Skip to Content

سوكرات و پرسیارەكانی.. ئامادەكردنی: كارزان عزیز عبدالراحمن

سوكرات و پرسیارەكانی.. ئامادەكردنی: كارزان عزیز عبدالراحمن

Closed
by تشرینی یه‌كه‌م 8, 2025 General, Opinion


سوكرات زۆرێك ئاشنان بەو ناوە، بەڵام ئایە ئێمە ئەو پیاوە دەناسین؟ ئەو باوكی دیموكراسی و كارەكتەری سەرەكی شارستانێتی ڕۆژئاوا دادەنرێت، بەڵام ڕەنگە بە هەمان شێوە ئەوە بێت كە تاڕادەیەكی زۆر داهێنانێكی ئەفلاتوون بووە. بە كردەوە هەموو ئەو شتانەی كە ئێمە كردمان بۆ سوكرات دەدەین، لە ڕێگەی ئەفلاتوونەوە دێتەلای ئێمە. ئەدەبیاتی یۆنانی بە زۆری دیالۆگ [دانیشتنی پرسیار و وەڵام ] ی تێدا بووە كە ئامێرێكی ئەدەبی بووە، بۆ یارمەتیدانی تێگەیشتن لە گەڵ خوێنەر. ئەفلاتوون دیالۆگی دەنووسی، كە زۆر جار سوكراتی دەخستە ڕۆڵی ئەو پیاوە دانایەی كە بینەری راستەو خۆی و خوێنەر لە هەر بابەتێكدا مە مامەڵەی لەگەڵدا بكات، دەستپێشخەری دەكرد . ئایە ئەم دیالۆگانەڕەنگدانەوەی گفتوگۆڕاستەقینەكانی پرسیارەكانی سوكرات بوو. یان ئەفلاتوون تەنیا سوكراتی وەك ئامێرێكی ئەدەبی بەكارهێناوە بۆ ئەوەی بیركردنەوەكانی خۆی بخاتە سەر ؟ ئەگەر بەڕاستی ئەفلاتوون هەر ئەوكارەی كردبێت، ئەوا سوكرات یەكێكە لە گەورەترین ئەفسانەی جیهانی یۆنانی- و پێویستە رێزێكی زیار لە نابغەی ئوفلاتوون بگرین..

سوكراتی مێژوویی كێ بوو؟
زۆربەی ئەو شتانەی ئێستا دەربارەی سوكرات دەزانرێن لە زانیاریەكانەوە وەرگیراون كە لە سەرانسەری سەرچاوە جۆراوجۆرەكانی هاوچەرخدا دووبارە دەنەوە، بەتایبەتی ئەو دیالۆگانەی كە ئەفلاتوون نووسیویەتی، كەوەك یەكێك لە خوێنكارەكانی سوكرات سەیر دەكرێت، هەرچەندە ناسراوە كە لە شوێنێكی دیكەش لەوانەش میصر خوێندوویەتی. جگە لە ئەفلاتوون بەرهەمەكانی زینۆفۆن كە یەكێكە لە هاوچەرخەكانی و نووسینەكانی ئەرستۆڤان و ئەرستۆش هەن. هەر شتێك سوكرات خۆی نووسیبێتی- ئەگەر هەرگیز نووسیبیتی – تائێستا نەماوە . ماددەی سەرچاوەی زۆر كەمە، زیاتر ئالۆزتر دەبێت لەوەی كە باسەكەی ئەرستۆڤانیس سەبارەت بە سوكرات، هەرچەندە هاوچەرجە، بەڵام لە ڕاستیدا هێرشێكی تەنزئامێزەوە بۆ سەر فەیلەسوفەكان و بە مەبەستی باسكردنی راستی رووداوەكانی ژیانی سوكرات نییە. سەبارەت بە ژیانی تایبەتی خۆی: پێدەچێت باوكی سوكرات پەیكەرتاش سۆفرۆنیسكۆس و دایكی مامان بووە. سوكرات خۆی هاوسەرگیری لەگەڵ زانتیپ كرد كەسێ كوری هەبوو: لامپرۆكلیس، سۆفرۆنیسكۆس، مێنێكسێنۆ. بەشێوەیەكی نەریتی، وابیر دەكەنەوە كە زانتیپ قسەی ناشرین بووبێت، ناوبانگێك كە بەشێوەیەكی سەرەكی بەهۆی تایبەتمەندیەكانی لەلایەن زینۆفۆنەوە بەدەستی هێناوە .
ڕوون نییە سوكرات چۆن بژێوی ژیانی پەیدا كردووە.بەبۆ ماوەیەكی زۆر بمێنێتەوە. بەتەواوی سەرقاڵی باسكردنی فەلسەفەبووە. هەرچەندە دوای مردنی باوكی پارەی میرات گرتووە، بەڵام پێناچێت ئەو پارەیە بەس بووبێت بۆ ئەوەی خۆی و خێزانەی بۆ ماوەیەكی زۆر بمێنێتەوە. هەرردوو زینۆفۆن و ئەرتۆڤانیس سوكرات وەك ئەوەی پارەدان بۆ وانەوتنەوە و بەڕێوەبردنی قوتابخانەیەكی سۆفیست لە گەڵ چارێفۆن وەرئەگرن، نیشان دەدەن. هێشتا لە سیمپۆزیۆمی ئەفلاتوندا، سوكرات بەڕوونی ڕەتی دەكاتەوە پارەی وانەوتنەوە وەربگرێت. ئەگەرێكی ئەڵتەرناتیڤ ئەوەی كە سوكرات پشتی بە بەخشندەیی هاوڕیێ دەوڵەمەند و بە هێزەكان بەستووە، وەك كریتۆ.
سوكرات تەنها فەیلەسوفێكی ئاسایی نەبوو، لە شوێنێك لە كۆربەندی یۆنانی یان لە نزیكەوە دانیشتبوو، قسەی دەكرد. بەگشتی قبوڵكراوە كە سوكرات لە سوپای ئەسینای پایتەختدا لە كاتی جەنگی پێڵۆپۆنێسیا [431-404 پێش زایین]دا خزمەتێكی زۆری كردووە لە شەری بەناوبانگی نێوان ئەسینای پایتەخت و كۆمەڵەی پێلۆپۆنێزی بوو، كەلەلایەن سپارتەوە سەركردایەتی دەكرا. بەپێی كتێبی [APOLOGE]ی ئەفلاتوون ژیانی سوكرات وەك “گەدفلی” ئەسینای ئەمریكا كاتێك دەستی پێكرد كە هاوڕێكەی شایرفۆن لە ئۆراكلەكەی دێلفی پرسی ئایا كەسێك لە سوكرات ژیرتر بێت: وەلەمەكە نەرێنی بوو. سوكرات نەیویستووە ئەمە بەهای رووكەش وەربگرێت ئەمە وەك مەتەڵێك وابوو لەڕاستیدا دەستی كرد بی دۆزینەوەی چیاوان كە لە خۆی ژیرتربن. پرسیاری لە پیاوانی ئەسینای كرد سەبارەت بە زانینی چاكەو جوانی و فەیلەت، بەڵام بۆی دەركەوت كەهیچ نازانن. هێشتا خۆی هەستی بەوە دەكرد كە زۆر كەم دەزانێت، بەو شێوەیە گەیشتە ئەو ئەنجامەی كە تەنها تا ئەو رادەیەی كە هیچ نازانێت ژیرە .وتنی هەمووان گەمژەن و خۆی ئیگۆیەكی پووچەڵكراویان هەبووە و بوون بە شتێك لە بریكارێكی كۆنترۆڵنەكراو دیارە رێچكەیەكی كارەسات بوو . هەندێك لە ئەسیناییە دیارەكان دژی هاتنەوە و تۆمەتباریان كرد بەوپێییەی دەسەلاتیان هەبوو، دادگا ناچاربوو گۆێ لە تۆمەتەكان بگرێت. سوكرات بەتاوانبار زانرا و بە خواردنەوەەی كوپێك هێملۆك سزای لە سێداەدانی بەسەردا سەپێندرا. ئەو داوایەی شاگردەكانی رەتیكردەوە بۆ هەوڵدان بۆهەڵهاتن لە زیندان، كە دیارە پلانی بۆ دانرابوو تەنها پێویستی بە ئامادەیی سوكرات هەبوو بۆ هەڵهاتن. ئەو نەیدەویست . سوكرات رایگەیان كە دەبێت لە ئەسینای پایتەخت هەڵبێت .دوای ئەوەی بە ئاگاداری خۆی رازی بوو بەپیێ یاساكانی شارەكە بژی، خۆی خستە ژێر ئەگەری تۆمەتباركردنی بەتاوان لەلایەن هاولاتیانی شارەكە و لەلایەن دەستەی سوێندخواردنەوە بەتاوانبار ناسێنرا. سوكرات لە كۆمەڵگەی هاوڕێكانیدا مردووە و مردنێكی ئارامی هەبووە، بەخۆراگرییەوە بەرگەی سزاكەی گرتووە. بەم سوكرات بووە باوكی فەلسەفە. بەڵام ڕەنگە باوكب شیكاری دەروونیش سەیر بكرێت. لە راستیدا زۆر جار سوكرات ڕێبازەكەی بەراورد دەكرد بە ڕێبازی مامان رۆَڵی نێوەنگیری، رۆڵێكی زۆر هاوشێوەی رۆڵێ شیكاری دەروونی .لەوانەیە ئیلهامبەخش بووبێت بۆ هەڵبژاردنی ئەم لێكچوونە چوونكە دایكی مامان بووە خۆشی مامانی راستەقینەی زانین بووە چۆن منداڵ لە ایك ئەبێت هیچ نازانێت مامانی سوكراتیش هانی گەنجەكان ئەدات بەشوێن زانیدا بگەرێن تاكو دەرگەی زانین هەمیشە كراوە بێت لەی هەموو كەسێك .
میتۆدی سوكراتی بەشێوازێكی نەریتی نەهێشتنی گریمانەكانە، بەو پیێەی گریمانە باشترەكان بە دەستنیشانكردن و نەهێشتنی بەردەوام ئەوانەی كە دەبنەهۆی دژایەتیكرد دەدۆزێتەوە. بۆ لێكۆڵنەوەی لە بیروباوەری مرۆڤ خۆی و رەوایەتی ئەو جۆرە بیروباوەرانە داڕێژراوبوو. سوكرات جارێكیان وتبووی ” دەزانم باوەڕم پێناكەیت” بەڵام بەرزترین شێوەی نایابی مرۆڤ بریتییە لە پرسیاركردن لە خۆت و ئەوانی دیكە . بەداخەوە شتێكە كە ئەو كاتە بە باشی نەچووە خوارەوە. و لە راستیدا لە هیچ سەردەمێكی مێژووی مرۆڤایەتیدا نەبووە بەڵام مشتوو مڕێكی زۆر هەیە لەسەر ئەوەی كە ئەمانە ڕەنگە چی بوون . بەو بەم شێوەیە بۆ پیاوێك كەحەوزی لە پرسیاركردن بوو ئەوە نیشانەیەكی گەورە لەسەر كارەكانی خۆی هەیە . سوكرات تێروانینێكی تازەگەرای پێشكەس كرد سەبارەت بە سرووشتی چاكەو خراپە . سوكرات هەستی بەوەكرد كە خراپە زیاتر دەرەنجامی نەفافییە، ئەوانەی هەڵە دەكەن باشتر نازانن ..سوكرات پێ وابوو كە باشترین ڕێگا بۆ ژیانی مرۆڤەكان ئەوەیە كەسەرنجیان لەسەر گەشەپێدانی خۆی بێت، نەك بەدواداچوون بۆ سامانی ماددی. لەو شوێنەی كە دابەشبوون هەبوو، هەستی دەكرد خەڵك دەبێ هەوڵبدەن سەرجیان لەسەر هاوڕێیەتی و هەستكردن بە كۆمەڵگەی ڕاستەقینە[ززەمینەی هاوبەش ] بێت چونكە سورات هەستی بەوەدەكرد ئەمە باشترین ڕێگەیە بۆ ئوەی مرۆڤەكان وەك دانیشتوانێك پێكەوە گەشە بكەن . بۆ سوكرات خراپە لە ئەنجامی نەزانی و ئامادەنەبوون بۆ فێربوون لە لایەنی بەرامبەر زیاتر هیچی تر نەبوو . بێگومان ئەوە لەگەڵ ئەو باوەڕی خۆیدا دەگونجێت كە تەنیا ژیر بووە، چونكە دەیزانی هیچ نازانێت، لە كاتێدا زۆر بەی خەڵك پێیان وابوو كە لە ڕاستیدا دەتوانن چاكە لە خراپە جیا بكەنەوە .. سوكرات زیاتر لە ئەفلاتوون وەك مرۆڤێكی مۆدێرن سەیر دەكرێت كە لە جیهانێكدا دانراوە كەلێ تێنەگەشتووە، ئەو بە نزیكتر لەسەر دەمی ئیچمە دادونرێت لە سەردەمی یۆنانییە كۆنەكاندا. میتۆدی سوكراتی یەكێكە لەو ڕێبازە لۆژیكانەی كە ناسراوە و بەم پێییەش لە “سەردەمی عەقڵانی” ئێمە بەناوبانگە. بەڵام سوكرات ئەو ئەگنۆستیكە نەبوو كە هەندێك كردوویانە . لە راستیدا پێدەچێت سوكرات زۆر پیاوێكی ئاینب بووبێت، كە پێی وابو ژیانی لەلایەن جنۆكەی ئەوەوە رێنمایی دەكرێت، كە ئەمرۆ پێی دەڵێین فریشتەی پارێزەر. سوكرات رایگەیاند كەتەنها كاتێگ گویێ لەم دەنگە بووە كە خەریك بوو هەڵەیەك بكات. تەنها دەیگوت”نا” و هەر ئەو دەنگەبوو كە نەیهێشت سوكرات بچێتەناو سیاسەتەوە. ئەمرۆ ئێمە ئەمەمان بەدەنگی ناوەوەی خۆمان و جۆرێك لە دەركردنی نائاگایی خۆمان یان پرۆسەی بیركردنەوەی خۆمان ناودەبرد. بەڵام سوكرات ئەوە نەبوو وەسفكردنی ئەو دیاردەیە بە” شەیتان ” نیشان دەدات كە سەرچاوەی ئەو دەنگەی بەسەربەخۆ لە بیركردنەوەكانی خۆی زانیوە. هەوڵدان بۆ ئەوەی سوكرات بكرێتە باوكی هەموولۆژیكەكان بەداخەوە شتێكە كە زۆرێك لە مێژوونووسان و فەیلەسووفەن بە نائومێدیەوە ویستوویانە بیكەن. بە پرسیاركردن دەتوانن ڕۆح بهێنرێتە یادەوەری بیرۆكەی لە فۆرمی قاكی خۆیاندا، بەم شێوەیە حیكمەت بهێنرێت. سوكرات بە راستی باوەری بەم فەلسەفەی ڕۆح هەیە . ئاوێنە، ئاوێنە، لەسەر دیوارەكە..

كارزان عزیز عبدالراحمن \قوتابی زانكۆ


“سەرچاوە”
 https:\web.archive.org\web\20120826152807
 http://www.philipcoppens.com\socrates. Html Coppens، Philip، “Socrates، that’s the question،” Feature Articles – Biographies، PhilipCoppens.com.

mm

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.

Previous
Next
Kurdish
Powered by TranslatePress