پەیوەندی هەولێر و تاران!.. عوسمان حاجی مارف
سەردانی فەرمی نێچیرڤان بارزانی بۆ تاران هەرچەندە وەها نیشاندرا کە لەپەیوەند بە هەڵبژاردنی هەرێم و کێشەی هەولێر لەبەرامبەر بریارەکانی دادگای فیدرالێدایە، هەڵبەتە لەو بارەیەوە قسەکراوەو بارزانی داوای جدی هەبووە لەو بوارەدا، بەڵام ئەم سەردانە زیاتر ئاکامی سەردەمێکی نوێیە لەو ئاڵوگۆرانەی لە ناوچەکەدا پێشبینی دەکرێت، هەروەها پەیوەندی نێوان تورکیا و عێراق لە پەیوەند بە پرۆژەی گەشەپێدانەوە، لەهەمانکاتدا ئاماژەیە له ئەگەری گۆڕانی پەیوەندیەکانی نێوان هەرێم و عێراق و ئێران.
سەرەڕای بەردەوامی ناڕەزایەتی یەکێتی بەرامبەر بە ئەگەری دواخستنی هەڵبژاردنەکان، پێدەچێت تاران لەدوای ئەو سەردانەی نێچیر ڕۆڵی نێوەندگیری کاریگەر بگێڕێت، بۆ فشار لەسەر یەکێتی و حکومەتی بەغدا، هەوڵی تاران بە یارمەتیدان بۆ گەیشتن بە ڕێکەوتنێکی سەخت لەسەر پرسی هەڵبژاردن، پشتیوانیەکی پێویست لەگەڵ حکومەتی هەرێم بەدەست دەهێنێت، کە ئەمەش دواتر ڕێگە بە تاران ئەدات داوای ئیمتیازات بکات لەسەر هەردوو ئاستی ئەمنی و ئابووری.
دەمێکە خامنەیی هەڵوێستێکی دوژمنکارانەی بەرامبەر بە ئاراستەی لایەنگری بارزانی بۆ ئەمریکا گرتۆتەبەر، ئەم گۆڕانکاریە کتوپڕە بەشێوەیەکی تاڕادەیەک خێرا لە دوای هێرشی موشەکی بالیستی ئێران بۆ سەر هەولێر جێگای سەرنجە، وێڕای ڕابردوی پڕ لە گێژاویان، ئێستا لەبەرامەر بەرژەوەندیەکی تایبەتدا بەرەوروون، لە مامەڵەی بەشێک لەو ناکۆکیانەی کە تایبەتمەندی گۆڕەپانی سیاسی عێراق و تاران و ئەنقەرەیە، کۆماری ئیسلامی ئەمە بە دەرفەتێک دەزانێت بۆ فراوانکردنی نفوزی خۆی لە ناوچەکەدا، بەتایبەتی رکابەری لە بەرامبەر رۆڵی تورکیا لە ناوچەکەو عێراقدا.
دوای ئەوەی ئەمریکا لە ساڵی ٢٠٠٣ ڕژێمی سەدامی ڕووخاند، ئێران دەرفەتی ئەوەی بۆ ڕەخسا پەیوەندی سیاسی و ئابووری بە فەرمی لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان دروست بکات، لەهەمانکاتدا دوو کونسوڵخانەی لە هەولێر و سلێمانی کردەوە. حکومەتی هەرێم توانی نوسینگەی نوێنەرایەتی لە تاران بکاتەوە، کە وەک “باڵیۆزخانەی دیفاکتۆ” کاردەکات.
بەدوای ساڵی ٢٠٠٣ەوە بە هۆی پێشهاتە ناوچەییەکان، سەرهەڵدانی ڕێکخراوی “داعش” و ململانێی ئێران لەگەڵ ئەمریکا و ئیسرائیل، لەلایەکی ترەوەو پاشکۆبونی بارزانی بۆ دەخالەتی راستەوخۆی تورکیا لە ناوچەکە، پەیوەندیەکانی نێوان ئێران و حکومەتی هەرێم بەردەوام دابەزین و بارگرژی بەخۆوە بینیوە.
هۆکارێک لە ناسەقامگیریی پەیوەندیەکانی نێوان هەولێر و تاران، بونی لایەنە چەکدارە کوردیەکانی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانە لە ناوچەی کوردستانی عێراق. بەڵام دوای واژۆکردنی “رێککەوتنی ئاسایشی ستراتیژی” لە نێوان بەغدا و هەولێر و تاران لە مانگی ئەیلولی ٢٠٢٣، لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکان کە بنکەکانیان لە هەولێر و سلێمانیە، تاڕادەیەکی زۆر پابەندبوون بەو ڕێککەوتنە، بەڵام هێشتا پرۆسەی جێبەجێکردنی ڕێکەوتنی ئەمنی بەردەوامە، لەم رۆژانەشدا کۆماری ئیسلامی داوای لە یەکێتی کردوە کەسوکاری بەشێک لە ئۆپۆزیسۆنەکان بخاتە ناو کەمپەکانەوە، قەبولکردنی ئەمەش لەلایەن یەکێتیەوە بەکارێکی نامرۆیی و قێزەون و ریسوا بەسەریدا دەشکێتەوە، لەلایەکی تریشەوە مەترسیەکی گەورە دەبێت لەسەر ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی و خەڵکی کوردستان.
هەرچەندە بارزانی بە ناوی حکومەتی هەرێمەوە ئامادەیی خۆیان نیشانداوە بۆ هاوکاریکردنی کۆماری ئیسلامی ئێران لە ئاستێکی سنوورداردا، بەڵام جۆری پەیوەندی پاشکۆبونی هەولێر بە تورکیا و ئەمریکاوەو پەیوەندی لەگەڵ دەوڵەتانی کەنداو، مایەی وروژاندنی بەردەوامی نیگەرانیەکانی ئێرانە بەرامبەر بارزانی.
ئەوەی شایانی باسە تاران هەرێمی کوردستانی عێراق بە “ئیسرائیلی دووەم” دەناسێنێت و بانگەشەی ئەوە دەکات کە هەولێر هێلانەیەکی بریکارەکانی “مۆسادە”. ڕوانگەی ئەمنی ئێران بەرامبەر بە هەولێر لە کاتی ڕیفراندۆمی ٢٠١٧دا ڕونتر بووەوە، عەلی ئەکبەر وێلایەتی، یەکێک لە ڕاوێژکارە باڵاکانی خامنەیی لەوکاتەدا ڕایگەیاند کە کۆمەڵگەی موسڵمانان ڕێگە بە دامەزراندنی ئیسرائیلێکی نوێ لە ناوچەکەدا نادەن.
هەڵوێستی پەرچەکرداری ئێران بەرامبەر بە حکومەتی هەرێم تەنها قسەکردن نییە، دیمان کە سوپای ئێران بە مووشەکی بالیستی ماڵی دوو بازرگانی کردە ئامانج و بانگەشەی ئەوەی کرد کە بریکارەکانی ئیسرائیل ئەو بینایانە بەکاردەهێنن، لەهەمانکاتدا موشەکی لایەنە شیعەکانی سەر بەئێران کە ئاراستەی هەولێر کران. بەگوێرەی ڕاگەیەندراوێکی فەرمی، سەرۆک کۆماری ئێران کە بە بارزانی ڕاگەیاندووە، چاوەڕوانی ئەوە دەکەن کە حکومەتی هەرێم رێگری لە ئیستغلالکردنی خاکەکانیان لە لایەن ئیسرائیل و گرووپە دژبەرەکانی ئێرانەوە بکات.
لەمیانی کۆبونەوەکەدا کە لە تاران بەڕێوەچوو بارزانی دووپاتی کردەوە، کە هەرێمی کوردستان ڕێگە نادات زەوی و زارەکانی ببنە مایەی نیگەرانیی ئاسایشی نیشتمانی بۆ دراوسێکانی، دەشڵێت، لە ڕووی پرەنسیپەوە قبوڵکراو نییە هیچ گروپێکی چەکدار هێرش بکاتە سەر وڵاتانی دراوسێ و دواتر کشانەوە بۆ هەرێمی کوردستانی عێراق.
یەکێک لە ئامانجە سەرەکییەکانی ئێران لە میوانداریکردنی بارزانی هەوڵدانە بۆ دوورخستنەوەی حکومەتی هەرێم لە بازنەی تورکیا، چونکە ساڵانێکی زۆرە هەولێر زیاتر لەگەڵ ئەنقەرە هاوتەریب بووە نەک لەگەڵ تاران. هۆکارێکی هەڵوێستی ساردی حکومەتی هەرێم بەرامبەر ئێران دەگەڕێتەوە بۆ پەیوەندی ئاڵۆزی نێوان هەولێر و بەغدا لە سەردەمی دەسەڵاتی نوری مالیکی (٢٠٠٦-٢٠١٣) کە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەکرا، هەروەها لەو ماوەیەدا هەرێم لە ڕووی ئابووری و سیاسییەوە لە پەیوەندیەکی نزیکدا لەگەڵ تورکیادا بووە. سەرەڕای هەموو ناڕەزایەتی و کاردانەوە توندەکانی حکومەتی ناوەندی عێراق، هەولێر ڕێککەوتنێکی ستراتیژی بۆ ماوەی ٥٠ ساڵ لەگەڵ تورکیا بۆ هەناردەکردنی نەوت واژۆکرد، لە هەنگاوێکدا کە بەغدای بەتەواوەتی بەدەرکرد، لەلایەکی تریشەوە ئێران زیاتر لە رێگەی یەکێتیەوە پەیوەندیەکانی لەگەڵ هەرێمدا رێکخستوە.
بەهۆی ئەو ئاڵوگۆرانەی کە لە دۆخی سیاسی ناوچەکەدا پێشهاتوەو بارزانی و حکومەتی هەریم دەرگیر بە قەیرانێکن، لە بەرامبەر چونە پێشەوەی سیاسەتی بە ناوەندبونەوەی حکومەتی عێراق، ناچار بە گەرانەوە بۆ بەغدا و پاشکۆبونی حکومەتی عێراق بون، لە هەڵپەکردنی ئەوەدان لە رێگای پەیوەندی دیبلۆماسیەوە خۆیان لەگەڵ دۆخەکەدا بگونجێنن.
ئەوەی کە ئێستا زیاتر بەرجەستە بۆتەوە، لە چوارچێوەی پرۆژەی گەشەپێداندا هەولێر ڕێگای ترانزێته بۆ پرۆژەیەکی گرنگ که دهبێته هۆی بەهێزکردنی نفوزی تورکیا له عێراق، هەرچەنده تا ئێستا ڕادەی بەشداریکردنی هەڕێم له پرۆژەکەدا نادیارە. بەڵام پێویست دەکات ئاماژە بەوە بکرێت کە جێبەجێکردنی پڕۆژەی “رێگای گەشەپێدان” تەوەری سەرەکی سەردانەکەی ئەردۆغان بوو بۆ بەغدا و هەولێر، لە کارنامەی نێوان بەغدا و ئەنقەرەدایە، هەروەها بەشداری دارایی ئیمارات و قەتەر لەم پڕۆژەیەدا چاوەڕوانیەکانی بەرزکردۆتەوە، بەڵام هێشتا هەڵوێستی ئێران لەم بارەیەوە ڕوون نییە، لەهەمانکاتدا جێگەی هەولێر لەم پرۆژەیەدا تا ئێستا هیچ رێکەوتنێکی فەرمی بۆی رانەگەیەنراوە.
بارزانی لە میانەی سەردانەکەیدا بۆ تاران، ئەو پەیامەشی بە بەرپرسانی ئێران گەیاندوە کە پڕۆژەی “رێگای گەشەپێدان” ئامانجێکی ستراتیژی بۆ ئێران نییە.
هەروەها نیگەرانیەکی تر کە پەیوەندی بە ئێرانەوە هەیە، ئەگەری ئۆپەراسیۆنە سەربازیەکانی تورکیایە بۆ سەر چەکدارانی پەکەکە لە پارێزگاکانی دهۆک و هەولێر، چونکە ئەم پرۆسەیە ڕێگە خۆشدەکات بۆ پەرەسەندنی نفوزی ئەنقەرە لە عێراقدا. ئێران بۆ پوچەڵکردنەوەی نفوزی ئەنقەرە لە کوردستانی عێراق، لەژێر ئاڵای نیمچە فەرمی هێزەکانی حەشدی شەعبیدا، ئامادەیی بۆ پارێزگاری لە هەندێ شوێندا بۆ پەکەکە نیشانداوە، ئەمەش ئەو ئاکامەی لێدەبێتەوە هەر هێرشێکی داهاتوو کە تورکیا ئەنجامی بدات بۆ سەر پەکەکە، زیاتر ئاڵۆزی لێدەکەوێتەوە.
ئێران هەمیشە بۆ فشارخستنەسەر بارزانی هەوڵیداوە توانای هەولێر لە پەیوەند بە حکومەت لە بەغدا و کاریگەری لەسەر یەکێتی لە سلێمانی تێکبدات، بەڵام ئێستا وا دەردەکەوێت ئێران ئامادەیە دەست لەسەر کێشەکانی بەرامبەر هەولێر راگرێت و قۆناغێکی نوێی پەیوەندی لەگەڵ حکومەتی هەرێم دەستپێبکات.
هەرچەندە هەولێر دەیەوێت هاوسەنگ لە نێوان ڕکابەری نێوان ئەنقەرە و تاران لە ناوچەکەدا دروست بکات، بەڵام پێدەچێت ئێران بەردەوام بێت لە گوشارەکانی لەسەر هەولێر کە لە هەوڵدا بووە بۆ بەدەستهێنانی هەمان ئەو نفوزەی کە لە سلێمانی هەیەتی. ئەمەش ئالۆزی ئەو دۆخە نیشان ئەدات، کە لە بەرامبەر ئەو ئاراستەیەی لە پێداویستی گۆرانکاریەکان لە ناوچەکەدا پێشبینی دەکرێت، کە ململانێ و چۆنیەتی سەپاندنی بەرژەوەندی و پرۆژە ئابوریەکان و هاوسەنگی لایەن و هێزەکان بەلایەکیدا دەخات.
