ئەكتەر لە ژێر كاریگەرییە فیزیكی و سایكۆلۆژییەكاندا … حەیدەر عەبدولڕەحمان
ئەكتەرلە كاتی نمایش كردندا دەكەوێتە بەر تەوژمی دوو سێكتەری ریشەیی و ناتوانێت لە هەردوكییاندا دابڕێت، بۆ بەرجەستە كردنی ئەو نمایشەی كە خواستیەتی نیشانی بدات و بریتین لە ئاوێتە بوون لە گەڵ حاڵەتە سایكۆلۆژییەكان و حاڵەتە فیزیكییەكان .
ئەوەی پەیوەستە بە حاڵەتە سایكۆلۆژییەكانەوەئەو هەستە نامۆ و شاراوەو نادیارانەن كە ئەكتەرلەلای خۆیەوە لە سەر بونیاتنانی سۆز دایدەرێژێ و كاریگەری خۆیان لە سەر نمایشی شانۆییدا بە جێ دێڵن، بە تایبەت بەو پەیوەندییانەی ئەكتەر لە گەڵ كەسایەتییەكەی خۆیدا دروستی دەكات و ئەو دەرهاوێشتە سۆزدارییانەی لە گەڵیدا سەرهەڵدەدەن لە كاتی نمایشكردن دا،بە تایبەت بەرامبەر بە كاراكتەرەكەی خۆی و چوونە ناو پێستی ئەو كاراكتەرە لە رووی كەسایەتی و خەسڵەتە تایبەتیەكانییەوە ،كە هەر هەموویان لە هەست و ناخی ئەكتەردا دەخولێنەوە لە ناوەوە و تەنها ئەكتەر لە كاریگەرییەكانی تێ دەگا و بینەر كەمتر لە ئەكتەر هەستی پێ دەكات ،بەڵام حاڵەتە فیزیكییەكان ئەو نواندنە دەگرێتەوە كە ئەكتەر لە دەرەوەی دەروونی خۆیدا نیشانی دەدات لە رێگەی جەستەوە .
سەرەتادا ستانسلافسكی لەم بارەیەوە رێسایێكی پوختی بۆ ئەكتەرو نواندنی ئەكتەر بەرجەستە كردووە و توانیوویەتی تیۆرێك بۆ ئەكتەر و نواندنی ئەكتەر داڕێژێ و لە كتێبەكەی خۆیدا ( ئامادە كردنی ئەكتەر ) كە كتێبێكە و بە سەرچاوەیەكی گرنگی دروست بوون و پێگەیاندنی ئەكتەر دادەندرێت ،توانی زۆر هێڵ بۆ بەرجەستە بوونی دەسەڵاتی ئەكتەر داڕێژێ و زۆر لە شانۆكارانی جیهان بۆ كاری نواندنی خۆیاندا پیادەی بكەن .
هیچ لە قوتابخانەو رێبازە شانۆییەكان لە قەدی خۆیاندا نەماونەتەوەو هەمیشە لە گۆڕان دابوونە،بۆ گەڕان بە دوای دۆزینەوەی ئەو فۆرمە نوێیانەی گۆڕان لە شانۆو چێژی شانۆییدادروست دەكەن،ئەوەتا كاتێ كرۆتۆفسكی هات و تێڕوانینی خۆی بۆ دروست بوون و پێگەیاندنی ئەكتەر بە شێوەیەكی جیاواز لە ستانسلافسكی خستە روو،ئەو دووەم مونەزیرێك بوو دوای ستانسلافسكی بۆ راهێنانی ئەكتەرو پێشخستنی هونەری نواندن لە لابوورەكەی خۆیدا،كرۆتۆفسكی هەوڵی ئەوەی دا كە هەموو ئەو تەكنیكە نوێیانەی وەك ئەزموونێكی نوێ پەیدای كردبوو لە جەستەی ئەكتەردا بەرجەستەی بكات بۆ پێشخستنی ئەدای ئەكتەر،لە پێناو چەسپاندنی ئەو تیۆرەی كرۆتۆفسكی بە ناوی ( شانۆی هەژار ) داینابوو .
كرۆتۆفسكی لەو رێبازە تایبەتیەی خۆیدا ویستی قورسایی هەرە گەورە لە كاری شانۆییدا بخاتە سەر ئەكتەر، بۆیە دەڵێت : ئەكتەر كرۆكی راستەقینەی شانۆیە لەوەی ئەنجامی دەدات و لەوەش كە دەیگەیەنێت ،ئەكتەر تەنیا توخمێكە لە نمایشی شانۆییدا كە ناتواندرێت دەست بەرداری بین .. ئێمە دەتوانین دەست بەرداری دەرهێنەرو دەق و موزیك و ئارایشت و زۆر شتی تر بین لە شانۆدا تەنها ئەكتەر نەبێت .. چونكە ئەكتەر بە هێزترین و كاریگەرترین ئامرازێكە لە شانۆدا بۆ گەیاندنی گوتاری شانۆیی بە بینەر ..
بۆیە دەرهێنەری ناوداری ئینگلیزی بیتەر برۆك دەڵێت : كرۆتۆفسكی لە بواری خۆیدا دەست پێشخەری یەكەمە،بەڵام دەكرێ بپرسین بۆ ؟
چونكە ئەوەندەی من بزانم،كەسێ نەبووە لە جیهاندا دوای ستانسلافسكی توانیبێتی بە قەد ئەو ئەوەندە بە دوای سروشتی نواندن و رواڵەت و ماناو چمكەكانی نواندندا گەڕابێت،هەروا بەو تێرو تەسەلییە كاری بۆ زانستە هزری و جەستەییەكانی ئەكتەر كردبێت .
كرۆتۆفسكی هەوڵی داوە بپرژێتە سەر ئامادە بوونی سۆز لای ئەكتەر لە سەر شانۆدا لە رێگەی ئەو سۆزە عەمبار كراوانەی لە یادگەی ئەكتەردا هەن، بۆ ئەوەی ئەكتەر لە كاتی پێویست دا بۆ كاری نواندن سوودییان لێ ببینێت و بەرجەستەیان بكات ،ئەگەرچی هەندێ لە توێژەرە گەورەكانی شانۆ پێیان وابوو كە سوود وەرگرتن لە یادگەو سۆز بۆ ئەكتەر ، كارێكی كاتییە كە هەندێ كات دێت و هەندێ كاتی تر نایەت ،بۆیە لەو رووەوە گەڕانەوە بۆ ستانسلافسكی و بەكاهێنانی تیۆری سیحراوی ( ئەگەر ..) بە باشتر زانراوە بۆ ئەكتەر لە كاتی نماشكردندا.
هەمیشە ئەو ئەگەرەی ستانسلافسكی پرسیار بۆ ئەكتەر دروست دەكات ،وەك لە ناخی خۆیدا بڵێ ئەگەر من لە جێی ئەوكاراكتەرە بوومایە چیم دەكرد ؟ ئەگەر روداوێكی لەم جۆرە هاتە پێش چی بكەم باشە ؟
ستانسلافسكی یەكێك بووە لە گەورەترین دامەزرێنەرانی قوتابخانەی شانۆیی رووسی ،كە دواتر شوێن پەنجەی خۆی لە سەر زۆربەی رێبازە شانۆییەكانی دوای خۆشی بە جێ هێشت،كە تا ئێستاكەشی لە گەڵ دابێت لە روووی ئامادەكردنی ئەكتەرەوە تیۆرە هونەرییەكانی بۆ دروست بوونی ئەكتەر لە زۆر شوێنی جیهاندا پیادە دەكرێت .
كرۆتۆفسكی كاتێ لە ستانسلافسكی دەدوێت دەڵێت : بەهەق ستانسلافسكی مونەزیری یەكەمی هونەری نواندنە لای ئەكتەر،من لە قوتابخانەی ستانسلافسكی پەروەردە بووم ،لە توێژینەوە قوڵەكانی ئەوو ستایلە نوێكانی دەربارەی هونەری نواندندا زۆرشت فێر بووم، هەموو ئەمانە وایان كرد كە ستانسلافسكی بۆمن ببێتە نموونەی هەرە باڵا لە هونەری نواندندا .
بە قسەكانی ئەجینوباربا هەموو ئەوانەی لە قوتابخانەی ستانسلافسكی پەروەردە بوون هیچیان وەك (مایرهۆلد) قوتابی راستەقینەی ئەو نەبوون ،كە توانی نەك هەر تەنها ئەزموونەكانی ئەو بەردەوامی پێ بدات بەڵكو چڕتریشیان بكاتەوە.
كاتێكیش كرۆتۆفسكی لە مەڕ ئەزموونی خۆی قسە دەكات دەڵێت : سەبرو ئارامم نامێنێ كاتێ یەكێك لێم دەپرسێ : لەنمایشە شانۆییە ئەزموونگەرییەكانت رەسەنایەتی لە كوێ دا دەبینیت ؟ دەمەوێ لەو كاتەدا بڵێم لە شانۆدا بنكەو پنتێكی جێگیر نیە،بەڵكو هەموو ئەزموونێكی نوێ كۆمەڵێ تەكنیكی نوێ ی تێدا بەكار دێ،ئەمە دەبێتە لق نەك كرۆكی رەسەن، ئێمە هەمیشە لە هەوڵی ئەوەداین كە لە پنتێكی دیاری كراودا جێگیر نەبین و هەمیشە بە دوای گۆڕاندا بگەرَێین،چونكە ئەزموونە نوێكان لە گۆڕان دان نەك لە دووبارە كردنەوەی ئەوەی باوە.
كرۆتۆفسكی ئەزموونە شانۆییەكانی خۆی لە لابوری شانۆییدا- ستۆدیۆی ئەكتەر چڕ كردەوە و بایەخی زۆری بە تیۆری روخان و بونیات نانەوە دا لە شانۆدا، یا گەڕان بە دوای خود لە پێناو دەرخستنی توانستی جەستە دا، كرۆتۆفسكی كە هەموو پشت بەستنێكی بە ئەكتەر بوو هەموو هەوڵی بۆ ئەوەبوو كە بتوانێت وا لە ئەكتەر بكات خۆی توانای تەقاندنەوەی توانستەكانی خۆی هەبێت و بتوانێت بینەر بكات بە بەشێك لە نمایشە شانۆییەكان و سنوورێك لە نێوانییاندا نەمێنێ .
هەردوو تەوژمی ستانسلافسكی و كرۆتۆفسكی بە پلەی یەكەم لە سەر ئەكتەر دەوەستن و ئەكتەر دەكەن بە رەگەزی بنەڕەتی نمایشی شانۆیی ، چونكە پییان وایە بونیاتنانی ئەكتەر و پەرەپێدانی توانستەكانی دەكرێ ببێت بە سەرچاوەی بە زیندووراگرتنی شانۆ ، چونكە وەك ئەوان دەڵێن : بینەر هەموو هەستەكانی لای ئەكتەر دەمێنێتەوە،ئەگەرچی هەموو پێكهاتەكانی دیكەی شانۆ هەر یەكەو بە ئاستی خۆی گوتاری خۆیان دەبێت ،بەڵام هیچییان وەك ئەكتەر ناتوانن موخاتەبەی هزری و دەروونی بینەر بكەن .
