ئەنارکیزم ، مهرگ و ژیان …. وەرگێڕانی: ھەژێن
“بە من ڕێگەبدەن خهیاڵبکهم،
کە لهنێو ئهو ئهستێرانه
ئهستێرهیهک ههیه و
لەنێو بومولێڵیی نامۆی ژیان
چاوساخیی من دهکا”
ڕابیندرات تاگوور
ئەنارکیستهکان لەنێو بزووتنهوهی کڕۆنشتات ڕۆڵێکی فرەیان نهبوو. وێڕای ئەوەش ناکرێت لهبهرچاوینهگیردرێن، که کۆمیتهی شۆڕشگێڕی کڕۆنشتات لە دوو کهسی ئەوان [ئەنارکیستەکان] داخوازیکرد، تاکو به بزوتنهوهکهوه پهیوهستببن. کهسی یهکهم (یارچۆوک Yartchouk) دامهزرێنهری سۆڤیهتی کڕۆنشتات ساڵی ١٩١٧ و ئهوی دیکە (ڤۆلین Volin) بوو. بهڵام ئەو بانگهوازه بەبێ سهرهنجام مایهوه، لهبهرئهوهی که ئهو کات ههر ئەو دوو کەسەکە لهنێو چنگی بۆلشهڤیکهکان دهستبهسهربوون. به گوتهی (ئیدا مێت Ida Mett ) مێژونووس و نووسهری پهرتووکی ڕاپهڕینی کڕۆنشتات La Revotle De Cronstad ” کارایی ئەنارکیستهکان لهسهر کڕۆنشتات تهنیا لهو تێڕوانینەوه دهکرێت ناوبهێنرێت، که ئەنارکیزمیش ڕاگهیێنهری تێڕوانینی دێمۆکراسیی کرێکاری بوو”. به ههر بارێکدا ههرچهنده ئەنارکیستهکان دهستبهکاربوونێکی ڕاستهوخۆیان لەنێو ئەو ڕاپهڕینهکه نهبوو، بهڵام ئەوان ڕاپەڕینەکەیان بە هی خۆیانیان زانی.
ڤۆلین دواتر نووسی ” …. کڕۆنشتات یهکهمین ههوڵی تهواو سهربهخۆی جهماوهریی بوو بۆ ڕزگاربوون له کۆتی ههر جۆره دهسهڵاتێک و ھەڵخڕاندنی شۆڕشی کۆمهڵایهتیی. ئەو ههوڵه بهدهستی خودی جهماوهری زهحمهتکێش، ڕاستهوخۆ بهبێ هانابردن بۆ شوانه ڕامیارییهکان و ڕابهران و سهرپهرشتیگهران ئهنجامدرا “. هەر ئاوا ئهلێکساندهر بێرکمان گوتی ” کڕۆنشتات ئهفسانهی دهوڵهتی پڕۆلیتێریی کرده نهخشهی سهر ئاو و سهلماندی، که لهنێوان دیکتاتۆریی پارتیی کۆمونیست و شۆڕش بواری هیچ جۆره سازشێک نییه!” …
وێڕای نهبوونی خۆتێههڵقورتانی ڕاستهوخۆی ئەنارکیستهکان لهنێو ڕاپهڕینی کڕۆنشتات، سهرکوتکرانی ئەو ڕاپهڕینه بیانوویهکی گونجاوی بە دام و دهزگهکانی فەرمانداریی بەخشی، تاکو کێشهی خۆیان لەتەک ئەنارکیزم که هێشتا ترسێکی گهوره بوو بۆ سەر دەوڵەتی بۆلشەڤیکی، یهکلاییبکەنهوه! چهنده ههفتە پێش سهرههڵدانی یاخیبوونهکەی کڕۆنشتات، واته ڕۆژی ههشتهمی فێبریوهری ١٩٢١، (کڕۆپۆتکین Kropotkin)ی پیر تەمەن، له ڕوسیه مرد. بهخاکسپاردنی ئەو بهڕێکردنێکی فرە پڕشکۆی لەخۆگرت. بهشداربووانێک که تهرمی ئەویان بهخاکدهسپارد، ژمارهیان لایەنی کەم سهد ههزار کهس دهبوو. ئاڵای ڕهش و سووری گروپه ئەنارکیستهکان ئامێتهبوون. لهسهر ڕهشی ئاڵاکان به خهتێکی سوور ئەو دهستهواژه بهرچاو دهکهوت ” له ههر کوێ دەسەڵاتداریی ههبێت، لەوێ ئازادی بوونی نییه ” .
نووسهرانێک، که لەبارەی کۆپۆتکین نووسیویانه، ئەو خۆنیشاندانه وهک “دواین خۆنواندنی گهوره له دژی سهرکوتکاریی بۆلشهڤیکهکان” ناودەبەن. بهشداربووان لەنێو ئەو خۆنیشاندانە “نهک تهنیا بۆ ڕێزلێنان له کرۆپۆتکین، بهڵکو هەر ئاواش بۆ داخوازی جێگیرکردنی ئازادی بهشدارییانداکرد”. پاش سهرکوتکردنی کڕۆنشتات سهدان ئەنارکیست زیندانیکران. چهند مانگ پاش ئهوه، ئازادیخوازێک بهناوی فانی بارون Fanny Baron و ههشت کهسی دیکە له هاوهڵهکانی لەنێو سیاچاڵهکانی زیندانی ( چێکا ) له مۆسکۆ گولهدبارانکران.
گولهدی بەزەیی به مێشکی ئەنارکیستی تێکۆشەرهوه نرا. لهو بارهدا له دهرهوهی ڕوسیه، ئهو ئەنارکیستانهی که لە ئهزموونی ڕوسیه تێگەییشتبوون، به فراوانی کهوتنه ڕهخنەگرتن و پێداچوونهوهی بیروبۆچوونهکانی خۆیان، تاکو بیری ئازادیخوازانه ههرچی زۆرتر بهرجهستهبکهن. سهرهتای سێپتهمبهری ١٩٢٠ کۆنگرەی یهکێتی ئەنارکیستهکانی ئۆکرانیا نابات Nabat بهڕاشکاوی “دیکتاتۆریی پڕۆلیتاریا” که ناچار ئەرکەکەی له دیکتاتۆریی بهشێک له پڕۆلیتاریا [بهشێک، که لەنێو پارتییەک ڕێکخراوه] فهرمانبهران و مشتێک له ڕابهران کۆتاییدێت، ڕهتکردببووهوه. (کۆپۆتکین)یش کهمێک پێش مردنی، نیگهرانی خۆی له پهرهسهندنی “سەروەریی تەواو” له وڵات دهربڕیبوو “بەبۆچوونی من، ههوڵدان بۆ ڕۆنانی کۆماری کۆمونیستیی لهسهر پایهکانی دهوڵهت و توندوتیژی نێوەندییانە و لهژێر زۆری یاسا ئاسنینهکانی دیکتاتۆریی تاکپارتیی، به شکستێکی گهوره کۆتاییدێت. ڕوسیه نیشانیداین، بۆچی نهدهبوو به کۆمونیزم ملبدرێت ” .
ڕۆژنامهی فهرهنسیی ئازادیخواز Le Libbertaire له ژماره ١٤ی ڕۆژی ٧ی جێنیوهری ١٩٢١، بانگهوازێکی پڕ ورهی ئەنارکۆسهندیکالیستهکانی ڕوسیای بۆ پڕۆلیتاریای جیهان بڵاوکردهوه “هاوڕێیان، وهک ئێمه کۆتایی به فەرمانداریی بۆرجوازی له وڵاتهکانتان بهێنن! بهڵام وریابن، ههڵهکانی ئێمه دووباره نهکهنهوه! نههێڵن کۆمونیزمی دهوڵهتیی ببێته فهرمانداری وڵاتهکانتان”.
ئەنارکیستی ئاڵمانی-زمان (ڕودۆلف ڕۆکهر Rudolf Rocker)یش ساڵی ١٩٢٠ پەرتووکێکی بهناوی “شکستخواردنی کۆمونیزمی دهوڵهتیی” نووسی و ساڵی ١٩٢١ بڵاویکردهوه! ئەوە یهکهمین ئهزموون و لێکدانهوهی ڕامیاریی بوو لەبارەی شێواندنی شۆڕشی ڕوسیە. بەگوێرەی تێڕوانینی ڕۆکهر ”دیکتاتۆری پڕۆلیتێریی نهک ھەر دهربڕی خواستی چینێکی کۆمهڵایهتیی نەبوو، بهڵکو دیکتاتۆری پارتیی بوو، که پاگهندهی نوێنهرایهتی چینی کرێکاری دهکرد، بێجگە لەوەش، تاکه پشتوپهنای دهسهڵاتی ئەو دیکتاتۆرییە، سهرهنێزهکانی بوون، لهپشت دێوجامەی دیکتاتۆریهتی پڕۆلیتاریا چینێکی تازه سهریههڵداوه و پهرهیسهندووه، چینی کۆمیسارهکان یان سەروەریی کۆمیسارەکان. ئەم ڕۆژیش جهماوهری بهرینی خهڵک به ههمان ئهندازه ههست بە سەرکوتگهریی چینی سەروەر دهکهن، که دوێنێ له سایهی سەرکوتگهریی ڕژێمی ڕوخاوی [تزار] ههستیاندهکرد”.
کاتێک که گشت لایەنهکانی ژیانی کۆمهڵایهتیی به تهواوی بکێشرێنه ژێر دەسەڵاتی فەرمانداریی سەرتاپاگیر، ئهنجامهکهی “شتێک واوهتر له زنجیرەیەک پلهوپایهی فهرمانبهریی نابێت و ئەوە چارهنووسی بێگهڕانهوهی شۆڕشی ڕوسیا بووه”. “بۆلشهڤیکهکان هەر تەنیا دهزگهی دهوڵهتی سهروهریان له کۆمەڵی پێشووتر به پوختی وهرنەگرت، بهڵکو ئاوا دهسهڵاتێکیشیان بە ئەو بهخشی، که هیچ فەرماندارییەکی دیکە لهو وڵاته ئهوهی لهتوانا نهبوو”!
مانگی جون ١٩٩٢ گروپێک له ئەنارکیسته پهنابهرهکان له ئاڵمانیا، پەرتووکێکی گچکه و ئاشکراکەرانەیان بهناوی “سهرکوتی ئەنارکیزمی ڕوسیهی سۆڤیهتیی” بڵاوکردهوه، که به خامهی ئا. گۆریێلیک A . Gorielik و ئا. کۆمۆڤ A.Komoff و گ.پ. ماکسیمۆڤ G.P. Maximoff ڤۆلین Volin نووسرابوو! ڤۆلین بهخۆی ساڵی ١٩٢٣ ئهو پهرتووکهی وهرگێڕایه سهر زمانی فهرهنسی. ئەو پهرتووکه لیستی ناوی گیانبهختکردووانی ئەنارکیستی بەگوێرەی ئهلف و بێ تێدابوو. ئهلێکساندهر بێرکمان ساڵی ١٩٢٠ و ١٩٢٢، ئێما گۆڵدمان ساڵی ١٩٢٢ و ١٩٢٣ لهبارهی ئەو ڕوداوه ناخۆشانەی که له ڕوسیه دیتبوویانن، کۆمەڵێک نامیلکهیان بڵاوکردنهوه!
ئهو (ماخنۆڤیست)انهش که گیانیان دهربازکردبوو و پهنایان بۆ ڕۆژاوا هێنابوو، لهوانه پیر ئارشینۆڤ و خودی نێستۆر ماخنۆ، ههر کهسه و ئهوهی دیتبووی بڵاویکردهوه. پاش ماوهیهکی زۆر، سهردهمی جەنگی دووهمی جیهانی، دوو بهرههمی گهوره و سهرهکی ئازادبیران لهبارهی ” شۆڕشی ڕوسيه” لەلایەن گ. پ. ماکسیمۆڤ G.P. Maximoff و ڤۆلین Volin نووسران و چاپکران. ئەو دوو بهرههمه بهخۆیان گهواهییهک بوون لهسهر تێپهڕینی ساڵانێکی درێژخایەن و بهئهزموونی هزرەکان لای ئەنارکیستهکان.
ماکسیمۆڤ گهواهنامەی خۆی بهزمانی ئینگلیزی بڵاوکردهوه؛ ئەو بڕوای ئاوا بوو، که وانهکانی ڕابوردوو، مسۆگهرکهری داهاتوویهکی باشترن. “چینی فەرمانداری تازه له سۆڤیهت ناتوانێت و نابێت بۆ ههمیشه درێژه بهژیانی خۆی بدات و سهرهنجام سۆشیالیزمی ئازادیخوازانه بهسهر ئەو سهردهکهوێت! هەل و مەرجی خۆیی ئاوا گۆڕانێک دهکهنه شتێکی بێگهڕانهوه “. ئایا شیاوی ملپێدانه (…) که کرێکاران خوازیاری گهڕانهوهی سهرمایهداران بۆ نێو کارخانهکان بن؟ ههرگیز! لهبهرئهوهی که به ڕۆشنی یاخیبوونی ئەوان له دژی بههرهکێشیی دهوڵهت و سەروەرییە. “ئهوهی کرێکاران دهیخوازن، ئهوهیه لهجێی سیستهمی بهڕێوهبردنی زۆرهملێیانانهی بهرههمهێنان، ڕێکخراوی سۆڤیهتیی کارخانهکانی خۆیان، کە لهنێو فێدراسیۆنی بهربڵاو و فراوان یهکدهگرن، دابنێن. ئهوهی کرێکاران دهیانهوێت، خۆبهڕێوهبهری کرێکارییه. بەو جۆرە جوتیارانیش تەواو هوشیارن، که ئەم ڕۆژ پرسی گهڕانهوه بۆ ئابووری تاکهکهسیی له بنهڕهتدا گونجاو نییه و تهنیا چارەسەرە ههرهوهزیی کشتوکا و گەلکاریی گوندنشینانە لەتەک سۆڤیهتهکانی کارخانه و سهندیکاکان و بهکورتی پهرهدانه به بهرنامهی شۆڕشی ئۆکتۆبهر لهنێو بارێکی ئازادیخوازانە”.
بەگوێرەی تێڕوانینی ڤۆلین، ههر ههوڵێک که به سروشوهرگرتن له نموونەی [ئۆلگوی] ڕوسیه سهربگرێت، بهرههمهکهی بێجگه له “سهرمایهداری دهوڵهتی لهسهر بنهمای بههرهکێشیی جهماوهر”، شتێکی دیکە نابێت. ههر ئاوا ئەوە گهندهڵترین جۆری سهرمایهدارییه و هیچ پهیوهندییهکی لەتەک “بزووتنهوهی مرۆڤایهتی بهرهو کۆمەڵی سۆشیالیستیی” نییه. ئاوا نموونەگیرییەک ناتوانێت بێجگه له ”دیکتاتۆری تاکپارتیی، که ئهنجامی سهپاندنەکەی لهنێوچوونی ههر جۆره ئازادییهکی ڕادهربڕین و چاپهمهنی و ڕێکخراوبوون و تهنانهت پشتیوانی جوڵانهوه شۆڕشگێڕهکان و ھەر ئاواش پاراستنی بهرتهرییە بە تهنیا بۆ پارتیی فەرماندار” و بێجگه له “کۆنترۆڵکردنی بیر و بۆچوونە کۆمهڵایهتییهکان و بهربهستکردنی هەڵچوونی شۆڕش” ناتوانێت ئهنجامێکی دیکەی هەبێت.
ڤۆلین بڕوای ئاوایە، که ستالین ” له ئاسمانهوه نهباری بوو”، ستالین و ستالینیزم بهرهنجامی لۆجیکیانهی سیستهمێکی سەرکەوتگەرانەن، که ساڵانی ١٩١٨- ١٩٢١ پایهڕێژیی و جێگیرکرا. “ئەوەیه وانهی جیهانیی ئهزموونێکی گهوره و دیاریکهری بۆلشهڤیزم. وانهیهک که لهبهر ڕۆشنایی ڕوداوهکانی داهاتوو، بهزوویی بۆ گشت ئهوانهی که لەنێو ئازار دهتلێنهوه و دهچهوسێنهوه؛ ئهوانهی که بیردهکهنهوه و تێدەکۆشن، دهردهکهوێت.
————————–
سهرچاوەی لێ وهرگیراو :
http://anarchi.persianblog.com
* ئەم وەرگێڕانە پێشتر لەنێو کەشکۆڵی دووەمی (خەونە یاخییەکان) بڵاوکراوەتەوە : http://bit.ly/2kZN3Kj
