
هێگل.. بریا محمد
حەزی هێگل بەنوێبوونەوە، بووە هۆی ئەوەی هەموو ئەو خولیا و عەقڵییە کورتبینانە بەلاوە بنێت کە لەسەردەمی ڕۆشنگەریدا باڵا دەستبوون، بۆیە بەهاوکاری هۆڵدرین و شڵینگ، کاری بۆ ئەوە دەکرد خۆی لە جێکەوتە هزرییەکانی ئەو کاتە دەرباز بکات کە جێکەوتی بەسەر فەلسەفەی ئەڵمانیدا دیاربوو. لەم قۆناغەی تازە پێگەیشتنیدا، هێگل زۆر چاودێری ئاڵۆزییە کۆمەڵایەتییەکانی دەکردوو، زیاتریش حەزی لەخوێندنەوەی کتێبی مێژوویی بووە، بۆیە دەبینین لە نێو دەفتەری یادەوەری ڕۆژانەی خۆیدا ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە حەز دەکات لەداهاتوودا ببێتە مێژوونوس، مێژوونوسێک بێت ژیانی پیاوە مەزنەکان و، نەتەوە مەزنەکان و، ئەخلاق و دابونەریتیان بنوسێتەوە، بەها ئەخلاقی و ئایینیەکانیان بنوسێتەوە و تۆمار بکات.
بۆ ئەوەی ببێتە مێژوونوسیش، هێگل کاری زۆری لەسەر پەروەردەکردنی لایەنی خوێندنەوەی مێژووییانەی خۆی کردووە تێڕوانینیشی لەبارەی ژیان وابووە کە هەمووکەسێک دەبێت ژیانێکی سەربەخۆ و ئازادی هەبێت…
ئایدیالیزم: هێگڵ فەیلەسوفێکی ئایدیالیزمی بوو و مارکیۆزیش تێڕوانینی خۆی دەربارەی ئایدیالیزم هەبووە، ئەو لای وایە ئایدیالیزم ئەو بیرکردنەوەیە کە سیستەمێکی گونجاو و ڕێکوپێک لە جیاتی واقیعێکی ئەزمونیی شێواو دادەنێ، کە لە خودی عەقڵ و فیکردا سەر هەڵدەدات، بەم پێیە، کاتێ ئایدیالیزم لەسەر ئاستی سیاسی و کۆمەڵایەتی دا کاردەکات، ئەوا مەبەستی ئازاد کردنی کۆمەڵگەیە لە هەموو جۆرە داپڵۆسین و سەرکوتکردنێک، کە بەهۆی هۆکارە ڕەمەکی و ناعەقڵانییەکانەوە یا بێ پشتبەستن بە عەقڵەو ئەنجام دەدرێن، بۆ نموونە پێداویستییەکانی بازاڕ و هەوڵدان بۆ بەدەستهێنانی قازانجی زۆرتر و رکابەرایەتی نێوان دەزگا بەرهەمهێنەرەکان، ئەمانە هەموویان ئەو واقیعە شێواز و پڕ ئاژاوەیە پێکدێنن، کە مرۆڤی هاوچەرخ تێیدا دەژین، بۆیە ئایدیالیزم باشترین فریادڕەسێکە بۆ دەرباز کردنی مرۆڤ لەم بارودۆخە ئاڵۆزە.
کاتێک مارکیۆز باسی ئایدیالیزم دەکات ئەوا ئەو بیرمەندە پتر مەبەستی فەلسەفەی ئایدیالیزمی ئەڵمانییە و لەفەلسەفەیەکی شۆڕشگێڕانەی لە قەڵەم دەدات، هیگڵ لای مارکیۆز ڕابەری فەلسەفەی ئایدیالیزمی ئەڵمانییە، چونکە لای ئەو هێگڵ ڕۆڵێکی شۆڕشگێڕانەی بەعەقڵ بەخشیوە.
بریا محمد
سەرچاوە: 1. هێگڵ و سیاسەت، 2. هێگڵ و دوو لە قوتابیانی.