شین وەک ئاسمان.. یوسف محەمەد بەرزنجى
گوزەرێک بەنێو بێجامە شینەکەدا
تێوەردان(مداخلە)
ڕەنگە زۆرمان بیرەوەرى نوسراو چاپکراومان بەرچاوکەوتبێت، یان خوێندبێتەوە، ڕەنگە خوێندوەى بیرەوەرى بۆ فزولیەتى مرۆڤ بگەڕێتەوە بۆ ئەوەى لە ئەنجامى خوێندنەوەى بیرەوەریدا بۆ ئەوە بگەڕێتەوە بزانێ نهێنێنى شاراوەو ئاشکراکانى مرۆڤەکان و کەسایەتییە جۆربەجۆرەکان، سیاسییەکان ئەدیبەکان، هونەرمەندەکان،داهێنەرەکان… ئەوانى تر بەگشتى چۆن لە لێڕەوارى سەرکەوتن و بە ناوبانگ وەدەستخستن نزیک بوونەتەوە، یاخود ڕەنگە خوێندنەوەى بیرەوەرى بۆ نزیکییەک لەناسین و بەرهەمەکانى ئەو جۆرەکەسانە بگەڕێتەوە کە بەهۆى ناو و بەرهەمەکەیەوە لێمانەوە نزیکن، گەرنزیکیش نەبن، ئەگەرێک هەیە ناویى لە ناو ناواندا هەبێت، بیرەوەرى نوسینەوە مێژوويیەکى دوورو درێژى لەنێو مرۆڤەکاندا هەیە، یان لەنێو گەلە جۆربەجۆرەکاندا بۆ خۆى دابين كردووە.
زۆر لە مێژە گرنگى بە بیرەوەرى نوسینەوە دراوە، زۆرێکیش لەو بیرەوەرییە سیاسیى وئەدەبیى و هونەرى و کۆمەڵایەتییانە بەچاپ گەیشتوون و لە زمانى جۆراوجۆردا وەرگێڕانیان بۆ کراوەو پێمان ئاشنان. یان نوسەرانى خۆماڵى و ناوخۆ لەناو گەلاندا نوسیویانەوەو خەڵک بەتامەزرۆییەوە سەرقاڵى خوێندنەوەیانن. بیرەوەرى نوسینەوە بەهەموو شێوەو فۆرم و نێوەرۆکەکەیانەوە، گرنگن دەتوانرێ زۆر کون وقوژبن بۆقۆناغ و سەردەمەکان ڕوون بکەنەوە، ڕاستگۆیى لە نوسینى بیرەوەریدا گرنگە، وشەو دەستەواژەو سیحرى نوسین و جوانکارى وداڕشتن و نێوەرۆک وبابەت و ڕوداو چنینى بەشوێن یەکدا بۆ کتێبى یاداشت و بیرەوەرى ویادگە گرنگ و بەسوودە، درۆکردن وزیادەڕەوى کردن و خەیاڵپڵاوکردن و بەرزکردنەوەى خودو کردنى بەسۆپرمان و فریاد ڕەس و قارەمان و پاڵەوان، زیان بەنوسین و یادگەو بیرەوەرى دەگەیەنێت و لە بەهاو کەسایەتى نوسەر کەم دەکاتەوە، بۆیە واقیع وەک خۆى ئاوێتەى نوسین بکرێت لەنێو بیرەوەریدا بەسودو بەپێزو بەنرخ دەکات، تەنانەت پشتبەستن بەنامەو وێنەو بەڵگەنامە… زۆرگرنگ و بەکەڵکەو بیرەوەرى نوسینەوە زیاتر بەهێزو بێخەوش دەکات، زمانى جوان وداڕشتنى پڕئیستاتیکاى وشە بیرەوەرى بەجوانى وزێندوێتى بۆ نەوەکان دەهێڵێتەوەو دەبێتە شایەتى مێژووى ئایندە.
پیاوە بیجامە شینەکە
وەک گوترا زۆرێک لە تاکەکانى کۆمەڵگە دەتوان بیرەوەرى خۆیان بەوزمانەى هەیانە بنوسنەوەو تۆمارى بکەن و بەچاپکراوى بیخەنە بەردەست خوێنەرانیان ونێو ڕەفەى کتێبخانەى پێبڕازێنەوەو سوود وکەڵک بە خوێنەرو نەوەکان بگەیەنێت و هەم ئەزمۆن و تاقیکردنەوەى کەسى بیرەوەرى نووس کەڵک وسوود بەخوێنەر بگەیەنێت و قۆناغى مێژوویى و تێپەڕین بەتاقیکردنەوەکان، لەکەوتن وشکست و هەستانەوە باش بگەیەنێت و پەیام وبەرئەنجامى هەبێت.
پیاوە بیجامە شینەکە، بیرەوەرى نووسەرو شاعیرى دیارو ناسراو لەنێوەندى ئەدەبیدا(جەلال بەرزنجى)یە(٦٣١)لاپەڕەى نیوئەى فۆڕى بۆخۆى داگیرکردووە، لەلایەن دەزگاى فام بۆچاپ و بڵاوکردنەوەوە، ساڵى ٢٠٢٢چاپ وبڵاوى کردۆتەوە.
بیرەوەرى نوسەر کەلەم کتێبەدا(پیاوە بیجامە شینەکە)دا بڵاوکراوەتەوە، بەچەند قۆناغ یان چەندشێوەیەکدا تێپەڕیوە، پاشان ئەم بەرهەمەى لێشین بووەو هاتۆتەبەرهەم، بیرەوەرى و ڕووداوى نێوکتێبەکە لە کوردستان و کەندا وازییانکردووەو لەم کتێبەدا بەرهەمهاتوون و نوسراون، چونکە بەرزنجى کوڕى کوردستانەو لە کوردستان پێى ناوەتە ژیانەوەو ژیانى ئەزمۆن کردووەو دووەم ئەزمۆنى ژیانکردنى کەنەدایە کەزۆر دوورە لە خاکى باب و باپیرانیەوە، بەرزنجى دەڵێت:ڕۆژێک بۆ ئاهەنگى ئیمزاکردنى کتێبى نوسەرێک بانگهێشتى کردین نووسەرەکە خەڵکێکى هەرێمێکى دیکەى کەنەدایەو چەند ساڵە هاتووە بۆ هەرێمى ئەلبێرتا. کتێبەکەى ئەو نووسەرە یادەوەرییە. لە ئەزموونى ئەو نوسەرەوە فێربووم لە خۆم بپرسم”نوسەرێک کتێبێک لە سەر شوێنگۆڕینى خۆى لە ناو یەک وڵات بنووسێت،ئەى بۆمن کتێبێک لە سەربڕینى سنوورى سێ کیشوەر نەنووسم و ئەو یادەوەرییەخۆش و ناخۆشانەى چەندەها ساڵە لە ناوەوەم هەڵم گرتوون، نەیگێڕمەوە؟!” واتە سەرەتاى بیرۆکەى بیرەوەرییەکانى نووسەر لەم سەرچاوە ئاماژە پێدراوەوە سەرچاوەى گرتووەو شاعیرو نووسەر بیرۆکەى نووسینەکەى لەلا گەڵاڵە بووە. سەرتاش ساڵى ٢٠٠٨ بەزمانى ئینگلیزى نوسیوێتى و ساڵى ٢٠١١ بەهاوبەشى زانکۆى ئەلبێرتاى کەنەدا، زانکۆى مەشیگان لە ئەمریکا بەزمانى ئینگلیزى چاپیان کردووەو لە زۆر ماڵپەڕیش وەک ئەمازۆن بڵاوکراوەتەوە، جارێکیش وەک پڕفرۆشترین کتێب و لەلایەن خوێنەرانى ئەو وڵاتانەوە، پێشوازییەکى باشى لێکراوە. کتێبەکە چەندین خەڵاتى کەنەدى و نێونەتەوەى پێبەخشراوە.
پاشان لەلایەن نووسەرو دەزگاى ئاراس بەوەرگێڕانێکى نوێوە بۆ سەرزمانى کوردى، ڕەزامەندى بۆ وەرگیراوە کە لە کوردستان و دەزگاى ئاراس لە شارى هەولێر چاپبکرێت، بەڵام بەهۆى داخرانى دەزگاکەوە چاپکردنەکەى دواکەوتووە. بەڵام وەک نوسەر باسى لێوەدەکات پاش بەراوردکردن وتەتەڵەو پێداچوونەوە بەبیرەوەرییەکاندا چەندجارێک (ئیدیت)کردن زۆر شتى لەنێوەرۆکدا بۆ زیاکراوەو پوختەتر کراوەو بە ناوەرۆک دەوڵەمەند بووەو پاش ئەو هەموو ئاڵوو گۆڕوو ڕانان و گفتووگۆکردنە لەسەر کتێبەکە”١١”یانزە ساڵ تێپەڕین بەسەر چاپە ئینگلیزییەکەى لەلایەن نوسەرو دەزگاى فامەوە بڵاوکراوەتەوە.
زمانى نووسين
جەلال بەرزنجى، سەرەتا بەخوێندنەوەو نوسین جگە لەبڕێنى پلەکانى خوێندن لەگوندەکەیان(ئەشکەوت سەقا)”٤٠”کیلۆمەتر لە شارى هەولێر دوورەو لە سەر شاڕێگەى هەولێر کە دەچێتە کۆییە. دەستى پێکردووەو کۆتۆتە نێودونیاى خوێندنەوەو نوسین و شیعرەوە، زۆربەمان جەلال بەرزنجیمان لە ڕێگەى کتێبى(سەماى بەفرى ئێواران)ى ساڵى ١٩٧٨ کە بەخەتى دەست چاپى کردبوو، وەک کۆپى چاپ ناسى، شاعیر هەنگاو ئەزموونى و تواناى ئەدەبى لەم کتێبەوە خستە بەردیدەى خوێنەرەکانى کە شیعرو دنیابینى شیعرى بوو، پاشان بەپلەکانى پەیژەى ئەزمۆن وخوێندنەوەو شیعردا سەرکەوت و پێشکەوت و تێکەڵاوى کۆڕ و بڵاوکردنەوەى بەرهەمەکانى بوونە ئاوێتەى گەشەکردن وپێشکەوتن وهەڵزنانى ئەم شاعیرە.
بیرەوەرى پیاوە بیجامە شینەکە
ئەم کتێبەى شاعیر لە دووجیهانبینین و دوو دونیاو سەرزەمینى جوداو فرە کلتوورى جیاوازدا نووسراوون، کلتوورو دابوو نەریتى خێڵەکى ومەزهەبى پڕ ئازار و برینى کوردستان و کەلتوورو دابوونەریتێکى پێشکەوتووى سەقامگیرى خۆرئاوا، کە نووسەر نیوەى ژیانى لە خۆرهەڵات و نێوەکەى ترى لە خۆرئاوا بەسەردەبات،مەگەر گەشت پێکیانەوە گرێبدات، تەمنێک لەملاو تەمنێک لەولا، بەڵام گەشەکردن و گۆڕان لەم دوو ئەزموونەدا هەیەو کاریگەرى تەواى لە سەر نووسەرو تاقیکردنەوەکانى ژیان و نوسین وخوێندنەوەدا بۆ بەرهەمهێناوەو بەرئەنجامێکى زۆر باش و پوختەو دەوڵەمەندى فێرکردووەو خستوێتییە سەر، یان ناو دونیاو فەزایەکى جیاوازتر لەپێشترو زۆر ئەزموونەکەى دەوڵەمەند وبەپێز کردووەو جوانى زۆرى بە(جەلال بەرزنجى)بەخشیووە.
ئەم بیرەوەریانەى نووسەر زۆر بەزمانێکى جوان وپاراو پڕئەزموون ودەوڵەمەند نووسراوون، تەژییە لەجوانى گێڕانەوەو بیرخستنەوە، لە سەرخۆ بەنەرمى دەمانخاتە نێوڕوداو کارەسات و ململانێکانى مێژوو، ژیان لە کوردستان و کەنەداو خۆرئاواوە، ئەو لەبیرەوەرییەکانيدا زمانى زبر توند بەرزوو نزم هەڵچوون خۆ بەقارەمانکرد، دڵرەقى وتوندوتیژى نازانێ چییەو خۆى لێبواردووە عەقڵێکى فراوان و ئیستاتیکا لە ووشەدا بەکاردەهێنێت، من لام وایە نووسەر گەر لەکەنەداو ئەو بارودۆخە سەقامگیرەى ئەزموون و تاقینەکردایەتەوەو تێیدا نەژییایە، نەى دەتوانى بەزمانێکى هەنگوینى و سارد و لە سەرخۆو ئاشتییانە بنووسێت، ئەویش بەوەى زۆر بیرەوەرى نووسەران وشاعیران وکەسایەتییەکانى جۆربەرجۆرى خوێندۆتەوەو لەزمانى ئاشتى وتەباى مرۆڤ دۆستانە گەیشتووەو لاى ئەو گرنگى و کەڵکى زیاتر دەگەیەنێت. لە ڕەنگى شین و ئاسمانێکى بێسنوورى شیندا شتە جوانەکان جوانتردەبینێت.
ناوەرۆکى پیاوە بیجامە شینەکە
پیاوە بیجامە شینەکە گەشتێکە بە ناو کایەکانى ژیان ومردن و منداڵى و گەورەبوون و هەراشبوون و برین و ئازارەکانى رۆژگاردا، ستەم لە بەرانبەر ئاشتیدا وەستاوە،منداڵى لە زێدى خۆیى وهاتنە دونیاى لە خانووە قوڕەکانى گوندى(ئەشکەوت سەقا) و گوزەر بەنێوگەڕەکەکانى هەولێرو موسڵ وسلێمانى وکۆییەو بینینى چیاو دۆڵەکان و سوتانى ڕەزوباخ و گوندو شەڕو ستەم و بەندیخانەو کتێب و چیرۆکە نەبیستراوەکانى بەندیخانەو شیعرو دونیاى وشەو خنکاندنى ئازادى، گولەبارانکردنى هاوڕێو کەسوکارو هەڵکەندنى بنجى درەختەکان و ژاکانى گوڵەکان و خەون بینین بەدونیایەکى نوێو گەیشتن بەسەربەستى وئازادییە، گەشت وهەڵهاتنە بەنێو سنوورو کۆڕەو کیماباران و ئەنفال و بیابانەکانى خواروى عێراق و عەرعەردا، گەیشتنە بەنێو خاکى دراوسێکان وبینینى باڵەخانە بەرزو ڕێستۆرانت و شەقامەڕازەوەکان و باخچە دڵگیرەکاندا، ناسینى کەسایەتیە ئەدەبییەکان و وڵاتانە،بەڵام کۆتایى گەشتیى پیاوە بیجامەشینەکە هەڵفڕینە لە ناو ئامێزى ئاشتى وئازادى و سەقامگیرو گەشتى بێسانسۆرو فرینە بەنێو وشەو جوانی و لەبیرنەچوونەوەى نیشتمان و ئازیزانیدا.
پیاوە بیجامە شینەکە دەڵێت:
ئێمەو ماڵەکەمان لەناو جانتا
لە سیڤاسەوە چوینە ئەستانبووڵ
تا تاریک و ڕوون بچینە تاراوگە
ئەو ئێوارە فرۆکەخانە پڕبوو لە کۆچبەر
هەندێک دڵیان ئامادە دەکرد بۆ گەشت
هەندێک بە فەرهەنگ خۆیان فێرى زمانى ئینگلیزى دەکرد
هەندێک بیرى ماڵەوەیان دەکرد
هەندێک دەترسان بیانگێڕنەوە ماڵەوە
مامۆستا جەلال بەرزنجى بیرەوەریى و پەیڤەکانى جوان چنیووە، بەرهەمێکى بەرزە و نایاب و شیرینەو درەوشاوەیە وەک تیشکى خۆرێک لەناو ئاسمانێکى شیندا، بۆیە شایانى خوێندنەوەیە، پیرۆزبایى لێدەکەم بەهیوام بەردەوام و تەمەندرێژو بەختەوەرو شادمان بێت.
سەرنج:
*هەڵەى چاپ وکۆمپیوتەرى فرە تێدایە.
*بەڵگەى سەردەمى خۆیى لەنامە،بەڵگەى گرتن و ئازادکردن، ڕۆژو مانگ و… زۆربەکەمى بەکارهاتووە یان نیە.
- لەزۆر شوێندا بەلای پارتایەتى هۆکارى چونە بەندیخانەى نەچووەو ڕوون نیە خانەوادەو خۆى لەبەرچى دەستگیرکراون و لێپێچینەوەیان لێکراوەو خراونەتە زیندانەوە، تەنیا جەخت لەسەر کوردبوون وشتى تردەکاتەوە.
*”لە گۆڤارى نووسەرى کورد” لە شاخ ئەم شیعرەم بە ناوى(زەمەند)بڵاوکردەوە. ئەمە هەڵەیە گۆڤارەکە ناوى نوسەرى کوردستانە، بەوناوە نهێنى و خوازراوەوە شتى واى تێدا نیە.تکایە سەیرى هەمان گۆڤاربکە، ئامادەکردنى نووسەرى ئەم بابەتە سەرجەم ژمارەکان، ساڵى ٢٠٢٣.
*بۆیەکەم جار بە بڵاوکردنەوەى هەندێک” قسەى نەستەق”لە کتێبى (گوڵەکانى ڕۆژگار)م وەرمگرتبوون… ، لەڕاستیدا نووسەر ناوى ئەم کتێبەى بە هەڵە داناوە، ناوە درووستەکەى(گوڵاڵەکانى ڕۆژگار)ە نوسین و وەرگێڕانى محمەد حسن مەنگۆڕییە، ساڵى ١٩٦٨،چاپخانەى اللواء، پێشەکییەکەى مامۆستا محەمەد مولود مەم نوسێوێتى.
*یەکەمین جارکتێبەکانى (ماوتسى تۆنگ)م لەبەرگێکى سووربە کوردىلەوێندەر بینى…
ئەوکاتە یەک کتێبى ماوسى تۆنگ وەرگێڕاوە ساڵى١٩٧١، ناوى(چەپکێک لە قسەکانى ماو)ە، وەرگێڕانى خوالێخۆشبووان نەوشیروان مستەفاو مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەدە، کتێبێکى گیرفانى بەرگ سوورى چەرمە.
*هێرش:مامۆستا دەڵێى پێشمەرگایەتیت نەکردووە؟!
لمووزى بەرز کردەوە،گوتى: هاها ها، ئەوەتا.. لەڕاستید(لمووز)یان(لەمۆز) بۆمرۆڤ بەکارنایەت و دروست نیە، چونکە بۆ ئاژەڵو وڵاخ بەکاردێت.
سەرچاوە: بیرەوەرى پیاوە بیجامە شینەکە، دەزگاى فام، ٢٠٢٢، ٦٣١لاپەڕە، پێوانە١٣،٥سم، بە٢١سم. لاپەڕە
٢٥\٣\٢٠٢٣
1- بیرەوەرى پیاوە بێجامە شینەکە، جەلال بەرزنجى، دەزگاى فام بۆچاپ وبڵاوکردنەوە، ٢٠٢٢ل١٩
2- سەرچاوەى پێشوول٤٦٧
3- سەرچاوەى پێشوول٥٩
4- سەرچاوەى پێشوول٢٣٤
5- سەرچاوەى پێشوول٢٣٦
6- سەرچاوەى پێشوول٣٩٦
