گفتوگۆ لەگەڵ نووسەری بواری منداڵان (ئەمین محمەد).. ئامادەکردنی: كامەران حاجی ئەلیاس
Closed
نووسەر ئەمین محەمەد: ئەدەبی منداڵان لە دوای ڕاپەڕینەوە لە كوردستان گرنگییەكی زیاتری پێدەدەرێت و كۆمەڵێك نوسەرو شاعیری خەمخۆر و دڵسۆز خزمەت بەو بوارە دەكەن
نووسەری بواری منداڵان ئەمین محەمەد: خوێندنەوەی چیرۆك وهۆنراوە كاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەرهەست و دەرونی منداڵ هەیە
نووسەر ئەمین محەمەد: ئەدەبی منداڵان ژانرێكی تەواو جیاوازو سەربەخۆیەو مەرج وبنەماو یاساوڕێسای تایبەت بەخۆی هەیە
نووسەری بواری ئەدەبی منداڵان حەمەئەمین محەمەد ئیسماعیل ناسراوبە (ئەمین محەمەد )لەساڵی 1962 لەسلێمانی لەدایك بووە،لەسەرەتای هەشتاكانەوە دەستی بەشیعرنوسین كردوە،یەكەم شیعرم لەساڵی 1986 لە گۆڤاری كاروان بڵاوكردوەتەوە،بەشداری زۆربەی كۆڕەشیعرییەكانی ساڵی هەشتاكانی كردوە لەسلێمانی وهەولێرو قەڵادزێ و هەڵەبجە.(ئەمین محەمەد)،یەكەم كتێبی شیعریم بەناوی (هەڵوێست )لەساڵی 1991 چاپكردوە، كە بریتییە لە شیعری بەرگریی لەساڵی 1991 دەبێتە بە ئەندامی یەكێتیی نووسەرانی كورد-لقی سلێمانی. لەساڵی 2008 ڕووی كردوەتە بواری ئەدەبی منداڵان، شیعرو چیرۆك و ڕۆمان بۆمنداڵان دەنووسێت.هەروەها لەبواری ڕەخنەدا كاری كردوەو دوو بابەتی لەو بوارەدا بە چاپگەیاندوە كە هەر یەكەیەن لە كتێبێكدا لەگەڵ كۆمەڵێك نوسەری تری بوارەكە. تائێستا زیاتر لەسەد شیعری لەتیڤییەكاندا لەلایەن هونەرمەندانەوە ئاوازیان بۆ دانراوەوكراون بەگۆرانی.ئێستا ئەندامی دەستەی نووسەرانی هەردوو گۆڤاری كورد جینیەسی تایبەت بەمنداڵان و كوردجینیەسی پەروەردەو ڕۆشنبیرییە.. شیعرێكی بەناوی( ژینگەی كوردستان) لە پڕۆگرامی خوێندن لە پۆلی سێیەمی بنەڕەتییدا دانراوە لەنزیكەوە ئەم هەڤپەیڤینەمان لەگەڵ دا كردوە.
هەڤپەیڤین- كامەران حاجی ئەلیاس
*سەرەتا باسی سەردەمی منداڵیی خۆت بۆخوێنەرانمان بكە چی وای لەتۆكرد، ڕوبكەیتە نووسین لەبواری منداڵان؟
- من بەمنداڵیی كەسێكی شەرمنی خەیاڵاوی بووم ،هەمیشە لەگەڵ خۆمدا دەدوام،زۆرجار بەخەیاڵ لەسەربەرزایی گۆیژەوە بازم دەدا بۆسەرشاخی بەرانان و گڵەزەردە، هەندێ جار دوای مانگ دەكەوتم وبەژێر پەڵەهەورەكاندا ،ڕامدەكرد،هەندێ جار كەهاوینان لەسەربان دەخەوتم یەك یەك ئەستێرەكانم دەژمارد تاخەودەیبردمەوه.
لەبارەی نووسینەوە ،سەرەتا شیعرم بۆگەورەساڵ دەنووسی ،شیعرەكانم بەرەنگاری بوون ،لەساڵی هەشتاكان لەكۆڕەشیعرییەكان بەشداریم دەكرد لەگۆڤارو ڕۆژنامەكانی ئەوئەوسادا بڵاوم دەكردنەوە،لەساڵی 1991 لەدووتوێی كتێبێكدا بەناوی (هەڵوێست )چاپمكرد.دواتر بەهۆی خۆشەویستیی زۆرم بۆمنداڵ و هەستكردنم بەكەمو كووڕی زۆر و كەمی دەقی پێویست بەمنداڵ ڕووم كردەئەوبوارەو دەستم كرد بەشیعرنووسین بۆ منداڵ وپاشان چیرۆك نووسین و وەرگێڕان لەبواری چیرۆك و لەم ساڵانەی دوایدا نووسینی دوو ڕۆمانی تایبەت بەمێرمنداڵ.
*كەی دەنووسیت كاتێكی دیاریكراوت هەیە بۆنووسین؟- من هیچ كاتێكی دیاری كراوم نییە بۆنووسین،زۆرجار بەدەم ڕێگاوە، یان له ناوپاسدا،هەندێ جار لەكۆڕوكۆبوولنەودا ،هەندێ جار كه شەوخەبەرم دەبێتەوە،شتێك دێت بەخەیاڵمدا و دەست دەكەم بەنووسین، هەمیشە قەڵەم وكاغەزم پێیە.بەڵام بۆ نووسینی لێكۆڵینەوەو وەرگێڕان كاتی بۆدیاری دەكەم.چوونكە كاتی دیاری كراوی پێویستە.
*چۆن ڕێنمایی پێشكەش بەمنداڵ بكەین بۆئەوەی بخوێنێتەوە،بەتایبەتی لەم سەردەمی تەكنەلۆژیاو زۆری كەناڵە تەلەفزیۆنییەكاندا؟- ڕێنمایی وئاراستەكردنی منداڵ بۆئەوەی خوێندنەوە بكات بەبەشێك لەژیانی ڕۆژانەی خۆی پێویستمان بەوەیە بەشێوەیەكی گشتیی وفراوان هەمەلایەنە دەست بكەین بە بەكەلتووركردنی خوێندنەوە لای تاك بەتاكی كۆمەڵگە،دەبێت هەوڵبدەین كتێب وگۆڤار بەردەستبن ،بۆمنداڵ لەماڵ وقوتابخانەكاندا ،مامۆستاو خێزان و نووسەرانی بواری پەروەردەو ئەدەبی منداڵان باسی گرنگی خوێندنەوە بۆمنداڵ بكەن، بەپێی قۆناغەكانی تەمەنی كتێب و گۆڤاریان بۆفەراهەم بكەن، باشتروایە دایك وباوك بزان منداڵەكانیان حەزیان لەچ بوارێكە ،بۆئەوەی لەوبوارەدا كتێب و گۆڤاری بۆدابین بكەن، باشتروایە كاتێك بۆمنداڵ دیاری بكرێت بۆخوێندنەوە،هەروەها كات دابنرێت بۆ یاری و سەیركردنی تەلەفزیۆن و مۆبایل و یارییەئەلەكترۆنییەكان. واتا بەپێی بەرنامە یاری بكات، وەبخوێننەوە.
*ئەدەبی منداڵان لەگەڵ ئەدەبی گەورەساڵان جیاوازی هەیە؟ زەحمەتی نووسین لەبواری منداڵان لەچیدایە؟ - ئەدەبی منداڵان ژانرێكی تەواو جیاوازو سەربەخۆیەو مەرج وبنەماو یاساوڕێسای تایبەت بەخۆی هەیە، بەپێچەوانەی ئەدەبی گەورەساڵانەوە ،زۆرگرنگ وهەستیارە هەمووكەس پێی ناوێرێ و كاركردن وسەركەوتن تێیدا زەحمەتە، چوونكە پێویستە نووسەر شارەزایی تەواوی لە لایەنی دەرونیی وپەروەردەیی و بنەماكانی ئەدەبی منداڵدا هەبێت، دەبێت مەرجەكانی شیعروچیرۆك و ئۆپەرێت و ڕۆمان بزانێت وبەباشی لێیان تێگەیشتبێت و توانای ئاراستەكردنی منداڵی هەبێت بەشێوەیەكی ڕوون و دروست.
*بنەماسەرەكییەكانی هۆنراوە نووسین لەبواری منداڵاندا چین؟ - شیعری تایبەت بەمنداڵ چەندین مەرج وبنەمای تایبەت بەخۆی هەیە، وەك سادەیی،یەكێتی بابەت، بڕگەی كورت، كەمی دێڕەكانی، بونی قافیەی نوێ و بەهێزو ئاوازدار، وشەكانی سەربەفەرهەنگی منداڵبن، ناوەركی پەروەردەیی بێت،پەیامی تێدابێت، وشەی نەشیاوی تێدانەبێت ،دووربێت لەوشەی سواو و دووبارە ،ڕەچاوكردنی لایەنی سایكۆلۆژی و بواری پەروەردەی هاوچەرچ و چەندان مەرجی تر.
*تاچەند بوونی كتێبخانە لەماڵ وقوتابخانەدا بەگرنگ دەزانیت بۆمنداڵان؟ - بوونی كتێبخانە لەماڵ و قوتابخانە وهەندێ شوێنی گشتیی و هەندێ جاركتێبخانەی گەڕۆك زۆر گرنگ وپێویستن بۆ خوێنەران بەگشتیی ومنداڵان بەتایبەتی، دەبێت هەوڵبدرێت خوێندنەوە بكرێت بەكەلتوور لای منداڵ ،زۆرگرنگە وا لەمنداڵ بكرێت هۆگرو ئالوودەی كتێب ببێت و چێژی لێوەربگرن، ئەگەرلەهەموو ماڵ وقوتابخانەكاندا كتێبخانەهەبێت كتێب وگۆڤاری تایبەت بەمنداڵی تێدابێت بەدڵنیایی زۆربەی زۆری منداڵان دەبن بەخوێنەرو سوودی لێدەبینن،ئەگەردایك وباوك ومامۆستا ونووسەرانی تایبەت بەمنداڵان هانی منداڵ بدەن وئاراستەیان بكەن سوودی زۆردەبێت،ئەوەئەركی سەرجەم دەزگا ڕۆشنبیرییەكانیشە گرنگی بەكتێب وكتێبخانەبدەن.
*تاچەند خوێندنەوەی چیرۆك وهۆنراوە بۆمنداڵ پێش خەوتن بەگرنگ دەزانیت؟ - خوێندنەوەی چیرۆك وهۆنراوە كاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەرهەست و دەروونی منداڵ هەیە ولەزۆر ڕووەوە ئارامییان پێدەبەخشێت،بەتایبەت پێش خەوتن ،ئەگەر دایك وباوك بەردەوام منداڵەكانیان بەخوێندنەوەی چیرۆك وهۆنراوە بخەوێنن ،ئەوەكارێكی زۆرباش وگرنگ وشارستانی وپەروەردەییە ولە دواڕۆژدا كاریگەری ئەرێنی لەسەرژیانی منداڵ دەبێت.
*بڵاوبوونەوەی یارییەئاگرینییەكانی منداڵان، لەبازاڕەكاندا بەنرخێكی هەرزان پێت وانییە هۆكارێك بێت بۆ تووندوتیژیی؟ - یارییەئاگرینییەكان دیاردەیەكی نامۆی ناپەروەردەیی وناشارستانییە، بەتایبەت لەهەندێ بۆنەدا بەڕێژەیەكی بەرچاو دەفرۆشرێت لەلایەن منداڵانەوە بەكاردەهێنرێت ،بەدڵنیاییەوە ئەوەش زیان بەخۆیان وبەهێمنی و ئارامیی گەڕەك وكۆڵانەكەیان دەگەیەنێت ،دەشبێتە هۆی بێزاری خەڵكی ،بۆیە باشتروایە دامودەزگابەرپرسەكان ڕێگا لەو دیاردە ناشیرین ناپەروەردەییە بگرن وڕێگای پێنەدەن وسەرپێچی كاران سزابدەن بەتایبەت فرۆشیاری ئەو جۆرە یارییانە.
*وەكوو كەسێكی تایبەت مەندی بواری ئەدەب وپەروەردەی منداڵان میتۆدی خوێندن لە باخچەوقوتابخانەكان لەچی ئاستێكدایە؟ - بەشێوەیەكی گشتیی لەم وڵاتەی ئێمەدا میتۆدی خوێندن سواو و چەقبەستووە و خەیاڵ وفەنتازیاو داهێنان ونوێگەری لەخوێندكاراندا دەكوژن، چوونكەجیاوازی و دابڕانێكی زۆروفراوان لەنێوان تیۆرو پراكتیكداهەیە، قوتابییان وخوێندكاران لەباخچەی منداڵانەوە تادەگەنە قۆناغی زانكۆ هیچ لەواتای ئەوزانستە نازانن كەبەرچاویان كەوتووەوفێركراون ئەوەش یەكێكه لە گرفتەگەورەكانی ناوسیستەمی پەروەردەی وڵاتی ئێمە، چوونكه ئاشكرایە پەیوەندی زانیاریی تیۆری بەپراكتیكی ڕاستەقینەوە ڕەهەندێكی سەرەكیی پەروەردەی نوێ وهاوچەرخە،زۆرجار مامۆستای وانەیەك نە لەڕووی زانستیی ونه لەڕووی ئایدۆلۆژییەوە باوەڕی بەو وانەیە نییە كە دەیڵێتەوە ئەوە كارەساتەو گرفتێكی گەورەیە لەبواری پەروەردەی ئێستادا.
*بە گشتی لە ئێستادا بواری ئەدەبی منداڵان چۆن دەبینی؟ - لە ڕاستیدا ئەدەبی منداڵان لە دوای ڕاپەڕینەوە لە كوردستان گرنگییەكی زیاتری پێدەدەرێت و كۆمەڵێك نووسەرو شاعیری خەمخۆر و دڵسۆز خزمەت بەو بوارە دەكەن و بەرهەمەكجانیان بۆ منداڵان لە شیعرو چیرۆك و ئۆپەرێت و شانۆیی و ڕۆمانی تایبەت بۆ منداڵان خستۆتە بەردەست منداڵان و كتێبخانەی منداڵانەوە.هەروەها هەردوای ڕاپەڕین كۆمەڵێك گۆڤاری تایبەت بە منداڵانیش لە شارەكانی كوردستان دەرچوون ،بەڵام بەداخەوە لەئێستادا چەند دانەیەكیان ماون كەدەربچن ئەوانی تر زۆریان بەهۆی باری داراییەوە وەستاون،كە بوونی ئەمانە خۆی لەخۆیدا خزمەتێكی باش و بەرچاو بوون بە ئەدەبی منداڵان و دەركەوتنی كۆمەڵێك شاعیر و نووسەری لاو كە بۆ ئەو بوارە گرنگە بنووسن
نووسەر (ئەمین محمەد) چەندین بەرهەمی بەچاپ گەیاندوەو چەند بەرهەمێكی تریشی ئامادەن بۆچاپ ناوی هەندێ لە بەرهەمەچاپكراوەكانی نووسەر:
1- هەڵوێست …شیعر ساڵی 1991
2- ماڵی باران …شیعربۆمنداڵان ساڵی 2010
3- هاوڕێی نوێ… شیعربۆمنداڵان ساڵی 2011
4- خەونی چۆلەكە…شیعربۆمنداڵان ساڵی 2011
5- هەنگەوردیلە…شیعربۆمنداڵان ساڵی 2011
6- خەیاڵی منداڵانە…شیعربۆمنداڵان ساڵی 2012
7- گۆرانیی هەورەكان …شیعربۆمنداڵان ساڵی 2012
8-دیوانی جریوەكان ع ع شەونم …كۆكردنەوەو ئامادەكردن ساڵی 2012
9- بەرسیلە…شیعربۆمنداڵان ساڵی 2016
10- زمان ڕەوانی وجۆرەكانی كێشی بڕگە لەشیعری منداڵا ندا …توێژینەوە ساڵی 2013 كتێبی هاوبەشی پێنج نووسەر.
11- چەند سەرنج و ووردزونەوەیەك لەمێژوی ئەدەبی منداڵانی كورد…توێژینەوە ساڵی 2022كتێبی هاوبەشی دەنووسەر.
12- كچی دورگەبچكۆلەكە….ڕۆمان بۆمێر منداڵ ساڵی 2022
13- ملوانكەی ئەفسوناوی رۆمان بۆ مێرمنداڵ 2023.
