ئەوان دەكرانەوەو ناپاڵمو فرۆكە مەترسیدارەكانی ئەوسا لە ژێر باڵی ئەوانەوە دەفرۆشرانو شاری قەڵادزێو دەیانو سەدان گوندو شارۆچكەی دی پێ خاپوركراو دواتر تێكدانی بە كۆمەڵاو كوشتنی بە كۆمەڵاو راگواستنی بە كۆمەڵاو كۆچڕەوی بە كۆمەڵی بەدووداهات..!
ئەگەر ئاوڕێكی خێرا لە رۆژی بیستو چواری چوار بدەینەوەو رووداوەكە وەك كارەساتێكی دژەمرۆیی هەڵبسەنگێنین تێدەگەین كە بزوێنەری ئەم كارەساتە بێ ئەزموونی شۆڕشی كوردبوو لە ئاست هێرشێكی نەخشە بۆ كێشراو كە تا ئێستاش شكستی هەموو شۆڕشەكانمان لە دوای دانوستانە ژەهراوییەكانەوە دەست پێدەكاتو دووبارە بوونەوەو چەند بارە بوونەوەشی ئەو خاڵە لاوازانە وەدیار دەخەنەوە كە هەموو دەم وەك دیاردەیەكی نامۆ, بەڵام شارەزا لە نێو متمانەكانی شۆڕشی كوردیدا خۆی نمایش دەكات, بۆیە هەموو ئەو ئەزموونە دەوڵەمەندانە دەكرێ لە رۆژێكی وەك ئەمڕۆدا سوودی لێوەرگیرێو سەركردایەتی كوردی زۆر وشیارانە مامەڵە لەگەڵا ئەو بارودۆخە بكاتو چیدی خۆی وابەستەی هاوپەیمانییەتییەك نەكات كەدەزانێ لایەنی بەرامبەر شەرمی بەو هاوپەیمانییەتتییەیان دێت، یان ریبَكخراوی داعشی وەسەر دەگەڕێنێو وەك جەنگاوەرێكی ئازا مامەڵەی لەگەڵ دەكات و هەمیشە بە پاشكۆی عراقیشیەوە گرێ دەدا، هەروا دەبێت لەئاستی بەرپرسیاریەتەكان دابێَت و چیدی گیانی پاوان خوازی و خۆ قەبەكردن رابردووی لەبیرنەكات چوونكە ئایندەی لەپێشە، هەروابێتەوە لە بیریشی نەچێت كە ئەم دەستكەوتانەی ئەمڕۆ بەشێكی گەورەی بەر شەهیدانی 24/4و 16/3ی هەڵەبجە دەكەوێ ئەوە جگە لەوەی كە كۆڕەوەكەی ساڵی نەوەدو یەك فاكتەری سەرەكی ناساندنی گەلی كوردبوو، بە كۆمەڵگای جیهانیو دەستپێكی ناساندنی شۆڕشو تراژیدیا جۆراو جۆرەكانی گەلی كوردو بەجیهانی كردنی كێشەكەو گەورەكردنی زیاتری سەركردەكانمان بوو.
بۆیە رێزنان لە رۆژانی سەختی تێكۆشانو ناساندنی وەك خۆی رووداوەكان بەس نین بۆ قەرەبوو كردنەوەی ئەو شارو گوندانەی بەدەستی بەعس زەرەرمەندبوون, بە قەد ئەوەی كە دەبێت لە ئێستای ئازادیدا كاری جددیو بەرهەم ئامێز بۆ ئەم شارانە بكرێتو لە بیری نەكەن كە یەكەم خۆپیشاندانی جەماوەری بەرفراوان كە ترسی بەعسی شەقكردو تەواوی كوردستانی گرتەوەو گەورەترین ورەو توانستی بەپێشمەرگەو سەركردایەتییەكان بەخشی راپەڕینی 24/4/1982ی قەڵادزێ بوو كە تەواوی چینو توێژەكانی ئەم شارەو قوتابیانی زانكۆی سەلاحەدینو سەدان قوتابی كچو ژن بەشداربوونو بۆ یەكەمجار داوای جەماوەر بەلابردنی هەندێ سەیتەرەو ئازادكردنی گیراوەكانو چۆڵكردنی رەبیەكانی ناو شار بەسەر بەعسدا سەركەوتو بەم هەنگاوەش تەواوی كوردستان راچڵەكیو ئەو ترسە ئەستورەیان فڕێدا كە بەعس لە دڵی گەلی كورددا چاندبووی.
لێرەوە قەڵادزێ بووە ئەو رایەڵە بەرفراوانەی كە شۆڕشەكان متمانەی پێبكەنو لانەی ئەو چالاكییە بەردەوامانە بێت كە لەوێوە دژی بەعس دەوەشێنرانو هەر لەوێشەوە رێكخستنەكانی سەرجەم حزبەكان بەرنامەی كارو كردە نهێنییەكانیان بە ئەنجام دەگەیاندو هەر لەوێشەوە رێگەكانی چوونە چیاو تێكۆشانەكان پیشانی ئەو هەڵۆیانە دەدران كە دواتر داستانە یەك لە دوای یەكەكانیان لە سەرتاپای كوردستاندا دژی بەعس ئەنجام دەدا, بۆیە ئەوێ واتە قەڵادزێ لەئەنجامی ئەو گیانە شۆڕشگێڕیەو توانستی بێوچانی خەڵكە تێكۆشەرەكەی دژی بەعس و لەهەمان كاتدا هەڵكەوتەی جوغرافی لەلایەن بەعسەوە خاپوركراو لە ساڵی 1989 خەڵكەكەی, بەجۆرێك پەڕاگەندەكرا كە لە مێژوودا وێنەی نەبووەو دروستكردنەوەشی لە ساڵی 1991و دوای ئازادبوونی كوردستان بێ بەرنامەییەكی هێندە ناشیرینی پێوە دیارە كە كاری لە دیموگرافیای ئەم شارە كردووەو راستكردنەوەیو جوانكردنەوەی دەبێت خەمی دەسەڵات بێتو ناكرێ تاسەر حەوزی پشدەر لەپڕۆژەكان بێبەش بن و ئەو پەراوێزەبێت كە نەخشە سیاسییەكان پرۆژە خزمەتگوزارییەكان قوت دەنو ئاوڕی حزبیانەو جێ پەنجەی حزبیانە لەو بۆدجانەدا رەنگبداتەوە كە بە قەد قوربانییەكانی قەڵادزێ نینو نابن.
شارێكی خاپوور شارێك تا سەرمۆخ خاوەن قوربانیو خاوەن دەیان سیاسەتمەدارو رۆشنبیرو پێشمەرگەی لێهاتوو تا ئێستاش هەر بە خواری نەخشەرێژ بكرێتو خوارەوەی هەمان كەلاوەكانی هەشتاونۆ بێو لە سەردەمێكی وەك ئەمڕۆی كوردستانێكی دەوڵەمەنددا بەڕاستی بیر لەم شارە نەكرێتەوەو برینەكانی بیستو چواری چوارەكان ساڕێژ نەكرابێو خەڵكی رەسەنی ئەم شارە وەكو نامۆیەك سەیر بكرێ. ئەی قەلادزێ نەبوو لە هەفتاو چوار زانكۆی لە ئامێز نابوو، دواتریش پردی هاتوچۆی پێشمەرگەبووینو لە خەبات لە نێوانی دوو فەیلەقدا راپەڕین لە بازیان پێش سلێمانی ئاڵای سەركەوتنیان بەرزكردەوەو لە جدیدەو كەورگۆسكو دارەتوو دۆزەخیان بۆ بەعسیەكان دروستكردوو لە هەموو سەردەمو شۆڕشەكاندا ئێستاشی لەگەڵدابێ كەدوو وڵات بۆردوومانی گوندەكانمان دەكاو هەراسانیان كردووین، لە قەبارەی خۆمان زیاتر قوربانیمانداوەو سەدانو هەزاران لاومان بەخشیوە، كەچی هێشتا ئەوەنین لە خوێندنەوەماندا؟!.
خۆ ئەگەر بمانەوێ بە جددیو گیانی هەستكردن بە بەرپرسیارییتەوە خاوەنی ئاوڕێكی جوانو خزمەتێكی شایستەو دەوای زامە كۆنو نوێیەكان بین بۆ قەڵادزێ, ئەوە تەنیا یادكردنەوەو مەراسیمی 24/4ەكان كە لە قەڵادزێ نمایش دەكرێتو چالاكی جۆراو جۆری بۆ ئەنجام دەدرێت، بەس نین بۆقەرەبووكردنەوە بە قەت ئەوەی دەست بە جوانكردنەوەی شارەكە بكرێتو چەند بنكەیەكی رۆشنبیریو زانكۆو دەیان كاری خزمەتگوزاری دی هەیە كە ئێستا ئیدی وەختیەتی كاری بۆ بكرێو دەكرێ وابكرێ, پرۆژەی خزمەتگوزاری هێندە زۆر بێت تا هەموو ئەو خەڵكەی ئەو شارەیان لێ نامۆكراوەو ئارەزووی گەڕانەوەی دەكەن كاریان دەستكەوێو هەر لەوێ نەك لە دوورەوە دەست بكەنەوە بە جوانكردنی ئەو شارەی كە هەتا دەمرین چاومان لە دوویەتی, چوونكە هەموو یادگارییەكانمان ئەوەتان لە نێو ئاوو دۆڵاو كووچەو قەڵاو سەربەردوو سەر قەبرانەكەیدا جێهێشتووە.
ئێوەش وەك دەسەڵات و وەك ئەوانەی بەوێدا هاتن و گەیشتنە ئێرە لە بیرتان نەچێ، راستە هەموو كوردستان بایی خۆی زەبری بەعسی وێكەوتووەو شەهیدی هەبووەو قوربانییەكی بێشوماریان داوە بەڵام تەنها دوو قەزایەك كەزۆر هاریكاری شۆرش بوون ولەسەر دەستكەوتەكانی ئێوە گەورەترین زەبری رژێمە شۆڤینیستەكانی خواردبێ ،قەڵادزێو هەڵبجەیە ،چوونكە ئەم دوو شارە بەتەواوی خاپور كران،جگە لەشەهیدەكان خەڵكەكەی پەراگەندە بوو ئێستا ئەوان بەڵێنەكانی دابویان جێبەجێیان كرد، ئەدیكوا بەڵێنەكانی ئێوە كەهەموو ساڵێ و تەنها لەیادەكاندا دەیدەن ؟؟
بۆردومانەكانی سوپای توركیاو ئێران بۆسەر گوندە سنووریەكانی قەڵادزێ نامەیەكی ئاشكرایە بۆ دەسەڵاتی كوردی ،كە ئەوێ جێگەی لێقەوماوان و لانەی شۆڕشگێڕانی كوردەو دەبێت هەمیشە لەئاوارەیی دابن ،بۆیە خەڵكی ئەم دەڤەرە دەخوازن دەسەڵاتی پشدەر هەمان ئەو دەسەڵاتە بێت كەلەشارەكانی دی هەیەو باچیدی داهاتە قەبەكان نەڕژێنە باخەڵی تاكەوەو قەڵادزێ ئەو شارەیە كە دەكرێ ئەوجار بیری لێبكرێتەوە.پڕۆژە گەلێك بێنن ولاوەكانی دوێنێ كە لە شۆرشەكاندا ماندوو بوون پێیان ئاشت بكەنەوە، بابیر لەئایندەیەكی گەش بۆ تەواوی كوردستان بكرێتەوەو هەوڵبدرێ لەگەڵ جوانكردنی شارەكان ئەوپلانانەش هەڵبوەشێندرێنەوە كەدژ بەنەخشەی ئایندەمان لەگۆڕێدان، یان دەخوازن بچوكترمان بكەنەوەو ئێمەش لەنێو كێشە ناخۆییەكانی خۆمان، خۆمان هێندە بچوك كردۆتەوە خەریكە لەدووچوان دەچین.