سهردهمی گریانی بهڵقیس….سهردهمی گریانی ههموومان …. محهمهد تهها حوسێن
له ڕێگهی عیشقهوه دنیایهك كه به فهلسهفهی مردن بهڕێوه چوو و بهڕێوهدهچێ خۆیمان بۆ دووباره نمایش دهكاتهوه، عیشق ئهوهندهی مردنمان بۆ دهكاته بابهت بۆ سهربوردهی دوو عاشق و دوو شتی تر كه دهكرێ عاشقیش نهبن بهڵام به ههڵه یا به ڕاست شهیدا و عهوداڵی ژیانێكی تر بن، نیو ئهوهنده ژیانمان بۆ نانهخشێنێ، جهبار جهمال غهریبیش لهم ڕۆمانه تازهیدا” سهردهمی گریانی بهلقیس” به چهندین شێوه و چهندین دهربڕین ئهم دوو چهمكهی ژیان و مردنهمان بۆ له عیشقدا سیناریزه دهكا.
ئهگهر چی عیشق و خۆشهویستی دوو چهمك و دوو گۆڕاو و دوو بابهتی جودان له فیكری سایكۆلۆژی و تهنانهت له سایكایهتری(پزیشكی دهروونی) دا و لهم ڕۆمانهدا له زۆر جێگادا تێكهڵاوی یهكتر بوون، بهڵام جهبار جهمال غهریب زۆر شارهزایانه كۆمهڵێك سیمبولی دهروونی و كۆمهڵایهتی و سیاسی و ئهدهبی و توراسی له خهیاڵێكی فراوان و به ئاگادا چنیوه، كردوونیهته نهخشێكی جوان و زیندوو و ههر یهكهیان دهلالهتی نهك ههر ئهدهبیانه بگره زانستیانهی خۆی له شوێنی خۆی ههیه.
لهم ڕۆمانهدا شار وهك بابهتێكی سۆسیۆلۆژی و خهسڵهتی تاك و گرووپهكانیشیان وهك دیاردهگهلی سایكۆلۆژی وریایانه ناسێنراون، له شارناسیی ڕۆماننووسدا سلێمانی وهك ئهو زهمهنهی یهكهم ڕووداوی تیا ڕوو دهدا تا ئهو كاتهی دوا وشهی ڕۆمان دهبێ به قفلی داخستنی ڕووداوهكان دیمهن به دیمهن و ساڵ بهساڵ وهك ئێمه مانان و ئهوانهش كه شایهتی ئهم زهمهنانه بوون له وێنهی جیاجیادا بۆمان دهگوازرێتهوه، و ههولێریش به ههمان شێوه له ههنگاوی یهكهمی بهڵقیسهوه كه دایدهنێته سهر ئهرزی سهیداوه و نزیك تانكیه ئاوهكهیهوه و بهرانبهر ماڵی مریهمه ڕهش تا دوا ههنگاوهكانی بهلقیس له ههمان شوێن ههمان ئهو ههولێرهیه كه بینیومانه و له وهسفی ههمه جۆردا وهك مێژوویهك و وهك جوگرافیایهك دێتهوه یادهوهری و زهینی هاوشاریهكانیهوه.
نهخشاندنهوهی شوێن له خهیاڵی ڕۆماننووسدا یهكێكه له زهحمهتترین ئهركهكانی نووسهر و سهرهكیترین بنهماكانی بنیاتنانی ئهم ڕهههندهی ههرچی ڕووداوهكان ههیه لهوێ ڕوودهدهن، جهبار جهمال غهریب ههولێر و سلێمانی و بهغدامان له سهرهتای ههشتاكانهوه تا زیاد له سی ساڵێك دوای ئهوه به ههموو گۆڕانكاریهكانیانهوه بۆ دهكاته ئهو شوێنانهی كه له ڕاستیشدا ههر وابوون و واش گهشهیان كرد یا به مانایهكی پێَچهوانه وێران بوون.
نهخشاندی شوێن له خهیاڵدا به تایبهت گهر بتهوێ ڕۆمانی لهسهر ههڵچنی وردهكاریهكی تۆبۆگرافی و ئهتمۆسفیرناسی و شارناسی و هونهریانهی بیناسازی شار و گهڕهكی گهرهكه و زهمهنیش لهو ناسینانهدا ناچێته دهرهوهی شوێن چون ههردووكیان لهگهڵ یهكتر و بهسهر یهكهوه و بهكاریگهری كهسهكانی لهسهر زهوی و لهو كاتانهی تیایدا ژیاون كار لهیهكتر دهكهن.
سیمبولی بهغدا به تێگهیشتنی من جگه لهوهی شوێنی ڕوودانی عهشقی جیاجیه و قوتابیانی كورد لهوێ دوور له كهس و كار و دوور له سهرزهمینی خۆیان لێی دهخوێنن و فێر دهبن، به كاریگهری بێبهش بوونه ههمه جۆرهكانیان له خۆشهویستی و عهشق و هاوڕێیهتی نێر و مێ و شتی تریشهوه دهبێته ئهو شوێنهی ههم تیایدا عاشقهكان یهكدهگرن و ههمیش لهیهكتر جیادهبنهوه، دوو سیمبولهكهی كه نوێنهرایهتی ههولێر و سلێمانیش دهكهن له بهغدا سهروهری ڕهش و برش و نیانی جوان و ناسك و خنجیلانهن.
ههمیشه بهغدا بۆ ئێمه ئهو شوێنه بووه تیایدا ههستمان به خۆشهویستی نیشتیمان و شارهكانی خۆمان و ئینجا كهسهكانمان كردووه كه مهرج نیه له سلێمانی یا ههولێر وهك دوو سیمبولی دیكه ئهو هێزهی كێشكردنمان بۆ یهكتر ههبووبێ.
بهغدا لهم ڕۆمانهدا ههم ڕاستیه و ههم بهكاربردنێكی میتافۆڕیانهشه، ڕاستیه چون عهشقێكی بێ ئاكامی تیا ڕوودهدات و كۆتاییهكهشی خۆكوشتن و خنكانێكه ههرگیز جارێكی تر نابنهوه ئهو دوو پهپوولهیهی دهست له ملانێی یهكتر بوون، له پاڵ ئهوهش عاشقهكان شاهیدی جموجۆڵی ناشیانهی شۆڕشگێڕانهی قوتابیان و ههندێكیان چوونهته نێو ئۆرگانه قهدهغه ساده دیسپلینچیهكانهوه، میتافۆڕیشه چون بهغدا ههمیشه ئهو شوێنهیه و تا ئێستاش ههر ههوه كه تیایدا ههست و سۆزی ههم سۆزداری عاشقانه و ههم سیاسیانه و نهتهوهییمان بۆ یهكتر و بۆ كوردزهمین تیایدا جۆش دهدا.
پێموایه ههڵبژاردنی بهغدا مهدلوولێكی میتا عاشقانهشی ههیه و ههولێر و سلێمانیش وهك دوو شار به ههمان شێوه ههم له ههشتاكان بهیهكهوه نهگونجانێكی كولتووریان له نێواندا بوو و پهڕیبۆوه بواری نوكتهی نائاسایی و بهیهكتر ههڵشاخینی كۆمهڵایهتی و تهنانهت سیاسیشهوه، ههمیش لهم سهردهمهدا ئهم دوو شاره زۆر له جاران زیاتر لهیهكتر ترازاون و كولتووره لۆكاڵیه ناوچهییهكه له جیاوازیه سرووشتیهكان زیاتری لهیهكتر دابڕیون و نهگونجانهكان جۆرێك له گیانی دژكاری و زیانگهیاندن بهیهكتری لا تهشهنه پێكردوون و ئهمهش ئهنجامی ڕهفتار و ههڵسوكهوتی ههرزه عاشقه سیاسیهكانه كه سهرهتا له بهغدا ههر له ئامێزی یهكتر دابوون بهڵام سهرهنجام ههروهك میدیا به نیانی دهگووت عاقڵانه خۆشهویستی نهكهی حهیاو نامووسی خۆت و كهس و كاریشت دهبهی،ئاوههات بهسهر دێ.
ڕووداوهكانی ڕۆمان زۆربهیان شۆكاوین و تینی خۆیان له ئینێرژی شۆكگرتووهكانهوه وهرگرتووه، یهكهم شۆك دهستدرێژی سێكسیكردنه سهر سهروهره له ئاودهستهكانی سینهما حهمرای ههولێردا له سزای ئهوهی پشته ملی كهسێكی له پێش خۆی به فیچقهیهكی ئۆرگازمیانه سواخداوه، ئهم كاره لای نهوزادی عهزهی نهجار تهنها به حیزكردنی سهروهر تۆڵهی دهكرێتهوه، سهروهریش ڕووداوی ئاودهستهكهی بۆ دهبێته ئهو كابووسهی نهك ههر بهشهو بهڵكو به درێژایی ژیانی وهك مۆتهكه و تارماییهك به دوایهوهیهتی و ههرچی دواتر دهیكات تهنانهت كهوتنه داوی خۆشهویستی نیانیش ههر له ژێر كاریگهری ئهو ڕووداوهدایه.
شۆكهكان چهندین شڵهژان له كهسێتی تاك و دواتر له دهروونی ئهودا درووست دهكهن ئهوهنده به سانایی ناسڕێنهوه و لهبیر ناچنهوه، چجای ئهوهی شۆكێك بێ كهسێك له ڕووی كۆمهڵایهتیهوه ههرهس پێبێنێ و شوناس و ڕهزامهندی كولتووری و كۆمهڵایهتی لێ زهوت بكات دهبێته هۆی ئهوهش له ناوهوهی خۆیدا ههڵوهشێتهوه و ئهگهر بیهوێ یا كهسانێك بیانهوێ ههڵیسێننهوه ئهوا پڕۆسێسێكی دهروون كولتووری و دهروون كۆمهڵایهتی ههره زهحمهته و پێویستی به ئۆرگانی شارهزا و عهقڵی كراوه ههیه كه له كۆمهڵگهی ئێمهدا نین.
شۆكی دووهم له ڕۆمانی سهردهمی بهلقیسدا ئهو عهشقه بێ پێشینهیهیه كه نێوانی به ئاگایانهی نیان و سهروهر بهیهكهوه دهلكێنێ و تا ئهو ئاستهیان بهیهكهوه گرێدهدا دهكهونه سرووتی نهستیانهی لهیهكتر توانهوهدا، نه خۆیان و نه خهڵك و كهس و كار و نه نیشتمان و ژینگه جۆراوجۆرهكانیشیان بهلاوه گرنگ دهبێ، ههر بۆیهش ههمیشه و تا مردیشن هاوسهنگی دهروونی و جهستهیی و ههڵچوونیشیان نههاتهوه جێی خۆی.
سهروهرێكی شۆك خواردوو كه ههمیشه جهستهی خۆی ڕهت دهكاتهوه و قبووڵی ناكا و بهر لهوهش پێیوایه ئیتر دهروونی ئهو تا ئهو ئاسته تێكشكاوه پێشبینی ههستانهوهی ئهوهنده سانا نیه، نیانی خسته ژێر كاریگهری زمانلووسی و قسه به توێكڵهكانی و ئهوی له ئهزموونێكی عهشقی شۆكاوی شكستخواردووهوه گواستهوه ئهزموونێكی تر كه خۆشیان ئهنجام و كۆتاییهكهی ههر به كۆتایی خۆیان لێكدهدهنهوه.
ڕقی سهروهر ههمیشه ئاراستهی خۆی بوو، كاریگهریی شۆكی ئاودهستهكه زیاتر له خۆیی و له دهرهوهی خۆی تووڕهی كرد، رۆحێكی شهڕانگێزی كپكراوی چهپاوی تیا چاند له هی كهمالی حاجی بهكر و ئهولادهكانی ئهستوور تر، هی سهروهر بهرانبهر خۆیی و كولتوور و ژیان، هی كهمالیش بهرانبهر تهنها ئهو و نیان و ئاسته كۆمهڵایهتیهكهی سهروهر.
سهروهر له ههوهسێكی شههوانیانهوه لهبهرانبهر سوهێر ڕهمزی كه له شاشهی سینهمای (حهمرا) دهردهكهوت، كه ههر خودی (حهمرا) هێمایهكی سێكسیانهیه سپێرمهكهی بهر ملی پیاوهكهی پێشخۆی دهكهوێ و چوكه سهگبابخێوهكهی ئهم كهتنهی پێكرد، تۆڵهكهشی ههر چوكی نهگریس و شهڕانگێزێكی تر بوو بهو دهردهی برد و تووشی شۆكێكی ئهبهدی كرد، دواتر و له كۆتاییشدا ئهم عهشقه خوا و خهڵك نهناسه له ژوورێك سهروهر و نیانی بهیهك گهیاند بهڵام ئهمجارهیان نیان بۆ بهردهوامی پاكییه ساده ڕۆحیهكهی نهیهێشت چووك پاڵهوانی مهیدان بێ، ههر بۆیه پێموایه له نهستی سهروهردا مادام چوك له سهرینی ئهو و نیاندا ڕۆڵی نهبوو ئیدی با ههردووكمان ژههر بخۆینهوه و نه من بۆ كهسی تر و نه نیانیش بۆ كهسی تر بێ.
سهروهر له مهینهتی و قورسایی ژیانێكی ناهاوسهنگهوه ههنگاو بهرهو دواڕۆژێكی گهشاوه دهنێ كه تیایدا بكهوێته ئاستێكی تر، ئهمهیان عهقڵه هانی دهدا، سینهمای حهمڕاش بۆ خۆی كێشی دهكات و فیلمێكی میسری كه ئهوهندهی كۆمهڵایهتیه نیو ئهوهنده سێكسی نیه غهریزهی سێكسی دهبزوێنێ و ئهزعهفولئیمان ڕهفتارێكی سێكسی لادهری پێ دهكا، ئهمهشیان حهز و مهیله شاراوه و چهپاوهكانیهتی پاڵیپێوهدهنێ.
ههژاری كولتووری و نهبوونی فهرههنگێكی سێكسی و پهروهردهیهكی هاوسهنگ لهو بوارهدا ئهوهندهی تینی عهشق دهخهنه بهر كهس ئهوهنده به خۆشهویستی به خێوی ناكهن، عهشق ههمیشه له ههژاریهوه گهشه دهكات و خۆشهویستیش ههردهم زادهی دهوڵهمهندییهكی عاقڵانهیه، ههرگیز نهمانبینیوه عاقڵهكان له خۆشهویستیدا خۆیان و ئهوانی تریان لێ ون بێ و سهرهنجام دووچاری خهمۆكی depressionی خۆشهویستی بن كه (عیشق)ه، نیانێكی بهستهزمان بهردهوام تارمایی كولتوورێكی سایكۆسس و باوكێكی تهوتهمی و پێنج برای باوككوژ و كۆمهڵگهیهكی چهپاوی بهدواوهبوو، له بهغدا له دهستی ئهوان دهردهچێ و دهكهوێته دهستی خۆیی و خهڵكانی ترهوه، كه به سهروهری مریهمه ڕهش دهگا دوو بوونهوهری نهدیتكۆكهی بهغدا نهدیویان لێدهردهچێ، یهكێكیان ڕزگاری دهست و چاوی تهوتهمێكی خاوهن موڵك و ههموو شت، ئهوهی تریشیان باوهمردووێكی دایك سهرلێشێواوێكی بهدبهخت.
ئهو عیشقهی سهروهر و نیان لهم ڕۆمانهی جهبار جهمال غهریبدا زۆر لایهنی ژیانی كۆمهڵایهتی و كولتووری و ئابووری و سیاسی كۆمهڵگهكهی خۆمان و هی بهغداشمان بۆ دهخاته ڕوو، ئهوه به تهنها نیان و سهروهر و سهردار و میدیا و مریهم و بهڵقیس و كهمال و مستهفا و نهوزاد و نهجم و فڵان و فیسار نین به بهرچاومانهوه دێن و دهچن، جهبار جهمال له درووستكردنهوهیهكی سهر له نوێی شارهكانی بهغدا و سلێمانی و ههولێردا دهمانباتهوه نێو یادگهیهك پڕیهتی له بۆنگهنیو و توراس و كهڵچهری ڕزیو، پڕیهتی له شكستی كۆمهڵایهتی و كولتووری، له شكستی سیاسی و شۆڕشگێڕی، له شكستی خۆشهویستی و ئالوودهبوون به عیشق، ئهو عاشقانهی ئالوودهی عیشق دهبن ههمیشه له درووستكردنی خۆشهویستیدا شكستی گهوره گهورهیان خواردووه، ههروهك فڕۆید و فڕۆم و یۆنگ و فڕانكل و هیتریش دهڵێن خۆشهویستی به هوشیاریهوه دهكرێت و ئازادانهش دهجولێ و ئهزموونێكیشه له بیركردنهوه و لهم ڕۆمانهشدا جهبار جهمال لهسهر زاری میدیاوه قسهیهكی كۆنی نیانمان بۆ دهگێڕێتهوه له لاپهڕه 252 پهرهگرافی دووهمدا و دهڵێ: نیان ههمیشه وتوویهتی خۆشهویستی له ئهزموونهوه درووست دهبێ، ئهو خێرا گیرۆده نهبووه، ڕاسته ئهو كوڕه له دۆزهخهوه هاتۆتهوه، دهیهوێ هاوڕێیهك بۆ گهڕانهوه پهیدا بكا.
نوێنهری عهقڵ له نێو هاوڕێكانی نیاندا زیاتر میدیایه و له ههڵوێستی جیاجیادا دهردهكهوێ، مهرج نیه عهقڵ ههمیشه خۆ تهسلیمكردن بێ به واقیعێك ئێمه لێی ڕازی نین، عهقڵ ههردهم پێماندهڵێ به هوشیاریهوه با بجولێین نهوهك به ئهمری سۆز و ههڵچوونهكانمانهوه، كه وامان كرد ئیدی ههر یهكهكمان خاوهنی منێكی عاقڵی خاوهن خۆمانین و هوشیارانه دهزانین خۆشهویستی بهرهو كوێمان دهبات، چون خۆشهویستی ههمیشه هێزێكی بونیاتنهر له پشتیهتی بهڵام عیشق بهردهوام تین و تاقهتی خۆی له هێزی وێرانخوازیهوه وهردهگرێت.
نوێنهرهكانی عهشق نیان و سهروهرن كه به بێهۆشیهوه دهستیان پێكردوو ههر به بێهۆشیش لهبهر چاوان ونبوون، نیان و سهروهر ههردووكیان له دهستهپاچهیی و جۆرێك له نهبوونیهوه تووشی عهشق بوون، یهكهمیان نهبوونی سۆز و خۆشهویستی و ئولفهی خێزانی و زاڵبوونی پهروهردهیهكی نێرانه و ئهوهی دوومیشیان نهبوونی باوك و هۆكارهكانی ژیان و ئارامیهكی كۆمهڵگهیی كۆمهڵگهیهكی كپكراو و چهپاوی نێرانه.
نیان دهیویست بژی و به خاوهندارێتی سهروهرهوه درێژه به ژیان بدا، بهڵام سهروهر له نهستێكی چهپاوی شاراوهی تاریكهوه ههم بهوه گهیشت كه ههر خهونی پێوه دهبینی و بهس و ههمیش تۆڵهی خۆی پێ له كهڵچهرێكی نێربازانه كردهوه و به دنیای وت وهك خۆم ناشیرین و بێزراوتان دهكهم، ئهی ئهوه نیه ژههری به نیانیش خواردهوه كه له بنچینهدا ئهو نهیدهویست؟، ئهی ئهوه نیه خۆیان خسته ئاوهوه و بۆ ههتا ههتایه ئازیز و یار و نهیاریان سهرسام و شۆكخواردوو كرد؟.
ڕۆمانی سهردهمی گریانی بهڵقیس زۆری تری دهوێ لهسهری پێدابچین چون پڕیهتی له هێمای سایكۆلۆژی و سۆسیۆكولتووری و كاك جهبار له یاری سیمبولیكیانهدا زۆر جوان چنیونی، ئهگهر چی لێره و لهوێ بهتایبهت لهبابهتی خۆشهویستی و عهشقدا تێكهڵیهك به گوتاری عهشق و گێڕهرهوهكهوه دیاره بهڵام ئهمه جۆرێكه له بهكاربردنێكی ههڵه كه كاك جهباری تیادا كهمتهرخهم نیه بهقهد ئهوهی كولتووری ئێمه و زۆربهی كولتووره خۆرههڵاتیهكان تێوهی گلاون و بووهته بهشێك له بهكاربردنهكانمان بۆ زمانی ئاخاوتن و گێڕانهوهمان.
كۆتایی ڕۆمانهكه زۆر سهرنجڕاكێشه چونكه بهلای منهوه خۆكوشتنی دوو عاشق له بهغدا ههر بهتهنها مهدلوولێكی عاشقانهی نیه بهقهد ئهوهی خۆكوشتنێكی كۆمهڵایهتی و كولتووری و له پاشان خۆكوشتنێكی سیاسیانهشه كه تا ئێستاش تێیدهكهوین و هیوادارم ڕاستی بۆچووبم و تا ئاستێك كۆمهڵێك نیشانهم پێكابێ، دهستخۆشیهكی گهرم له هاوڕێم نووسهری گهوره و ڕۆماننووسی به توانا كاك جهبار جهمال غهریب دهكهم، ئهم ڕۆمانهیی و كهوتنی ئاسمانهكانیش لای من له ئاستی ڕۆمانه بهرزه جیهانیهكانن، كاك جهبار زۆر به وردی خهیاڵی خۆی دهچنێ و من به سپایدهرمانهكهی ڕۆمانی كوردی ناوی دهنێم.