کۆمۆنیزمی سۆڤیەتی و ڕهخنه له بۆلشهڤیزم …. نووسینی: کایۆ برێندل
نووسینی: کایۆ برێندل ١٩٩٩
وەرگێرانی*: ھەژێن
(١)
” ئەگەر ئاوای دابنێین، کە ڕابهریی نێوەندییانە دەتوانێت ئهوهی بهرههمهێنراوه دادپهروهرانه دابهشبکات، کەتواری زاڵ هەر ئاوا دهمێنێتهوه، که بهرههمهێنهران خاوهنی ئامرازهکانی بهرههمهێنان نین. ئهو ئامرازانه هی ئهوان نین، بهڵکو سوود لهو ئامرازانه وهردهگیردرێت، تاکو ئهوان بەکرێبگیردرێن. پهیامی بێچهندوچوونی ئهم پرسه ئهوهیه، کۆمەڵە گروپێک لەتەک ڕابهرایهتییەک کە هەیە نهیارییدهکهن و بهڕێگهی زۆرداری سهرکوتدهکرێن. دهسهڵاتی ئابووری نێوەندیی له دهستی ئهوانه دەبێت، که هاوکات دهسهڵاتی ڕامیاریی بهکاردهبهن. ههر نهیارێک که به جۆرێکی جیاواز له بارهی پرسە ڕامیاریی و ئابوورییەکان بیربکاتهوه، به ههموو ئامرازێکی گونجاو و لەبار سهرکوتدهکرێت. بەگوێرەی ئەوە لەجیاتی ئەوەی لهسهر پێناسەی مارکس، کۆمهڵه ئازاد و یهکسانهکانی بهرههمهێنهران پێکبهێنرێن، کەچی (یانەکانی تۆبە-پێکردن) لهئارادا دهبن، که تاکو ئێستا هیچ کهس له وێنهی ئەوانەی نهدیتووه ” .
ئهم گوته-گێڕانهوه، که وهرگێڕدراوی ئازادی بهشێک له دهقێکی حهفتا ساڵ لهمهوبهره، ئەوە ڕۆشندهکاتهوه، که پهیوهنییهکانی بهرههمهێنان له ڕوسیهی پاش ئۆکتۆبری ١٩١٧ به جۆرێک پەرەیانکرد، که هیچ پهیوهندییهکیان به دهرکی مارکس و ئینگلس له کۆمۆنیزم نهبوو. سهردهمێک نامیلکهیهک که ئەو گوتهی سهرهوه لە ئەو وهرگیراوه، بڵاوبووهوه، ترس و تۆقی دهههی سی (٣٠) هێشتا ڕوینهدابوو. ئهو نامیلکهیه به تهواوی لایهنی پێشبینیکهری ههبوو. هیچ ڕوداوێکی ڕامیاریی نهبووبووه هۆی ئاوا ڕهخنهیهک له کۆمەڵی سۆڤیهتی، بهڵکو ئهو ڕهخنهیه له شیکردنهوه و ههڵسهنگاندنی ئابوورییهوه سهرچاوهیگرت. لهسهر ئهو بنهمایه، ستالینیزمێک که له گهشهسهندندابوو، به نیشانهی ڕامیاریی سیستمێکی ئابووریی ناسێنرا، که به بههرهکێشی سهرمایهداری دهوڵهتییهوه پهیوهستبوو، ئهوهش تهنیا لهسهر ستالینیزم هەژمارناکرێت.
بایهخێکی پتهو که ئهو دهقهی له سهرهوه ئاماژەیپێدراوە بهدهستیهێنا، بهرئهنجامی کاری گروپێک بوو و نووسهرانی سهر به ڕهوتێک بوون، که له ساڵهکانی پاش جەنگی یەکەمی جیهانی سهریههڵدا. ئهو ڕهوته به ڕهخنهی توند له سۆشیال-دێمۆکراسی و بۆلشهڤیزم دهرکهوت. ڕهوتێک بوو که به وردی ئەزموونەکانی ئەو ڕۆژانهی چینی کرێکاری شیدهکردهوه و ههڵدهسهنگاند، لهو ڕێگهیهشهوه بۆچوونی نوێی بهدهستهێنا. ئهو ڕهوته، سۆشیال-دێمۆکراسی و بۆلشهڤیزمی وهک “بزوتنهوهی کرێکاریی کۆنه” دهبینی، که دژهکهی “بزوتنهوهیهکی نوێی کرێکاران” بوو.
له یهکهمین نوێنهرانی ئهو ڕهوته، مارکسیسته ئاڵمانی و هۆڵهندییهکان بوون، که ههردهم له باڵی چهپی سۆشیال-دێمۆکراسیی بوون. له ماوهی ساڵانی دوورودرێژی تێکۆشانی ههمیشهییان دژی ڕیفۆرمیزم، له ههمووان زیاتر بوونه ڕهخنهگر له سۆشیال-دێمۆکراسی. بهناوبانگترین ئهندامانی ئهو ڕهوته دوو کهسی هۆڵهندی بهناوی ئانتۆن پانەکۆک (١٨٧٢ – ١٩٦٠) و هێرمان گۆرتهر (١٨٦٤- ١٩٢٧) و دوو کهسی ئاڵمانی بهناوی کارل شرۆیدهر (١٨٨٤- ١٨٥٠) و ئۆتۆ ڕوهله ( ١٨٧٤- ١٩٤٣) بوون. دواتر، پاول ماتیک (١٩٠٤ – ١٩٨٠) کە زۆر لاوتر بوو، بوو به یهکێک له گرنگترین تیئۆریداڕێژهرانی ئهو ڕهوته.
کهمێک پاش دهسپێکردنی سهده [سەدەی بیست – و.ک]، بۆچوونهکانی پانەکۆک بههۆی هەندێک دووبارە تیشکهاویشتنهوهی مارکسیستییانه بهڕووی فیلۆسۆفی کهوتهبهر سهرنجان. ئەو ساڵی ١٩٠٦ تاکو دهستپێکردنی جەنگی یەکەمی جیهانی له ئاڵمانیا کاریدهکرد. سهرهتا ساڵێک فێرکاری فێرگهی پارتیی سۆشیال-دێمۆکراتی ئاڵمانیا (SPD) بوو، پاش ههڕهشەلێکردنی به دهرکردنی له ئاڵمانیا، له شاری برێمن کاریکرد و گۆتاری بۆ بڵاوکراوه جۆراوجۆره چهپهکان دەنووسی. پانهکوک له کاتی نیشتهجێبوونی له برێمن مانگرتنێکی نایاسایی و زۆر گرنگی کرێکارانی ڕاگواستنی (بارکردن و داگرتن) دیت. ئهو ئەزموونه کارایی لهسهر بۆچوونهکانی ئەو لەبارەی تێکۆشانی چینایهتی و تێگهیشتنی ئەو له مارکسیزم دانا. له ئهنجامی ئەوە، تیئۆرییه بۆلشهڤیکییهکانی لەبارەی ڕێکخستن، ستراتیج و ڕێڕهو له ههمان ڕۆژهکانی یهکهمهوه ڕهتکردهوه.
ئۆتۆ ڕۆله هیچ کاتێک خۆی پابهند به ڕهوتێک لهنێو بزوتنهوهی کرێکاریی ئاڵمانیا نهزانی، بهڵام ههرگیزیش بهرژهوهندی گشتیی چینی کرێکاری نادیدهنهگرت. ئەویش وهک پانهکوک دهههی ١٩٢٠ بۆلشهڤیزمی ڕهتکردهوه و له یهکهمین کهسانێک بوو، چووه سەر ئهو بابەت و لێدوانە، که شۆڕشی پرۆلیتێریی بەتهواوی لە شۆڕشی بۆرجوازی جیاوازه؛ لهو ڕوهوه، شێوه ڕێکخستنی تهواو جیاوازی پێویسته. بهو هۆیهوه، ئەو ئهو ناڕۆشنییهی که شۆڕشی پڕۆلیتێریی دهبوو پرسی پارتییەک بێت ڕهتکردهوه. “شۆڕش” بەگوێرەی گوتهکانی ئەو “پرسێکی پارتیی نییه، بهڵکو له ڕووی ڕامیاریی و ئابوورییهوه پرسی گشت چینی کرێکاره” .
ئهو بۆچوونانەی که بهریناییهکی زۆرتریان بهخۆوهگرت، دەرخەری تایبهتیی ڕهوتێک بوون، که به کۆمۆنیزمی سۆڤیەتی/شورایی ناسرا. کۆمۆنیزمی سۆڤیەتی له ههمان سهرهتای دهههی ١٩٢٠ بهو ئەزموونانهی که له شۆڕشهکانی ڕوسیە و ئاڵمانیا بەدەستهاتن، پشتئهستوربوو و پشتیوانی له دێمۆکراسی سۆڤیەتەکان کرد و دهسهڵاتی پارتیی ڕهتکردهوه. ئهو ڕهوته بهدوای ئهوهوه بوو، که خۆی له بۆلشهڤیزم و بۆلشهڤیکهکان و ئهوانهی که به کۆمۆنیست ناودهبران جیابکاتهوه. وێڕای ئەوەش له سهرهتادا، دوورییهکی زۆری لەتەک تێڕوانینە بهئاکام-گهییشتووهکانی دواتری خۆی ههبوو.
(٢)
کۆمۆنیزمی سۆڤیەتی سهرهتا لەتەک لێنینیزم جیاوازییهکی ئاوای نهبوو. وێڕای ئەوەش ڕوهله پارتییهکانی نێونەتەوەیی سێیهمی به کۆمۆنیست نهدهزانی. چهند ساڵ دواتر، کۆمۆنیسته سۆڤیەتییهکان ناچاربوون بهشێوەیهکی ڕۆشنتر خۆیان له بۆلشهڤیزم جیابکهنهوه. بهواتای شۆڕشی ئۆکتۆبهر کۆتایی به تزاریزم هێنا، بە پهیوهندییه دهرهبهگییهکانی کۆتاییهێنا و ڕێگهی بۆ پهیوهندییه سهرمایهدارییهکان خۆشکرد.
کۆمۆنیسته سۆڤیەتییهکان لهوه واوهتر چوون. ئەوان پهنجهیان بۆ ئهو کەتوارە ڕاکێشا، ئابوورییهک وهک ئابووری ڕوسیە، که لهسهر پایهی کاری کرێگرته – واته ئابوورییهک که لەنێو ئەو هێزی کار کاڵایه- ڕاوهستاوه، بێجگه له بهرههمێنانی زێدهبایی و بههرهکێشیی کرێکاران، شتێکی دیکەی ناوێت. جیاوازیشی نییه، که ئهو زێدهباییه بۆ سهرمایهدارانی تایبهتی بێت یان بهر دهوڵهت وهک خاوهنی ئامرازهکانی بهرههمهێنان بکهوێت. ئەوان پهنجهیان بۆ ئهو کەتواره ڕاکێشا، له ڕوسیە بهرههمهێنان له ههمان یاساکانی سهرمایهداری تایبهتیی کلاسیک که ھەن پهیڕهویدهکات. بههرهکێشی (استثمار)، بەگوێرەی گوتهی مارکس، تهنیا کاتێک دهتوانرێت بە ئەوە کۆتاییبێت، که کاری کرێگرته بوونی نهبێت. کۆمۆنیسته سۆڤیەتییهکان، به ئاماژەدانیان بۆ مۆسکۆ ، ڕۆشنیانکردهوه که کۆمۆنیزم شتێکی ئاوا نهبوو. بهو شێوهیه جیاوازی نێوان کۆمۆنیزمی سۆڤیەتیی و بۆلشهڤیزم ڕۆشنتر و تەسەلتر بوو.
(٣)
نابێت له ئەوهی که لە سەرەوە گوترا، ئاوا ئهنجامگیرییهک بکرێت، که کۆمۆنیزمی سۆڤیەتیی بهشێوەیهکی تایبهت تەنیا ڕهخنهگری ستالینیزم دەبێت، بهڵکو له کەتواردا بهشێوهیهکی گشتی ڕهخنهگری بۆلشهڤیزم دەبێت. کۆمۆنیسته سۆڤیەتییهکان ستالینیزم وهک دژهشۆڕشێک نابینن، که شۆڕشی ئۆکتۆبهری له بهرەنجامی خۆی بێبهشکردبێت. بهڵکو به بهرههمی ئهو شۆڕشهی دهزانن، شۆڕشێک که له ڕوسیە دهرگهی بهڕووی سهرمایهداریدا کردهوه. ستالین میراتگری بۆلشهڤیزم و شۆڕشی بۆلشهڤیکی بوو. تەسەلتربوونی ئهو تیئۆرییه هەر وهک پێگهیینی کۆمهڵایهتیی به هێواشی ڕویدا. کۆمۆنیسته سۆڤیەتییهکان بهدرێژایی ژیانی خۆیان بۆچوون و کردهی خۆیان گۆڕی. پارتییهکانی کۆمۆنیستی سۆڤیەتیی سهرهتا له ئاڵمانیا و هۆڵهند پێکهاتن، ئهو پرسه لەتەک بۆچوونی کهسانی وهک ڕوهله ههر ئاوا کە باسکرا، ئاوایان دەبینی، پارتییهکان پرسی چینی کرێکار نین، ناتهبابوو. ڕوهله بهههر بار ئهو ڕێکخراوانهی بهشێوهی کۆمەڵێک پارتیی “به کڕۆکێکی تهواو نوێی پارتییهوه، که چیدیکە پارتیی نهبوو” دهدیت.
ڕوهله چوار ساڵ دواتر ساڵی ١٩٢٤، بهجۆرێکی دیکە ئاخاوت : ” پارتییەک به کڕۆکێکی شۆڕشگێڕانهوه بهواتای پڕۆلیتێریی واژەیهکی بێواتایه. کڕۆکی شۆڕشگێڕانهی تهنیا بهواتای بۆرجوازی بوونی ههیه، ئهوهش بهتهواوی کاتێک که پرسی گۆڕینی دهرهبهگایهتی بۆ سهرمایهداری هاتبێته پێشهوه.” ئەو تهواو ڕاستی دهگوت و ئهو شته بێواتایانه له ماوهی ده ساڵ لهسهر شانۆی گفتوگۆ و لێدوانی پڕۆلیتێریی دیارنهمان. کهمه ناوازەییەک ههبوون و کهمێک پاش جەنگی دووهمی جیهانی، ئهم دهستهواژهیه چیدیکە بهکارنههێنرا.
کۆمۆنیسته سۆڤیەتییهکان ههر ئهو سهردهمه گهشهیانکرد. بۆ ئەوان دهرکهوت، که شۆڕشی ڕوسیە شتێک بێجگه له شۆڕشی بۆرجوازیی و ئابووری ڕوسیە شتێک زیاتر له سهرمایهداری دهوڵهتیی بهولاوهتر نهبوو. ئەوان دهرکێکی دیاریکراوتریان لەبارەی ئەو پرسانە ههبوو و ئامادهی لێکۆڵینهوهی نوێ بوون. ئەو پرسانەی که پێشتر یهکاڵانهکرابوونهوه، هەنووکە ڕۆشنتربوون.
گرنگترین شیکردنهوه و لێکدانهوه لهو زهمینه لهلایهن پانەکۆک ساڵی ١٩٣٨ ئهنجامدرا. ئەو لهبارهی فیلۆسۆفیی (لێنین) نامیلکهیهکی بڵاوکردهوه و لێکۆڵینهوهیهکی قوڵتری لەبارەی بۆلشهڤیزم خستهڕوو. پانەکۆک پهنجهی بۆ ئهو خاڵه ڕاکێشا، که مارکسیزمی لێنین له ئهفسانهیهک بهولاوهتر نهبوو و لەتەک مارکسیزمی کەتواریی ناکۆکبوو. ئەو هۆکهی بەو جۆره ڕۆشنکردهوه : ” له ڕوسیه تێکۆشان دژی تزاریزم له زۆر ڕوهوه هاوشێوهی تێکۆشان دژی دهرهبهگایهتی له ئهوروپای ههره کۆن بوو. له ڕوسیه کلیسا و ئایین له دهسهڵاتی ئهودهم پشتیوانیاندهکرد. بهو هۆیهوه تێکۆشان دژی ئایین به پێداویستییهکی کۆمهڵایهتیی دادهنرا. ” لهو ڕووهوه ئهوهی که لێنین به ناوی ماتریالیزمی مێژوویی بۆی دهچوو، وەک ماتریالیزمی بۆرجوازی فهرهنسه سهدهی ههژدههم دیاریدهکرا، واته ماتریالیزمێک که ئهو کاته وهک چهکێکی هۆشیی له دژی کلیسا و ئایین بهکاردهبرا. دهبێت بگوترێت که ههر بهو ڕێگهیه و به ئاماژەدان بۆ هاشێوهبوونی نێوان پهیوهندییه کۆمهڵایهتییهکان له ڕوسیهی پێش له شۆڕش و پهیوهندییه کۆمهڵایهتییهکانی فهرهنسهی پێش شۆڕش، کۆمۆنیسته سۆڤیەتییهکان بە ئهو کەتواره ئاماژەیاندا، که لێنین و ئهندامانی پارتییهکهی ناوی ژاکۆبینهکانیان له خۆیان ناوه. مهبهستیان ئهوه بوو، که پارتییهکهیان لهنێو شۆڕشی بۆرجوازی ڕوسیه ههمان کارکردی ژاکۆبینهکانی فهرهنسهیان ههبوو.
ههر بهو جۆرهی که کۆمۆنیسته سۆڤیەتییهکان گوتیان، ئهوه سهرهنجامی لۆجیکیی شۆڕشی ئۆکتۆبهر بوو، که بۆلشهڤیزم مارچی ١٩١٨، واته تهنیا پێنج مانگ پاش ئۆکتۆبهری ١٩١٧، کە دهسهڵاتی سۆڤیەتەکان که له ئاستێکی کهمدا بوو، به زۆر له چنگی سۆڤیەتەکان دهرهێنرا. سۆڤیەتەکان لەتەک سیستمێک که سهرخانی ڕامیاریی پهیوهندییهکانی بهرههمهێنانی سهرمایهداری دهوڵهتی بوو، بهیهکیان نهدهخوارد.
ئهوهی که سهرههڵدانی کۆمۆنیزمی سۆڤیەتیی له کۆمۆنیزم دهگات، بهتهواوی لهو سیستهمه جیاوازه. دیکتاتۆریی پارتیی لەتەک ئهو پهیوهندییه کۆمهڵایهتییانهی که به ههڵوهشاندنهوهی کاری کرێگرتە و کۆتاییهێنان به بههرهکێشی کرێکاران پشتئهستوورن، ناگونجێت. کۆمەڵێک که لەنێو ئەو بهرههمهێنهران ئازاد و یهکسانن، ناتوانێت شتێکی جیاواز له دێمۆکراسی بهرههمهێنهران بێت.
——————————————————————————
* دەقی فارسیی ئهم گۆتاره له ماڵپهڕی (http://www.kavoshgar.org/) وهرگیراوه
* ئەم وەرگێڕانە پێشتر لەنێو کەشکۆڵی دووەمی (خەونە یاخییەکان) بڵاوکراوەتەوە : http://bit.ly/2kZN3Kj
