بۆچی گەنجان زۆربەیان شاعیرن!.. کاروان حەسەن
لەسەردەمی ئێستادا، شیعر پانتاییەکی زۆری دنیای ئەدەبی داگیر کردووە، تایبەت لەئەدەبی کوردییەوە کە باسەکەی ئێمە پەیوەندی بە وەوە هەیە، لێرەوە سەرنجتان بۆ چەند هۆکارێک ڕادەکێشین کە بوونەتە هۆکاری سەرەکی و بنچینەیی لە بەشاعیر بوونی گەنجان و نووسینی شیعر یان پەخشان یاخود هەر دەربڕینێکی تر کە بۆ خۆ خاڵی کردنەوەی ناخییەتی و ڕزگار بوونە لەو دەردو کوڵە پڕ ژانەی لەسینەی هەریەکێکیاندا پەنگی خواردووەتەوە و وەک گڕکانێک دەیڕژێتە دەرەوەی ناخی و خۆی لەو ئێش و ژانە ڕزگار دەکات، کە ئەمەش بێگومان هەمووی ناچێتە چوارچێوەی شیعر و پەخشانی جوان و ڕاست و بەماناوە، بەڵکو زۆرجار دەردە دڵێکە و کەسی نووسەر خۆی پێیەوە مژووڵ دەکات و دەیەوێ لەڕێی نووسین، کوڵ و ژانی دڵی بەو نووسینە خاڵی بکاتەوە، چونکە پڕۆسەی نووسین لەیەکەم ئامانجدا بەتاڵکردنەوە و خاڵی بوونی ناخە لەو ئازار و ژانەی لەدڵی مرۆڤەکان پەنگی خواردووەتەوە، هۆکاری سەرەکی و بنەڕەتی بریتییە لە بێکاری و زەحمەتی ژیان و بێ پارەیی و ئێش و ئازار و مەینەتی ڕۆژگار، کە هەموو ئەمانە وایان کردووە، گەنجانێک دەست بدەنە پێنووس و خەم و مەینەتی ڕۆژگار لەدڵ دەرکەن و بیخەنە دوو توێی لاپەڕەکان و بەناوی نامیلکە و دیوان و بەرهەمی شیعری بڵاوی بکەنەوە، لەلایەکی تر خیانەت و نەگونجان و ڕاڕایی و تاڵی و سوێری و داوای زۆری ڕەگەزی مێ لە بەرامبەر شووکردن و ماڵ و حاڵی دوا ڕۆژیدا بوونەتە ڕێگری ئەو بەیەک گەیشتن و بەیەک شادبوونە، بۆیە زۆرێک لەو کەسانە کە تووشی ئەو جۆرە بارودۆخە بووینە خۆیان لەناو شیعردا دەدۆزنەوە و ڕوو دەکەنە شیعر نووسین و شیعر دەکەنە پاڵنەری دەربڕینی ئێش و ژان و ئازارەکانیان. ئەمە جگە لەوەی ئەو شوێن و نەتەوە و وڵاتانەی کێشە و گرفت و شەڕ و شۆڕیان تێدایە شاعیریان زیاترە و زیاتر بەشیعرەوە سەرقاڵن، هەروەک (ئیبن سەلام) دەڵێ:
ئەو نەتەوانەی شەڕیان تێدایە زیاتر شیعر دەنووسن و شاعیریان زیاترە، کەواتا هۆکار زۆرن بۆ بوونە شاعیر یان شیعر نووس، چونکە وەک لەسەرەتاوە وتمان ئەمانە هەمووی ناچنە خانەی شاعیر و شیعرەوە، بەڵکو دیوارێکی ئاسنین هەیە کەوەک سنوور لەنێوان ئەو دوانەدا، ئەمەش بەرهەمی باش و جوان دەتوانێ ئەو سنورە لێک جیا بکاتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا شیعری ئەمڕۆی کوردی خاوەن شاعیری جواننووس و باشە، ڕۆژانە بەرهەمی جوان و باش دەبینین و لەبەرامبەریشدا بەرهەمی کرچ و کاڵ و خراپ زۆر زیاترە و ڕۆژانەش ژمارەی بنووس لەزیاد بووندایە، ئەوەی جێی داخە زۆرێک لەو شاعیرە جواننووسانە نەناسێنراون و زۆرێکیش لەو وشە ڕێزکەر و بنووسانە زیاد لە مافی خۆیان مافیان دراوەتێ و بەشان و باڵیاندا هەڵدراوە و گەورە کراون، تەنانەت هەندێکیان وەک بازرگان کەوتونەتە گیانی شیعر و ڕۆژانە دەیان شیعر دەنووسن، لەکاتێکدا مەرج نییە هەموو ڕۆژێک شیعر بنووسرێ و هەموو مانگێک نامیلکەیەک یان بەرهەمێک بخەیتە بازاڕەوە.
خاڵی بوونی هەندێ دەق لەهەست و سۆز و ئاواز و ڕیتمی شیعری وای کردووە بەرهەمەکە هەموو شت بێت تەنیا شیعر نەبێ، کەواتا زۆر گرنگە شیعر هەست و سۆز و دەربڕینێکی جوان و باش بێت و خاڵی نەبێ لە واتای شیعر، بەدیوێکی تر ناکرێ شیعر تەنیا چەند وشەیەکی ڕووت و بێ مانا و سادە بێت، شیعر تەنیا دەربڕین نییە، شیعر تەنیا وشە ڕیزکردن نییە، شیعر تەنیا پڕکردنەوەى لاپەڕە سپییەکان نییە بە وشەى سواو و بێ مان و دووبارە، ماکس فرێش دەڵێ:(نووسەر بۆ ئەوە دەنووسێ تا باشتر بەرگەى نەهامەتییەکانى ژیان بگرێت)(1).کەواتا ئەبێ نووسەر ژیان بنووسێتەوە و ئێش و ئازارەکان ببنە کارەکتەر و ژانى ژیان نیشان بدەن و ئازارەکانى مرۆڤ بخەنە ڕوو یان شیعر هەر بۆ ئەوە نییە شاعیر بۆ خودى خۆى بینووسێت و تەنیا خودى خۆى ماناى بکاتەوە، ئەبێ خوێنەریش لەو واتا مەجازى و نهێنییانە بگات و بیان دۆزێتەوە کە شاعیر بەهۆى کۆد و ڕەمز و فەلسەفەوە لەناو بۆتەى شیعر دەیان شارێتەوە، لەلایەکى تر شیعر ئەگەر چێژى پێ نەبەخشى و نەیتوانى دەروونت بخاتە ئارامی و چێژێک نەخاتە دڵتەوە شیعر بوونى لە چیدایە؟
ڕیچارد هێرد دەڵێ:(شیعر هونەرێکە مەبەستى ئەنجامدانى گەورەترین چێژ بەخشینە بە گوێگر).(2)
لەلایەکى تر زۆر بوونى شیعر پەیوەندى بەو بێ سانسۆرى و نەبوونى فلتەرێکى چاک و باش لە کەسانى شارەزا و لێزان لەچاپخانە و وەزارەتى رۆشنبیرى واى کردووە هەرچى بێ، بەبێ خوێندنەوە و جیاکردنەوەى باش و خراپ لەچاپ بدرێ و بکرێتە کتێب و ناوى بنرێ(نامیلکە، دیوان، بەرهەم) لێرەوە تەنیا باس لەو زۆرى و بۆرییەى شیعر کراوە و دەکرێ ئەگەرنا بێینە سەر خالى تر و تایبەتمەندى ترى شیعر لەزۆربەى بەرهەم و دیوان و نامیلکە شیعرییەکان بێبەش دەبن لە ناوى شیعر و تەنیا چەند وشە ڕیزکردنێک لەخۆیان دەگرن، چونکە زمان گرنگترین شتە لە شیعردا کەچى لە شیعرى ئەمرۆدا زۆر بەکەمى ئەو خاڵە بنەڕەتییەى شیعر هەست پێدەکەین و دەیبینین. چونکە (بەبێ زمانێک کە هەڵگرى هەردوو ڕەگەزى ئێستاتیکا و بابەت بێت، ئەستەمە دەقێک ببێ بەشیعر)(3)
کاروان حەسەن ـ هەولێر
—————————–
سەرچاوە:
(1)ئەنتەرنێت.
(2) دەروازەى شیعر ناسین، جەمال حەبیب الله (بێدار)، لەبڵاوکراوەکانى دەزگاى نارین، 2012 ل18
(3) گه‌ڕان به‌دوای جیهانێكی دیكه‌دا ، سه‌دیق سه‌عید ڕواندزی ،له‌بلاوكراوه‌كانی سه‌نته‌ری لێكۆڵینه‌وه‌ی فیكری و ئه‌ده‌بی نما ، چاپی یه‌كه‌م . هه‌ولێر 2011 ل 5
