ماركس و لینین و پرسی هه‌ره‌وه‌زی.. سەلام عەبدوڵڵا
سێ كوچكه‌ی كاری شیوعی و چه‌پ بریتیه له(حزب، سه‌ندیكا و كاری هه‌ره‌وه‌زی)، به‌ڵام له هیچ یه‌كیان بره‌ومان نیه. لێره تێڕوانینی ماركس، ئه‌نگلس، لینین و سۆسیالیسته‌كانیتر ده‌خه‌ینه‌روو سه‌باره‌ت به كاری هه‌ره‌وه‌زی.
كاری هه‌ره‌وه‌زی پێش و له سه‌رده‌می ماركس و لینین تا ئێستا(قۆناغی سه‌رمایه‌داری جیهانگیر)، بووه به پرسی مێژوویی و مۆدێلی نوێی مرۆڤایه‌تی دژ به سه‌رمایه‌داری له به‌رزترین قۆناغی(ئیمپریالیزم). به‌داخه‌وه پاش نزیكه تێپه‌ڕبوونی 6 ساڵ له كاری شه‌وو رۆژمان بۆ سه‌رخستنی بیر، كار، چالاكی، په‌یوه‌ندی و كلتووری هه‌ره‌وه‌زی به هه‌موو هه‌ڵه و نوقسانی و ژێركه‌وتن و سه‌ركه‌وتنه‌كانی، به‌ڵام هێشتا له هه‌نگاوی یه‌كه‌مین و نه‌مانتوانی له ناو شاری خانه‌قین هه‌نگاوی دووهه‌م دابنێین و له ئاستی شاره‌كان كاری تیئۆری و عه‌مه‌لی له‌باره‌یه‌وه ئه‌نجامنه‌درا.
ئه‌توانم بڵێم(هه‌وڵه‌كانمان سه‌رنه‌كه‌وت) و هۆكاره‌كان ئه‌گه‌ڕێنه‌وه بۆ نموونه:
1- په‌راوێزخستنی له ئاستی په‌روه‌رده‌و راگه‌یاندن.
2- خۆدزینه‌وه له‌م ئه‌ركه.
3- بایه‌خدان به كار و چالاكی سازشكردن.
4- ده‌یان كادر خۆی ته‌رخانكردووه بۆ كاری رێكخراوه‌كانی(كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی)و راگه‌یاندنی”سه‌ربه‌خۆ”.
5- كه‌سانی نه‌زان و بێ ئاگا و دووڕوو و فێڵباز له هه‌ڵویستی ماركس و لینین و ئه‌وانیتر له‌ناو شیوعی و چه‌پ رۆڵی خۆیان به‌شێوه‌یه‌كی خراپتر له دوژمن گێڕا.
جیڤارا ناهه‌قی نه‌بوو وتی:(9 فیشه‌ك بۆ خيانه‌تكارانی ناوخۆ و فیشه‌كێك بۆ دوژمن)!
6- چه‌پی فره‌بێژ و قسه‌ز له مه‌كته‌بیه‌كان وشه‌یه‌كیان له‌باره‌ی كاری هه‌ره‌وه‌زی نه‌دۆڕاند.
به‌م نووسینه دووباره ئه‌گه‌ڕێینه‌وه بۆ هه‌ڵویستی دامه‌زرێنه‌رانی بیری شیوعی:
كاری هه‌ره‌وه‌زی شێوازی جۆربه‌جۆری به خۆی گرتووه و له‌وانه بۆ نموونه:
ڤیلی شپیله له گفتوگۆیه‌دا ده‌ڵێ: (یه‌كێتی هه‌ره‌وه‌زی جیهانی له 233 رێكخراو پێكهاتووه‌و له 89وڵات و تێیاندا 800ملیون ئه‌ندام یه‌كیان گرتووه. حكومه‌تی لۆلا دس سیلڤیا له سه‌رۆكایه‌تی رابردوویدا له ئه‌رژه‌نتین داوای(ئابووری هاوپشتی)كرد كه 20 هه‌زار كارگه ده‌گرێته‌وه. له ئۆروپاشدا له باسكتله‌ند له ئه‌سپانیا و(ئیمیلیا رۆماگنا) له ئیتالیا 4000هه‌ره‌وه‌زی. وێنه‌ی لیبڕالی نوێ ده‌سه‌ڵاتی بۆرژوازی بۆ مرۆڤ به‌ده‌وری موڵكایه‌تی ده‌سووڕێت، به‌ده‌وری پاره…(-هه‌ره‌وه‌زی وه‌ك ئه‌ڵته‌رناتیڤی لیبڕالیزمی نوێی سه‌رمایه‌داریه- ئه‌مه ناوی كۆڕێكیه بۆ نموونه).
له‌پاڵ ئه‌و ئه‌زمونانه، ئه‌زموونی حكومه‌تی هه‌ره‌وه‌زی كوبا، فێنزه‌ویلا و پۆلیڤیا و چه‌ندین وڵات و ئه‌زموونیتر به رۆژئاوایشه‌وه. سه‌رمایه‌داری بووه به سه‌رچاوه‌ی تاوان دژ به مرۆڤایه‌تی و ئیتر ده‌بێ به بچووكترین هه‌نگاو، بیر له ئه‌ڵته‌رناتیڤه‌كه‌ی بكه‌ینه‌وه.
ڤیلی له درێژه‌ی قسه‌كانیدا:(عه‌داڵه‌تیش چه‌ند ئاستێكی هه‌یه، ماركس تاوانباری سۆسیالدیموكراتی كرد به‌وه‌ی كه ئه‌وان ته‌نها بایه‌خ به دابه‌شكردنی قازانجی به‌رهمهێنان ده‌ده‌ن، به‌ڵام مه‌سه‌له‌كه ئه‌وه‌یه خودی مه‌رجه‌كانی به‌رهه‌مهێنان دادپه‌روه‌رانه بكرێت– واته زاڵ ببین به‌سه‌ر به‌رهه‌مهێنانی سه‌رمایه‌داری- تا ئابووری بكه‌ین به موڵكایه‌تی هه‌ره‌وه‌زی مرۆڤی كارگه‌ر).
هه‌ر له‌و كاته‌وه، هه‌ره‌وه‌زی شوێنی ململانێی رابه‌رانی سۆسیالیست بووه: هه‌ڵویستی سیاسی ماركس دژی لاسال له‌باره‌ی پره‌نسیپ و پراكسیسی هه‌ره‌وه‌زی بوو. له‌باره‌یه‌وه لاسال ده‌یویست هه‌ره‌وه‌زییه‌كان یارمه‌تی پاره و قه‌رز له حكومه‌ت وه‌ربگرن و ماركس دژی وه‌رگرتنی پاره بوو له حكومه‌ته‌كه‌ی بیسمارك و ده‌یویست به‌رێوبردنی هه‌ره‌وه‌زییه‌كان له‌لایه‌ن خۆدی كرێكارانه‌وه رێكبخرێن.
ئێستا و له رابردوو ماركسیسته‌كانی زۆرێك له وڵاتان پێیان وایه كه كاری هه‌ره‌وه‌زی وه‌ك دورگه‌یه‌كه له‌ناو ده‌ریای سه‌رمایه‌داری و هه‌روا بۆ په‌ره‌دان به خه‌باتی چینایه‌تی. چه‌وساوه‌كانی كوردستانیش وه‌ك چه‌وساوه‌كانیتری دنیا بنه‌مایه‌كی عه‌مه‌لی گه‌وره‌مان هه‌یه له كاری هه‌ره‌وه‌زی، به‌ڵام كاری جددی له‌سه‌ری ناكرێت و له ئاستیدا هه‌ر ئه‌ڵێی بتین و له‌بریدا خه‌ریك كار و چالاكی لاوه‌كین كه بستێك نامانباته پێشه‌وه.
ماركس له 1850 تا كۆچیدواییی له 1883 په‌یوه‌ندی هه‌بوو له‌گه‌ل سه‌ندیكا كرێكارییه‌كانی به‌ریتانیا و به‌رێگه‌یانه‌وه له‌گه‌ل بزووتنه‌وه‌ی هه‌ره‌وه‌زی و بڕوای وابوو كه كرێكاران نابێ چاوه‌ڕوانی رۆژی دوای شۆڕش ببن كه رۆژێك له رۆژان پێشدێت یان نایه‌‌ت. به‌ڵام لێره ته‌سبیحی سه‌دویه‌ك به‌ده‌سته‌وه ده‌گرن و سه‌ردانی ئه‌م باره‌گا و ئه‌و باره‌گا ده‌كه‌ن وئوستادانه ئه‌رك و كاتی خه‌بات و تێكۆشان به فیڕۆده‌ده‌ن.
ماركس له هه‌ركوێ په‌یوه‌ندی له گه‌ل كرێكاران هه‌بوایه پێی وابوو هه‌ر ده‌ستپێشخه‌رییه‌ك، هه‌ر هه‌وڵێكی سه‌ربه‌خۆی كرێكاران له‌باره‌ی ئابووری و یارمه‌تیدانی خۆ به‌خۆیی هه‌بوایه، پێشوازی لێده‌كرد، چونكه ئاوی خێرخوازی بۆرژوازی ده‌بڕی، به‌ڵام به‌داخه‌وه لێره پێچه‌وانه‌كه‌ی په‌یڕه‌و ده‌كرێت: ده‌بینین هاوڕێی شیوعی هه‌یه كار بۆ رێكخراوی خێرخواز یان به مانای خێرخوازی و”كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی” ده‌كه‌ن!
ماركس له 1860 رۆڵی سه‌ره‌كی بینی له ئینترناسیونالی یه‌كه‌م و له دیكۆمێنته فه‌رمێكاندا بزووتنه‌وه‌ی هه‌ره‌وه‌زی به به‌شێك له بزووتنه‌وه‌ی كرێكاری زانیوه كه مانای مێژوویی خۆیی هه‌یه و ته‌نانه‌ت به(فۆرمی گواستنه‌وه له شیوه‌ی به‌رهه‌مهێنانی سه‌رمایه‌داری بۆ شیوعی)ده‌زانی.
ئه‌وه‌ی گرنگ بوو له‌لای ماركس: بۆ یه‌كه‌مینجاره له كارگه هه‌ره‌وه‌زییه‌كان بۆ ناكۆكی له‌نێوان سه‌رمایه و كار لابرا، گه‌ر بۆ یه‌كه‌مین جاریش بێت وه‌ك شێوه، كرێكار ده‌بێته سه‌رمایه‌داری خۆی.
كارگه هه‌ره‌وه‌زییه‌كان درووستكه‌ری سه‌رده‌من، چونكه ئه‌و به‌ڵگه‌یه به‌ده‌سته‌وه ده‌ده‌ن كه سه‌رمایه‌دار وه‌ك به‌رپرسی به‌رهه‌مهێنان پێویست نیه، هه‌ر وه‌ك چۆن بۆ خاوه‌ن زه‌وییه‌كان بۆ سه‌رمایه‌داری پیشه‌سازی پێویست نین، چونكه وه‌ك گه‌نه ده‌رده‌كه‌ون.
له ساڵی 1864 ده‌ستبه‌كاربوونی كۆمه‌ڵه‌ی جیهانی كرێكاران وه‌ك خه‌ڵاتكردنێك، نووسیویه‌تی: بزووتنه‌وه‌ی هه‌ره‌وه‌زی وه‌ك سه‌ركه‌وتنی ئابووری سیاسی كارگه‌رانه به‌سه‌ر ئابووری سیاسی بۆرژوازی. ته‌نانه‌ت وه‌ك سه‌ركه‌وتنی گه‌وره‌تر له سه‌ركه‌وتنی دیاریكردنی یاسایی كاتی كاركردن له به‌ریتانیا-10 سه‌عات كاركردن له رۆژێك ساڵی 1847-.
هه‌روا له هه‌مان نووسیندا: نابێ له به‌های ئه‌م ئه‌زموونه گه‌وره‌یه كه‌مبكرێته‌وه.
بەهۆی هه‌ره‌وه‌زییه‌كانی بەرهەمهێنان، کۆمپانیا پیشەسازییەکان به هاوبه‌شی ڕێکخرا و، بە ڕاستی”، نەک بە ئارگیومێنتە تیئۆرییەکان، پێشتر سەلماندوویانە کە بەرهەمهێنان له‌سه‌ر ئاستێكی گه‌وره بەردەوام ده‌بێت و بە هەنگاو لەگەڵ پێشکەوتنی زانستی مۆدێرن بەبێ بوونی چینی(ئوستاکان)، چینێك له-
دەستەکان- مه‌به‌ستی كرێكارانه-” جێبەجێ دەکرێت. ئەمەش بۆ یەکەمینجاره سەلمێندرا کە کاری كرێگرته، وەک کاری کۆیلە و کۆیلایەتی لەبەردەمیدا تەنها کاتییە و فۆڕمی کۆمەڵایەتی ژێردەستە له‌ناوده‌چێت له‌لایه‌ن كۆمه‌ڵه‌ی كرێكاراندا به فۆرمی كاركردنی دوارۆژ.
مارکس ستایشی پێشەنگ و داڕێژەرانی “سیستەمی هه‌ره‌وه‌زی” لە به‌ریتانیا وه‌ك ڕۆبەرت ئۆین و ئەو بەرهەمهێنەر و چاکسازیخوازه کۆمەڵایەتی و سۆسیالیسته یۆتۆبیاكانی كرد.
(ئێمە بزووتنەوەی هه‌ره‌وه‌زی وەک یەکێک لە هێزە بزوێنەرەکانی گۆڕینی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێستا ده‌ناسین…ئه‌م سیستەمه زاڵمه كه به‌رهه‌مهێنه‌ری هەژاری و ژێردەستەکردنی کاره لە سایه‌ی سەرمایە، دەتوانرێت به سه‌ركه‌وتنی سیستەمی كۆمه‌ڵه‌ی بەرهەمهێنەرانی ئازاد و یەکسان سه‌ركوت بكرێت).
له كۆنگره‌ی سۆسیالیزمی جیهانی له كۆپنهاگن، لینین وتارێكیدا باسی هه‌ره‌وه‌زی بۆ كۆمیته‌ی پرسی هه‌ره‌وه‌زییه‌كان ده‌خاته روو. له خاڵی یه‌ك و دووی پڕۆژه‌ی حزبه‌كه‌ی هاتووه: 1- كۆمه‌ڵه پڕۆلیتارییه‌كانی به‌كاربردن دۆخی چینی كرێكار باشتر ده‌كه‌ن، به‌و مانایه‌ی ره‌هه‌نده‌كانی وه‌به‌رهێنان له‌لایه‌ن نێوه‌ندگیره بازرگانه‌كانه‌وه به هه‌موو شێوه و مۆدێله‌كانیه‌وه، به‌رته‌سك ده‌كه‌نه‌وه(…). 2- گرنگی ئه‌م كۆمه‌ڵانه له پێناوی خه‌باتی جه‌ماوه‌رانه‌ی پڕۆلیتاریادا ده‌كرێت گه‌وره‌تر بێت. به پتشیوانیكردنی كرێكاران له‌سه‌ره‌وه‌ختی مانگرتنه‌كاندا، له سه‌ره‌وه‌ختی كورتهێنان و ته‌نگه‌ژه‌كاندا، له سه‌ره‌وه‌ختی وه‌دووركه‌وتنه سیاسییه‌كان…هتد.
(درێژه‌ی هه‌یه)
