بە بۆنەی دەستپێکردنی ساڵێکی نوێی خوێندن.. نووسینی – سامی المالح

لە زۆربەی زۆری وڵاتانی دونیا، لەم ڕۆژانەدا، سەدان ملیۆن مناڵ و هەرزەکارو گەنجان، ڕوو لە قوتابخانە و خوێندنگا و زانکۆکان دەکەن. مناڵان و گەنجان ئایندەی میللەتان و مرۆڤایەتین، بۆیە دەبینین ئەو وڵات و میللەتانەی کە چاویان لە ئایندەیێکی باشترە، هەموو ساڵێک لە کێبرکیێکی هەمەلایانەن بۆ باشترکردن و پەرەپێدانی، نەک تەنها قوتابخانەکان و زانکۆکان، بەلکو لە باشتر کردنی تەواوی سیستەمی پەروەردە و فێربوون وخوێندندا.
لەو وڵاتانەی گرنگی بە گۆڕانکاری و پێشکەوتن دەدرێ، هیچ گومانێک لای دەوڵەت و حکومەتەکان و کۆمەڵگادا نیە لەوەی کە پەروەردەی نەوەی نوێ و بنیاتنانی مرۆڤی باوەڕ بەخۆ و بە زانست و بە ئایندە، فاکتەرێکی هەرە سەرەکی و گرنگ و کاریگەری گۆڕانکاری و پێشکەوتنە. ئەو فاکتەرە لە ڕاستیدا، گەلێک لە سامان و سەروەت و نەوت و سیاسەت و بازاڕی نەتەوە پەرستی و نیشتمان پەروەری بەتاڵی بێ ناوەڕۆک و دوور لە کردارو بیرکردنەوە وداهێنان، کاریگەرترو گرنگترە. نموونەی وڵاتانی وا زۆرن. بۆ ناساندن و زانینی زیاتر لەسەر ئەو ڵاتانە تەنها ئەوەمان بەسە کە ئاوڕێک لە ژیانی ڕۆژانەمان بدەینەو، جا دەبینین کە هەموو ئەو پێداویستی و بەرهەم و شتانەی ئێمە بەکاری دێنین و ژیانمانی پێ بەڕێوە دەبەین، لە هەموو بوارەکان و ئاستەکاندا، و زادەی ئەو وڵاتانەیە کە مرۆڤەکانیان فێردەبن و کار دەکەن و بەرهەم دێنن و نوێکاری دەکەن و داهێنانی ڕۆژانە تۆمار دەکەن.
ئەی وڵاتی ئێمە؟
مناڵەکانمان و گەنجانمان ڕوو لە چ جۆرە قوتابخانە و زانکۆ دەکەن؟ چ ژینگەیێکی پەروەردەو فێربوون چاوەڕێیان دەکات؟ مامۆستاکانیان تا چ ڕادەیێک ئامادە و ئاسوودە و پڕ چەککراون بە زانست و ئاکامەکانی توێژینەوەو گۆڕانکاریە خێراکانی زانیاری و زانست و هونەری پەروەدە و فێربوون و بیرکردنەوەی ئەڕێنی؟ چی کراوە بۆکۆتاییهێنان بە کێشەی ژیان و مووچە و دیسپلین و شکۆ و ئاست و جێگای کۆمەڵایەتیان؟
ئایا ژمارەی قوتابخانەکان بەشی ژمارەی قوتابیان و خوێنکاران دەکات؟ ئایا ئەو قوتابخانە حکومیانەی هەن پێداویستیەکانی خوێندن و فێربوون و ئارامی وپێشکەوتنی خوێنکارانیان تێدایە؟ ئایا ناوەڕۆکی بابەتەکانی خوێندن لەگەڵ ڕێڕەوی گۆڕانکاریەکان و پێداویستیەکانی کۆمەڵگا و ژیانێکی باشتر گونجاون و بەردەوام پێشدەکەون؟
دیارە کێشەکان زۆرن، بەڵام کێشەی سەرەکی ئەوەیە کە وڵاتێک یان هەرێمێک نەخشەو پلانیكی ڕوونی، چ نزیک چ دوورمەودا، نەبێت و، ئامانجەکانی دوورو نزیکی دیار نەبن و، هیچ هەڵسەنگاندن و بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە بۆ کارەکان، لە تەواوی سیستێمەکە لە ئارادا نەبێ.
بێ گومان ڕۆژانە کارێکی زۆر دەکرێ، کارمەندی دڵسۆز و مامۆستای بەتوانا و بوێر زۆرن و ڕۆژانە لە ناو هەموو بوارەکاندا،بە خۆشی و ناخۆشیەوە، کۆششی خۆیان دەدەن و خزمەتێکی بەرچاو و مایەی شانازی بە منداڵان و قوتابیان و کۆمەڵگا دەکەن. باشە بۆ ئەو کارانە دیار نەبن و نەبنە بنەما بۆ گۆڕانکاری و پەرەپێدان و نەخشە دانان بۆ نوێسازی؟
ئەوەی ئەزموونە جیهانیەکان سەڵماندوویانە و ئێستا لای هەموان بۆتە زانیاری ئەوەیە:
پەروەردە و فێربوون و خوێندن، تەنها و تەنها لە کەژێکی ئازاد و بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە و زانست وڕێز لێنان لە مامۆستا و خوێنکار و دامەزراوەکان پێشدەکەوێ، تەنها ئەو ڕێگایەیە وڵات دەخاتە نێو پرۆسەی هەستانەوە و میلەتێک دەگوازێتەوە بۆ قۆناغی هیواو کارکردن و چارەسەرکردنی کێشەکان.
بە حزبی کردنی فێرکردن و پەروەردە، یان بە ئایدیۆلۆجیا خنکاندنی، یان بە سنووردارکردنی بیرکردنەوە و ڕەخنەی بنیاتنەر و شەیدایی بۆ نوێکاری و دۆزینەوەی شتی باشتر و نوێتر، یان بە بازارکردن و بزنسکردن و تایبەتکردن بۆ دەوڵەمەندەکان و چینێکی کەمینە، لە ڕاستیدا ڕێگایێکە بۆ کوشتنی هیواو ئایندە و لەناو بردنی دەرفەتی پێگەیاندن و بنیاتنانی ئەو مرۆڤەیە، ئەو نەوەیەیە کە بتوانێ بەخۆشەویستی و دڵسۆزی و توانای زانستی و بڕوا بە خۆ و بە کارامەیی هێزو هزرو داهێنان، ڕۆژگارێکی گەشەتر و باشتر بۆ خۆی و بۆ نەتەوەی و وڵاتەکەی و مرۆڤایەتی زامن بکا.
زۆر گرنگە کۆمەلگا ئاگادار بێ لەوەی بۆ ساڵی نوێی خوێندن چی کراوە. دیارە دەبێ شت کرابێ! بۆ نموونە چەند قوتابخانەی نوێ بنیاتنراوە، چەند مامۆستای نوێ دەست بەکار دەبێ؟ لەسەر ڕۆشنایی هەڵسەنگاندن و دیراسەکردنی ئەنجامەکانی هەمەلایەنەی پار ساڵ، چ بڕیاری نوێ دراوە؟ چ گۆڕانکاری دەکرێ؟ چی و چ بوارێک و شوێنێک و لە چ کاتێکدا نوێ دەکرێتەوە؟
بە بۆچوونی من وەک هاوڵاتیێک و مامۆستایێک، هەر کەسێک، هاوڵاتی ئاسایی، یان هوشیارو ڕۆشنبیر، یان ئەکادیمی، یان سیاسەتمەدار، یان لێپرسراو و کاربەدەستی ناو دەوڵەت و حکومەت، یان لە سەرەوە و ترۆپکی دەسەڵات و بڕیار بەدەست، ئەگەر بەکردەوە، ئەوەندەی لە توانایدا هەیە، کار بۆ باشتر کردنی پەروەردە و قوتابخانەکان وژیانی مامۆستا نەدا، مەحاڵە بەڕاستی ودروستی دڵسۆزی ئایندە بێت. مەحاڵە بتوانێ گۆڕانکاری ڕاستەقینە ئەنجام بدا، ماحاڵە ئامانجەکانی میللەتەکەی و وڵاتەکەی بەدەست بێنێت.
مێژوو سەڵماندوویەتی، لە دەیان وڵاتی ئەم جیهانەدا، هیچ گۆڕانکاری ستراتیجی و دوور مەودا و گەیشتن بە ئامانجەکان نەهاتۆتە دی بێ بنیاتنانی مرۆڤ، بێ زانست، بێ سیستەمێکی باشی پەروەردە و فێربوون و فێرکردن، بێ بەرزکردنی جێگا و ئاستی ژیانی مرۆڤ و ڕێز گرتن لە مامۆستا بە هەموو پلەکان و لەهەموو ئاستەکانی خوێندندا.

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.