ئاورێک له شێعری «ههوایهکی نوێ»ی پۆل ئێلوار … زانکۆ یاری
پێشهکی و وهرگێڕان له فهڕانسهوییهوه: زانکۆ یاری
کارناسی زمان و ئهدهبی ئینگلیزی …….
“پۆل ئێلوار” (۱۸۹٥-۱۹٥۲) نووسهر و شاعێری ناوداری فهڕهنسی، له بنهماڵهیهکی مام ناوەندی له شاری “سهن دێنی” له دایک دهبێ. خوێندنی قۆناغی سهرهتایی له خوێندنگهی Colebert تهواو کردوه. له تهمهنی پازده ساڵیدا به هۆی نهخوشییهک واز له خوێندن دێنێ و بۆ دهرمان ڕوو دهکاته کوێستانهکانی سوویس و ساڵ و نیوێک لهوێ دهمێنێتهوه. پاش چارهسهر بوونی نهخۆشییهکهی دهگهڕێتهوه پاریس و هۆگری شێعر و ئهدهبیات دهبێ.
بو یهکهمین جار چهند کورته شێعر له گۆڤاره ئهدهبییهکانی ئهوکاتی فهڕهنسهدا بڵاو دهکاتهوه. له ۱۹۱٤ دهیبهنه سهربازی و له بهشی پهرستاریدا دایدهمهزرێنن. له ۱۹۱۷ یهکهمین دهفتهری شێعری خۆی بهناوی “کۆمهڵە شێعرێک بۆ ئاشتی” بڵاو دهکاتەوه. ئێلوار پاش کۆتایی شهڕی دووهم، لهگهڵ “ئاندری بیرتۆن”، “لووییی ئاراگۆن” و “فیلیپ سۆپۆ”دا ئاشنا دهبێ و بهشداریی ئهوان ڕاگهیهندراوی شێعری سوورئالیستی فهڕهنسه واژۆ دهکا و بزووتنهوهی ئهدهبی سووریالیسم دادهمهزرێنن. له ۱۹۲٤دا پاش جیابوونهوه له هاوسهرهکهی “گالا” که زهبرێکی ڕووحی بوو بۆ ئهو، بێزار و وهڕز و یاغی سهفهرێکی دوور و درێژ بۆ دهوری دنیا دهست پێدهکا. پاش گهڕانهوهی لهم سهفهره ئهم چهند بهرههمه بڵاو دهکاتهوه: “مهرگ بۆ نهمردن”، “چاوه پڕ سهمهرهکان” و “پێتهختی غهم” که ئهم بهرههمه له شاکاره ههره مهزنهکانی ئێلوار دێته ئهژمار. بۆیه هێندێ له ڕهخنهگهران لهمهڕ ئهم کتێبهوه دهڵێن: ههر ئهم کتێبه بهسه بۆ ئهوهی ئێلوار بکهینه نوێنهری شێعری نوێی فهرهنسه.
ساڵی ۱۹٤۲له کاتی داگیرکردنی فهڕهنسهدا دهچێته نێو حیزبی کۆمۆنیستی فهرهنسه و خهباتێکی شاراوه دژ به نازییهکانی ئهڵمانی دهست پێدهکا. کۆمهڵه شێعری “شێعر و ڕاستهقینه” ۱۹٤۲،”شیاوی ژیان” ۱۹٤٤، “له جێژوانی ئهڵمانی” ۱۹٤٤، لهم کهش و ههوا پڕاوپڕ له بێ هێوایی و سامناکهدا خوڵقاون و له گرنگترین ههڵبهسته سیاسییهکانی سهردهمی خۆڕاگری فهڕهنسه دێنه ئهژمار. له ساڵی۱۹٤۸،پیکاسۆ و ئێلوار بۆ ئهندامانی له کۆنگرهی جیهانیی ئاشتی له لههیستان بانگهێشت دهکرێن. ههر لهم ساڵهدایه شێعره سیاسییهکانی خۆی به پێشهکییهکی “لوویی ئاراگۆن”هوه بڵاو دهکاتهوه. “قۆقنووس” دوایین بهرههمی ئێلوار که له ساڵی ۱۹٥۲ و له کۆتاییهکانی ژیانیدا نووسراوه.
کاتی ئاشتی دهگهڕێتهوه ئامێزی فهڕهنسه، ئێلوار ئیدی واز له شێعری سیاسی دێنێ. به بۆچوونی ژان ڕۆسلۆ نووسهری فهرههنگی شێعری هاوچهرخی فهڕهنسه، پۆل ئێلوار میناک یهکێک له نوێنهرانی سوورئالیسم، ئهو کهسهیه که بهرینترین و کاریگهرترین دهوری له سهر شاعێرانی بهرهی نوێ داناوه. بابهتی شێعر له ڕوانگهی ئهوهوه دۆزینهوهی ڕاستییهکانه، دهنگی ئێلوار دهنگدانهوهی ههموو ڕاستییهکانه. ئێلوار ههر چهند لهو چهند لهو سلووک و عیرفانه باوهی که له شێعری ئورووپاییدا بوونی ههیه به دووره و تهنانهت به شێوهیهکی ئاشکرا دژ به “ماورائولتبعیه” ڕادهوهستێ، بهڵام به ڕای ههندێ له ڕهخنهگرانی ئهدهبی فهڕهنسه وهکوو “بوودلێر” ۱۸٦۷،ههمیشه بۆن و بهرهمهیهکی مهزههب و ئایین له شێعرهکانیدا ههست پێدهکرێ که تهنانهت ئهم جۆره شێعرانهی لهگهڵ هێندێ له ئایهتهکانی کتێبی پێرۆز (عهد عتیق) بهروارد دهکرێن.
ئێلوار له ههژدهی نۆڤامبری ۱۹٥۲له باڵهخانهی خۆیدا به هۆی جهڵتهی دڵهوه ماڵاوایی له ژیان دهکا و له گۆڕستانی “پێرلاشز”ی پاریس به خاک دهسپێردرێ. شێعری ئێلوار به هۆی نێوهڕۆکێکی مرۆڤ دۆستانه و پڕ له ئهوین و دهربڕینی ههسته قووڵە ئینسانییهکان کاریگهرییهکی ئهوتۆی له سهر ههموو چینهکانی کۆمهڵگا داناوه. ئهو ههموو کات لایهنگری چینی چهوساوه و ئازادیخوازێکی مرۆڤ پهروهر بووه. شێعری “ههوایهکی نوێ” که له ههلبهسته ههره بهناو بانگهکانی ئهوه، له ساڵی ۱۹٤۱ له کاتی داگیرکردنی فهرهنسه به دهستی ئهڵمانییهکان نووسراوه. به قسهی ئێلوار ئهم شێعره سهرهتا تهنیا شێعرێک بۆ شایی بووه و بۆ هێمن بوونی ڕووحی مرۆڤهکان نووسراوه، بهڵام دواییدا دێته سهر ئهم ڕاستییه که شێعر ناتوانێ تهنیا بۆ شتێکی ئاوهها بێ.
Air vif, poème de Paul Éluard
J’ai regardé devant moi…
Dans la foule je t’ai vue
Parmi les blés je t’ai vue
Sous un arbre je t’ai vue
Au bout de tous mes voyages
Au fond de tous mes tourments
Au tournant de tous les rires
Sortant de l’eau et du feu
L’été l’hiver je t’ai vue
Dans ma maison je t’ai vue
Entre mes bras je t’ai vue
Dans mes rêves je t’ai vue
Je ne te quitterai plus
“ههوایهکی نوێ”
خۆمم بینی…
له نێو جهماوهردا تۆم بینی
له نێو گەنمزاردا تۆم بینی
له ژێر (سێبەری) دارێک تۆم بینی
له کۆتایی ههموو سهفهرهکانم
له قووڵایی ههموو ئازارهکانم
له توێ توێی ههموو پێکهنینهکانمدا
که له ئاو و ئاگر سهر دهردێنێ
له هاوێن و زستان تۆم بینی
له خانووکهمدا تۆم بینی
له باوشی خۆمدا تۆم بینی
له خهونهکانم تۆم بینی
ئێدی بهجێت ناهێڵم…
zanko.yari@yahoo.co.uk
(ئهم وتاره له لاپهڕی 10ی حهوته نامهی سۆران، ژمارهی 364،ساڵی نۆههم/شهممه 10ی پووشپهڕی 2716،چاپ کراوه)
