لهدۆزهخێكهوه بۆدۆزهخێكی تر … سەدیق سەعید ڕواندزی
_خوێندنهوهیهك بۆڕۆمانی پهیڤهكانی دیوار_
ڕهههندی سیاسی و شۆڕشگێڕی، پانتایهكی گهورهی له ڕووداو وهك بنهمایهكی دهقی ڕۆمان لهئهدهبی كوردی گرتووه. بهو پێیهی ئێمه نهتهوهیهك بووینه بهردهوام لهژێر ستهم و چهوسانهوهی سیاسی دوژمنهكانمان ژیاوین. بۆیه ئهو واقیعه سیاسییه، ڕهنگدانهوهیهكی دیاری لهنێونووسینی دهقی ئهدهبی و بهتایبهتیش ڕۆماندا ههیه. ئاراستهكانی ڕۆمانی كوردی، هێندهی بهرهو واقیعن، كهمتر ڕهگهزی فهنتازیاو خهیاڵی تیادا بهرجهستهیه. بهدهربڕینێكی تر، بهشێكی زۆر لهڕۆمانه كوردییهكان، گوزارشت لهقۆناغێكی سیاسی و شۆڕشگێری كورد دهكهن.واته ڕووداو لهو ڕۆمانانهدا، ڕووداوێكی واقیعیه، بهڵام بهدنیابینییهكی ئهدهبییانهوه گوزارشتی لێدهكرێت.
لێرهوه كاتێ ههندێك ڕۆمان دهخوێنینهوه، خوێنهر ئهو تێگهیشتنهی لادروست دهبێت، كهتیمهی ڕۆمانهكه ڕهنگه ڕووداوێكی واقیعی بێت. بگره لهههندێ كاتدا، ڕهنگه پاڵهوانی ڕووداوهكان، یان گێڕهڕهوهی بهسهرهاتهكان، خودی ڕۆماننووس خۆی بێت.بهڵام به شوناسێكی تر.كاتێ ڕۆمانی پهیڤهكانی دیواریش دهخوێنینهوه، بهرههمان، ئهو ڕووداوانه دهكهوین، كهڕهههندێكی سیاسی و شۆڕشگێڕیان ههیه.ئهم ڕۆمانه، باس لهڕووداوێكی سیاسی دهكات كهتیایدا كۆمهڵه كهسێك ناچار دهبن سنووری دوو وڵات ببهزێنن، كه سهرانی پاڵهوانی ڕۆمانهكه یهكێكه لهوان.بهڵام دوای ئهوهی ههوڵی پهڕینهوه له سنووره تهلبهندكراوهكانی عێڕاق بهرهو ئێران دهدات، ئیدی پیاوانی ڕژێم دهگهنه سهری و دهستگیری دهكهن و له خێزانهكهی جیا دهكهنهوه.
ئهم دهسپێكه درێژكراوهی ڕووداوهكهیه. چونكه دوای ئهوهی سهران و خێزانهكهی، لهگهڵ چهند كهسێكی دیكهدا دهپهڕنهوه، لهسنووردهستگیردهكرێن. كهواته پێشتر دهبێ ئهم ههڵاتنهیان دهرهنجامی ڕووداوێكی دیكه بێت، به بڕوای خۆشم وهك خوێنهرێك و ئهوهندهی لهناوهڕۆكی ڕووداوهكه گهیشتم، ڕهنگه ڕووداوهكه ههلومهرجی دوای تێكشكانی هێزهكانی پێشمهرگه بێت له شاڵاوهكانی ئهنفال و پاشهكشهیان و چوونیان بۆ ئێران.
كهواته پێشر ڕووداوهكه ڕوویداوه، ئهوهی ئێمه له دهسپێكی ڕۆمانهكه دهیبینین، درێژه پێدانی گێڕانهوهی ڕووداوهكانه.ئیدی ئێمه لێرهوه به ژیانی كهریم و ڕابردووی پاڵهوانهكه ئاشنا دهبین ودهگهڕێینهوه سهرهتای ڕووداوهكان.كارهكتهری سهرهكی ڕۆمانهكه، كهههر خۆشی گێڕهڕهوهی ڕووداوهكانه، ناوهڕاستهقینهكهی كهریمه، بهڵام نازناوهكهی سهرانه. سهران، یهكێكه لهگوندهكانی دۆڵی ئاكۆیان لهسنووری ڕواندزو كهوتۆته نێوان چیاكانی كارۆخ و ههندرێن و بهبنارچیای ههندرێنهوه ههڵكهوتووه. سهران دوای ئهوهی له گهڵ خێزانهكهی، ههروهها چهندین كهسی دیكهش بهیاساغی دهیهوێت لهخاكی عێڕاقهوه بچێته ئێران و سنووردهبڕێت، لهسهروبهندی بڕینی ئهو سنووره دهستكرده كهنهتهوهیهكی یهك زمان و یهك خاكی كردووه بهدوو، كه خۆشی دهڵێت نیوهم لهم سنوور بوو، نیوهكهی تریشم لهو سنوور، وهك ئاماژهیهك بۆ دابهشبوونی كوردستان له نێوان ئێران و عێراقدا،سهران دهگیرێت و لهلایهن پیاوانی ڕژێمهوه دهستبهسهر دهكرێت و دهگوازرێتهوه زیندانێك و له هاوسهرهكهی دادهبڕێت. ئهمه دهسپێكی ڕووداوهكانی ئهو ڕۆمانهیه. بهڵام دهسپێكی چیڕۆكهكه نییه. چونكه ڕۆماننووس لێرهوه ڕووداوهكان دهگێڕێتهوه.
واته بهرله گیرانی سهران، ئیچمه نازانین پێشتر چی بووه؟ بۆچی سنوور دهبڕێت؟ تاكو له ناوهڕاستی ڕۆمانهكهو له میانهی گهڕانهوه بۆ ڕابردوو، دهزانین كه سهران پێشمهرگهبووه، پێدهچێ له هاوڕێیانی شیوعیش بووبێت.ڕووداوهكانی ڕۆمانهكه لێرهوه دهست پێدهكهن. بهڵام ئهمه ڕووداوه سهرهكییهكه نییه، ڕۆماننووس له پهراوێزی گێڕانهوهی ئهو ڕووداوه، لهڕێگهی تهكنیكی فلاشباكهوه دهگهڕێتهوه ڕابردوو، ئهو كاتهی جارێكی دیكه بهمهبهستی چارهسهركردنی نهخۆشییهكهی سهردانی ئێرانی كردووهو له گهڵ ههڵمهتی هاوڕێی بهیهكهوه دهگیرێن. ئیدی گێڕانهوهكان لێرهوه دهست پێدهكهن.
دوای گرتنی، پیاوانی ڕژێم تۆمهتی ئهوهی دهدهنه پاڵ كه ئهو سیخوڕ بێت و بۆ چارهسهركردنی نهخۆشییهكهی سهردانی ئهوێی نهكردبێت. بۆیه به كهله پچه كراوی ڕاپێچی زیندانی دهكهن و لهزیندانی تاكهكهسییهوه بۆ زیندانی به كۆمهڵ ئهم سهرو ئهوسهری پێدهكهن و ڵێكۆڵینهوهی له گهڵدا دهكهن. سهران كه پاڵهوانی ڕۆمانهكهیه، لهزینداندا ههموو جۆره ئازارو ئهشكهنجهیهك دهبینێت. ههموو جارێكیش داوای لێدهكهن كه دان بهوه دابنێت كهئهو بۆ كارێكی سیاسی هاتۆته ئێران و ئهویش نكۆڵی لێدهكات. شوێن لهو ڕۆمانهدا دهكرێ بڵێین شوێنێكی جێگیرو داخراوه كهئهویش چوار دیواری زیندانه.
سهران به جهسته له زینداندایه، وهلێ بهروح، بهبیرهوهرییهكان، لهدهرهوهی زینداندایه. بۆیه بهردهوام دهگهڕێتهوه ژیانی ڕابردووی. ئهو گهڕانهوهیه، ههوڵێكه بۆ دهرچوون لهزیندان تهنها له ئاستی روحی نهك جهستهیی. سهران دهگهڕێتهوه ڕۆژانی ڕابردوو، نێو ژیانی شاخ و پێشمهرگایهتی(ههروهك خۆشی دهڵێت من تهنها به جهسته لهزیندان بووم، دهنا فرم به سهر زیندانهوه نهبوو) دهگهڕێتهوه نێو یادگارییهكانی هاوڕێ تارا،زهمهنێك دهخولقێنێت، كه ئهو لهدهرهوهی زیندان بێت. وهلێ ههر كاتێك جیرهیهكی دهرگا، دهنگی پێی پاسهوانێك، هاواری زیندانییهك كهلهتاو ئازاردانی زایهله دهداتهوه دێت، سهران زنجیرهی بیرهوهرییهكان دهپچڕێت ودێتهوه نێوچواردیواری زیندان. ڕۆماننووس له ڕێگهی تهكنیكی مۆنتاژی سینهماییهوه،لۆكێیشنی ڕووداوهكان بهیهكهوه گرێدهدات. زهمهنكان تێكههڵكێش دهكات. لهنێوان ڕابردوو، ئیستادا، خهیاڵهكانی ههرچوار دیواری زیندان تهیدهكهن. ئهم دهرچوونه وههمییه لهزیندان، ههوڵێكه بۆ ئاسوودهبوونی ڕوحی و لهبیركردنی ئازارهكانی.
ڕهنگه سهرهكیترین كردار لهزینداندا كهزیندانیكراو بیكات، دهرچوون بێت لهزیندان.ئهگهر ئهودهرچوونه ڕوحییه نهبێت، تهنهاییهكانی زیندان ههرله سهرهتاكی زیندانیكردنهوه مرۆڤهكان دهكوژن. وهلێ ئهوه جهستهیه زیندانییه نهك ڕوح. سهران لهنێوان ههر دیمهن و كهرستهو ئهدگارێكی نێوزینداندا، دیمهن و ئهدگارهكانی ڕابردووی دێنێتهوه بهرچاو. ههر لهكهرستهو پێداویستییه بێ نرخهكانی زیندانهوه، تا كو ڕایهخ و شوێن و جێگهودانیشتن وههموو جۆره كردارێك. ئهوهی له پشت ئهو بهراورد كردنهیه، لهڕاستیدا ئازادییهكهیه. سهران بۆیه بهراوردی دیمهنهكانی زیندان به دیمهنهكانی دهرهوه دهكات،تاكو ئازادی وهك پێدراوێكی بهنرخ و ههره پیرۆزی مرۆڤ پیشان بدات. مرۆڤ ئهگهر ههموو شتێكیشی ههبووله ژیان، كهئازادنهبوو، ئهوا ژیان هیچ مانایهكی نییه.
ژیان ئهوكاته بههای ههیه كهمرۆڤ ئازاد بێت لهههڵبژاردنی.ژیانێك مرۆڤ خۆی ههڵیبژێرێت. سهران ههمیشه له خهیاڵی ئهوهدایه چۆن زیندان جێبێلێت، كاتێكیش ڕووبهڕووی ههرشتێك دهبێتهوه لهزیندان، ئهوا یهكڕاست خهیاڵی زیندان جێدێڵێت وئهو ژووره به شوێن و جێگهیهكی دیكه دهگۆڕێت. سهران كاتێ عهلی ڕهزا له زیندان دهناسێت و شیعری بۆدهخوێنێتهوه، ئهوا ئهویش ههمان ئهودنیایهی بیردێتهوه كهله شاخ شیعری بۆ سهران دهخوێندهوه. شیعرهكانی ئهویش بۆ كهسێك بوون كهلهژیاندا ماوه، بۆدنیا.یاخود دهبینین كاتێ پهتووێك بهسهران دهدهن بۆئهوهی شهو لهسهرمای زستانی نێو زیندان بیپارێزێت، ئهویهكڕاست ئهو پهتووهی دێتهوه بیركهله شاخ و لهبارهگادا، پێًی دهنووست.ههروهك خۆشی دهڵێت:_(ئهو بهتانیهی ئێستا لهزیندان لهتهنیشتم داندراوه لهههمان ئهو بهتانیه دهكات كهلهبارهگاكهمان سهگ و پشیله یاریان پێدهكرد). لێرهوه دهبینین لهبهرامبهر ههردیمهنێكی نێوزینداندا، سهران یادهوهریی و دیمهنێكی دهرهوهی زیندان دێنێتهوه بهرچاوی.
سهران لێرهدا كارهكتهرێكه كهنیوهی لهزیندانهو نیوهكهی تری لهدهرهوهی زیندان، جهستهی له زیندانه ڕوحی له دهرهوه ئێستای لهزیندانه، ڕابردووی له دهرهوهی زیندان. بهم جۆره سهران لهم بارودۆخهدا دهمێنێتهوه، تاكو ڕۆژێكییان كارگێڕی زیندان له لیستی ناوی زیندانیانی تر ناوی دهخوێننهوه.ئهویش واههست دهكات ئیدی ئهوئازاد دهبێت،بهڵام ئهم ئاگاداركردنهوهی بۆ ئهوهیه كهدیسان دهیبهنهوه زیندانێكی دیكهو دهرگا ئاسنینهكهی لهسهردادهخهن. بهم جۆرهش كۆتایی به ڕۆمانی پهیڤهكانی دیوار دێتن نهك ڕووداوهكه. ئهم ڕۆمانه كۆتاییهكی كراوهی ههیه، واته ڕووداوهكه كۆتایی نههاتووه، بهڵكو خودی گێڕانهوهی ڕووداوهكه لهگهڵ كۆتایی هاتنی ڕۆمانهكه دهوهستێت. بهمهش ڕۆماننووس دهتوانێت، له ڕۆمانێكی دیكهدا، دواچارهنووسی سهران دیاری بكات.
كه ئاخو دواتر چی لێدێت. ئازاد دهكرێت؟ یاخود ههر له زیندان دهمێنێتهوه.ئهم تهكنیكه له كۆتایی پێهێنانی ڕووداوهكان، ههمیشه هزری خوێنهرلهچاوهڕوانیدا دههێڵنهوه. دیاره ئهمهش سیحرێكی دیكهی نووسینی ڕۆمانه، كه بهشێك له ڕۆماننووسانی ئێمه نایانهوێت خاڵێكی كۆتایی بۆ ڕووداوهكان دابنێن، بهڵكو هزری خوێنهر لهپرسیارو چاوهڕوانیدا دههێڵنهوه. دواجار دهمهوێ ئاماژه بهوهبدهم كهنووسینهكانی كاروان عهبدوڵان بۆ من مایهی بینینێكی دیكهن، جیا لهخوێنهرانی تر. چونكه گهلێك جارچهند فیگهرێك له ڕۆمانهكانیدا دهكهونه بهرچاو كهتهنها پهیوهستن بهشاری ڕواندز.ههروهك لهو ڕۆمانهشدا باسی(خهرهندو سهران و پردی حافیز دهكات)…
سهدیق سهعید ڕواندزی
*پهراوێز/ پهیڤهكانی دیوار/ ڕۆمان/ نووسینی/ كاروان عهبدوڵا/ بڵاوكراوهی دهزگای موكریان 2013…
Sadiq Said Rwandze
سەدیق سەعید ڕواندزی، لە ساڵی 1972 لە شارۆچکەی ڕواندز لە دایکبووە. خوێندنی سەرەتایی و دواناوەندی هەر لەو شارە و ساڵی 1993 _1994، بەشی کوردی _ پەیمانگای مەڵبەندی مامۆستایانی لە هەولێر تەواو کردووە. هەر لە ڕواندز دەژیت و خولیایەکی گەورەی بۆ کتێب و خوێندنەوە هەیە و زۆرجاریش وەک خوێنەرێک سەرنجەکانی لە بارەی پرس و بابەتە ئەدەبی و ڕۆشنبیرییەکان و کتێب و تێکست دەخاتە ڕوو.
