پشتیوان عەلی و ڕەخنەی شارێک لە ناشاردا.. پێشەوا کاکەیی

شارەکان مێژوویەکی دوورودرێژیان هەیە لە بەشداریکردن لە شیعردا، بەڵام سەرهەڵدانی ئەوەی پێی دەگوترێت ‘شیعری شار’ تا ڕادەیەک تازەیە. لە مێژووی ئەدەبیدا ئەوە بۆدلێر، ‘شاعیری لیریکی سەردەمی سەرمایەداری پێشکەوتوو’ بوو کە لە ڕێگەی بەرهەمەکانی وەک ‘وێنەکانی پاریس’ـەوە هەوڵیدا مانایەکی شیعری ڕاستەقینە بخاتە سەر بابەتی پاریس لە ئەدەبدا، شیعری شار وەک ژانرێکی ئەدەبی بە کەسایەتی و شوناس و جوانیناسیی ناوازە و بەهاکانی تایبەت بە خۆی دامەزراند. لێرەوە، بۆ ئەوەی بەر شیعری شار بکەوین و ڕەخنەی شار بکەین کە چووەتە قۆناغێکی ترەوە کە ئەویش ‘ناشار’ە، پێویستە لەسەر چەند خاڵێک بوەستین کە لە شیعری (مێژووی شارێک)ـی پشتیوان عەلیدا دەیخەینە ڕوو.

یەکەم:
شیعری (مێژووی شارێک)ـی پشتیوان عەلی بە تەنیا ئاماژەیەک نییە بە ڕووکەشی شارەکانەوە وەک تەوەر یان پێکهاتەکەی؛ بەڵکوو لەگەڵ قووڵترینی کارەکتەرەکاندا پەیوەندی دەکات، لەوانەیش چوارچێوەی شار و هۆشیاری شار. ژیانی شارستانی نوێیەتی، ئەزموون و سەرچاوەیەکی زانیاری دەوڵەمەندتر و خێراتر و ئاڵۆزتر و توندترە لە هەر کاتێکی دیکەی مێژوو پێشکەش بە خەڵک دەکات. توندترین و پشێوترین و کاریگەرترین و پێشبینینەکراوترین زریانەکانی شارستانییەت دەخاتە ڕوو. بۆیە ڕەخنەی مێژووی شارێک دەکات تا ڕوانگەیەکی جوانیناسی بۆ شارەکە بونیاد بنێت کە شاعیران لە پێکهاتە ڕووکەشەکانی ژیانی شاردا بڕوانن و قووڵ ببنەوە لە ناوەرۆکەکەیدا.

دووەم:
شاعیر هەوڵی ئەوە دەدات هاوسەنگی لە نێوان تایبەت و گشتگردا درووست بکات. لە ڕێگەی شیعرەوە، قووڵبوونەوە لە پەیوەندییە بێشومار و ئاڵۆزەکانی ‘شارێک لە ناشاردا’ دەخاتە ڕوو. دەکرێت بڵێین شاعیر بە داننان بە شاری ڕۆشنبیری [وەک ئەوەی ئێستاکە لە مێژوودا دەژیێت] ڕازی نییە، بەڵکوو لەبری ئەوە، بەدواداچوون بۆ ئەرک و پێکهاتە ئاڵۆز و شاراوەکانی شارەکەی دەکات. ئەوەتا ڕاستەوخۆ دەڵێت: (شارێکە دەنگی بەقاڵەکانی بەرزترە لە دەنگی نووسەراکانی ). لە ئاستەکانی ‘فیزیۆلۆژی’، ‘دەروونناسی’ و ‘فینۆمینۆلۆژیای ڕۆح’ـەوە، لە ڕێی شیعرەوە، لێکۆڵینەوەی لە کاریگەرییە ئەگەرییەکانی شارستانییەتی شارستانی لەسەر بوونی مرۆڤ و هەست و سۆز و بارە ڕۆحییەکانی کردووە کە داڕووخاوە.
لە ڕێگەی بەرزکردنەوەی بابەت و بەدواداچوونی کۆنەپەرستانە بۆ فاکتەرە جەوهەرییەکان، ڕووناکی هۆشیاری هێناوەتە سەر ڕەخنە لە شارێک کە لە ناشاردا ئێسقانەکانی دەردەکەوێت. شاعیری ڕاستەقینە، هەمیشە لە شوێندایە و خۆی دەخاتە دەرەوەی ناشوێن تا شوێن لە ناشوێندا بدۆزێتەوە. بە مانایەکی تر، ناشوێن و ناشارمان بۆ دەردەخات با شاعیر سەر بەو جیهانە شارییەش بێت. ئەو لە قووڵاییی شارێکەوە کێشەکانمان بۆ دەردەخات کە (دەنگی زڕە بێژەر، ئیمام و ئیمانی ساختە، جنێوفرۆش، کچە مۆدێل، سەماکاری کرێگرتە)، جێی قووڵاییی شاری گرتووەتەوە و شار چووەتە ناو ناشاربوونەوە، ئەمە شارێکە دەورە دراوە بەو هەموو ئاڕاستەکردنانە، شارەکانی تری (هەرێمی کوردستانی باکووری عێراق) نەک هەر داڕووخاون، لە قووڵاییی شاردا سەریان دەرنەهێناوە. ئەم ڕەخنانە لە مێژووی شارێک بە تەنیا بۆ شارێکی دیاری کراو نییە، بەڵكوو ئەو لە قووڵاییی شارەکەوە ناشاربوون دەردەخات بۆ ئاستێک کە بوونی مرۆڤ گرینگترە لە شار، چونکە شار بەرهەمی بونیادی مرۆڤە.

سێیەم:
بیرکردنەوەی شیعری پشتیوان عەلی و ڕەخنەی لە شار، لە جێگرەوەی داهێنەرانەی ئەزموونی شیعری بۆ ئەزموونی شارستانیدایە، بە کەڵکوەرگرتن لە شیعر بۆ گەیاندنی ئەو وزە جووڵاوەی کە کەتوار دەیباتە پێشەوە، ئەویش ئەو کەتوارەی کە وا مێژووی داڕووخانمان بۆ دەنووسێتەوە. کاتێک شاعیر لە ڕێگەی شیعری ڕەخنەییەوە دەستکاری شارمان بۆ دەکات، ڕاستییەکەی ‘وێنەی ناشارمان’ نیشان دەدات. بە شێوەیەکی کاریگەر فەزای جوگرافی بە فەزای دەروونی، کەتواری فیزیکی بە کەتواری کولتووری، ماددی بە وزەی ڕۆحی و هەروا ئەزموونە ڕۆژانەییەکانی ژیانی شاریش بە ئەزموونە جوانکارییەکانی بەهای گشتگر دەگۆڕێت. لە ڕێی شیعرەکەیەوە، فێرمان دەکات کە لە ڕوانگەی توندی ژیانەوە هەمیشە بپشکنین، لە ڕوانگەی ئاڵۆزییەکەیەوە لە ژیان تێبگەین، هەست بە ژیان لە چڕییەکەیدا بکەین و ژیان لە کۆی خۆیدا ئەزموون بکەین. دەپرسین کە ئایا مێژوو چ تۆمار دەکات کە شیعر تۆماری نەکات! بۆیە پشتیوان عەلی شیعر دەباتە ناو هەموو تەوەر و کارەکتەر و جومگەکانی شارەوە کە لە هەموو شوێنێکدا ناشار خۆی دەردەخات. ئەم ناشاربوونەیش تەواوی هەموو شارەکانی ئەو هەرێمەی بە خۆوە گرێداوە.
بە ڕاستی کاتێک شاعیر هەوڵی دەربڕینی ستەم و خنکاندن و گرژی و پارچەپارچەبوون و تەنیایی و وێرانبوونی ژیانی شارێک دەدات، ڕەنگینی و ڕووکەشی شێوە و هەوا و ناوەرۆکی بە تابۆیەکی سەرەکی وێنا دەکات. پشتیوان عەلی تێگەیشتن و ڕەنگدانەوەی خۆی لە بەها فرەلایەنە سیاسیی و کولتوورییەکەی ‘ئێستاکە’دا، بە هەموو شتێک لە شاردا دەردەبڕێت. ئەو (زانا، نووسەر، کتێب، شاعیر، هونەرمەند و مێژوونووسەکانی) وەک قوربانییەکی سیاسیی و کولتووری ئەم شارە بەر باس دەدات. ئەو سەردەمەی کە بۆدلێر شیعرەکانی تێدا نووسیوە، دژایەتییەکی توند بوو کە لە زنجیرەیەک دژایەتی سەرنجڕاکێش پێک هاتبوو: گەورەیی و مامناوەندی، ساماندار و هەژاری، تازەیی و بەسەرچوون، بنیاتنانەوە و لەناوچوون. ئەم جۆرە دژایەتیانە ڕێگە بە تێگەیشتوان دەدات کە مامناوەندی لە گەورەییدا، هەژاری لە ساماندا، بەرجەستەبوونەوە لە تازەگەریدا و لەناوچوون لە بیناسازیدا دەستنیشان بکەن. ئەنجامەکەی تەنیا هەستێکی جوانیناسی نوێ نییە، بەڵکوو دیدێکی تازەیە بۆ جیهان. پشتیوانیش لە هەناسەبڕکێترین وشەکاندا کە تا ئێستا نووسراوە، دۆخی ناجێگریبوونی مرۆڤ و ئازاری ڕەتکردنەوەی قبووڵکردنی چارەنووسێکی پێشوەختە و دیاریکراو دەخاتە ڕوو.

چوارەم:
پشتیوان عەلی وەک پابەندبوونی بە ڕوانگەیەکی کەتواریانە بۆ شیعری شار، لە ڕێی شیعری ‘مێژووی شارێک’ـەوە، بە شێوەیەکی بابەتیانە و ڕەسەنایەتی کەتواری شار و ڕۆحی شاری، شاری ڕەخنە کردووە، بۆ ئەوەی بونیاد بنرێتەوە و لە ناشار دوور بکەوێتەوە. ڕەخنەی شیعری شاری، لە ڕوانگەیەکی کەتواربینییەوە، لە دوو ئاستدا خۆی دەردەخات؛ یەکەم: گەشەسەندنی شارەکان ڕێنمایی گەشەسەندنی شیعری شارەکان دەکات. شاعیران لەسەر بنەمای ناسینەوەیان لەگەڵ شارستانییەتی شارستانی، بە تۆنێکی گەرم و سۆزداری، ستاییشەکانیان بۆ شارەکە دەردەبڕن. دووەم: بە گرنگیدان بە سەرکوت و لەناوچوونی توندی سرووشتی مرۆڤ کە بە هۆی شارستانییەتی تەکنەلۆژیای نوێیەتییەوە درووست بووە، شاعیر وەک بیرکەرەوە و ڕەخنەکارێک لە زمانی شیعرەوە، زەمینەسازی دەکات و بە دەوریدا بسووڕێتەوە.
شاعیر بە چاویلکەیەکی مۆدێرنەوە، دەچێتە ناو قووڵاییی شارەوە کە شار لە جووڵەدایە، لێ جووڵەیەکی ناشارییە. ئەم جووڵە ناشارییە بەرەنجامی لێسەندنەوەی خودی جووڵە و ڕۆحی و سێرکەکەی هاوشاری و ڕۆحی کولتووری و مەعریفییە و جووڵەی تێخزاوی سیاسییە. ئەو فەزای شارێکمان پیشان دەدات کە تێیدا شارەکانی تریش بە دوای ئەوەوە وێڵن و چۆن خۆیان لە سەرگەردانی ڕزگار بکەن. لێرەدا تێگەیشتن لە ڕیالیزم پابەندە بە هەڵوێستێکی تا ڕادەیەک لێبووردەیی. نە گەڕانەوەیە بۆ ڕیالیزمی کلاسیک و نە خۆبەدەستەوەدانی ڕیالیزمی سۆسیالیستییە، بەڵکوو ڕەنگدانەوەیە لەسەر شیعری شار بە ڕۆحی ڕیالیزم، بۆ ئەوەی کەتواری شار و ڕۆحی شارستانی بە شێوەیەکی ڕاستەقینە و بابەتیانە بەرهەم بهێنێتەوە.
شاعیر لەبری تەوەرگەلێکی بنکۆڵکارییانە بۆ شار، بە شیعر سەرقاڵی هەڵتەکاندنی ڕوانگەی بابەتەکانی شارە، هەر لە وێنەی شار، پێکهاتەی شار، هەستی شار، ڕۆحی شار، عەقڵیەتی شار و ئەوانەی شاریان کورت کردووەتەوە لە هێزدا. بە ڕوونی بەر کۆمەڵێک تایبەتمەندی ڕەخنەی شاری دەکەوین کە ناشاریان بەرهەم هێناوە، هەر وەک پشتیوان عەلی هاتووە شانۆیەکمان لە شیعردا بۆ نمایش دەکات و دەبێت بەرانبەر دوو شت بوەستین، هەم تەماشای شانۆکە بکەین و هەمیش سەیری تەنیشت خۆمان بکەین کە لە کوێی شانۆکەداین. بۆیە هەر لە (پاشا، سەرۆک، کۆمیدیانووس و شانۆ، سینەماکار و دەرهێنەر و ئەکتەر، ماسیگر و بەلەم، بازرگان و بازاڕ، پزیشک و نەخۆش، پاسەوان و فەرماندە، مامۆستا و قوتابی، هەتا شیرین و فەرهادەکان، پیاو و سەرقاڵی مێبازی، باوک و بەڕەڵایی منداڵ، گەنج و دڵشکانی دۆست، جووتیار و کێڵگە، بەرگدروو و پۆشاک…) جووڵە و کارەکتەر و دەنگ و ئاژاوەچییەکانی بۆ دیاری کردووین. ئەوەی سەیرە لەم شیعرەدا، هیچمان بەرگەی شانۆکە ناگرین تا تەواو دەبێت، چونکە شانۆکە هەموومان هەڵدەتەکێنێت کە ئێمە سیناریۆی شانۆکەمان داڕشتووە. شاعیر ئەم دیمەنە لێکدراوانەی بۆ ئەوە کردووە کە گواستنەوەی شوێن و کات، کارەکتەر و پیشە، جۆرێکی تری بەرجەستەبوون دەگێڕن. ئەم بەرجەستەبوونە، ناشاریبوونی بەرهەم هێناوەتەوە.
گرنگی شیعر و ڕەخنەکردنی جومگەکان تەنیا لە دەربڕینی ‘هێماکانی شارستانییەتی نوێیەتی’ـدا نییە، لە کاتێکدا ڕواڵەتی جەستەیی شارەکە بە دڵنیاییەوە بابەتێکی گرنگی شیعری شارەکانە، بەڵام پێویستە هەست و ڕۆحی دانیشتوانی شارەکانیش لە بەرچاو بگرێت کە بە هۆی گەشەسەندنی شارەکەوە لە قاڵب دراون. کارەکتەرەکانی شار کە لە هاونیشتمانی کەوتوون و بوونەتە ‘ناهاووڵاتی’، بەرەنجامی هەردوو بەرەکەیە کە لای شاعیر (بەقاڵێک دەنگی بەرزترە لە ڕۆشنبیرێک!) بۆچی؟ چونکە ڕۆشنبیر بە ئەرکە (پەیام، جووڵە، ئاڕاستەکردن، بێلایەنی)ـیەکەی هەڵنەستاوە، بەڵکوو خۆی چووەتە ناو ماشێنی هێزە خێڵحیزبەکانەوە.
کلیلی شیعری ڕەخنەی شاری لای شاعیر، تەنیا لە بەکارهێنانی شار و دانیشتوانەکەیدا نییە وەک خاڵی دەستپێک، بەڵکوو دەربڕینی کاریگەریی پەرەسەندنی کەتواری شارە لەسەر ژیانی دەوڵەمەندی ناوەوەی ماشێنی هێزە خێڵحیزبەکانەوە. ئەوەتا ماشێنە هێزە خێڵحیزبەکان تەراتێن بەناو شاردا دەکەن تا شار لە ناشاردا هەناسە بدات و گیانەڵای بێت.
(پاشاکان بۆ ئەوەی ڕێ لە پیربوونیان بگرن، دێن بۆ ئێرە
دۆستەکانیان بۆ ئێرە میوانداریی دەکەن.
دوژمنەکانیان لێرە ئاشت دەکەنەوە/ گرێبەستەکانیان لێرە دەنووسن
شەرابی سەرکەوتنەکانیان لێرە هەڵدەدەن
نەیارەکانیان لێرە دەخەنە قەفەزەوە/ نەوەکانیان لێرە دەکەن بە جێنشین. )

شاعیر سەرقاڵە بە ئاشکراکردنی باری دەروونی و تێڕوانینەکانیان و لە کۆتاییدا نمایشکردنی یاری نێوان گەشەسەندنی مرۆیی شار و گەشەسەندنی کۆمەڵایەتی و زاڵبوونی ماشێنی هێزەکان کە هەموو شتەکان پێچەوانە دەکاتەوە. هەموویان دێن بەشداری بە کارەکتەرەکان دەکەن تا بەشدار بن لە ناشاردا. ناشار خۆپێناسەکردنەوەیەکی ترە لە شاردا کە جووڵەیەکی بێ جووڵەیە. وتار دەدەن، بۆ ئەوەی بێدەنگی بەسەر گوتاردا بێت. نمایش دەسازێنن، بۆ ئەوەی شانۆ بێدەنگ بکرێت. بۆ نمایش ساز دەسازێنن و شانۆ بێدەنگ دەکرێت، چونکە ماشێنی هێزە خێڵحیزبەکان، هاتوون کارەکتەرەکانی شاریان هێناوە لە هاونیشتمانییەوە بیگۆڕن بۆ هاوخێڵحیزبی و ئەوەی ئازادانەش لە شاردا سەرقاڵی گوتارە و نایەوێت شار بەرەو ناشار بڕوات، ڕووبەڕووی دۆخی ‘ناهاووڵاتیبوون’ـی دەکەنەوە.
شیعری شار تەنیا هەر بابەتی بابەت نییە؛ لەوەش گرنگتر، دەرەکیکردنی هەست و ئەزموونە جۆراوجۆرەکانی مرۆڤە لەناو شارستانییەتی شارەکەدا. تەنانەت ئەگەر ئەو شیعرە کە لەم هەست و ئەزموونە دەرەکییانەدا سەر هەڵدەدات، تەوەر و ناوەرۆکی شارستانییش نەبێت، هەر دەبێت بە شیعری شارستانی هەژمار بکرێت. شیعری شار بنکۆڵکارییە لەسەر کۆی جومگەکان. وەک لە سەرەوە شاعیر کارەکتەرەکانی پێکەوە گرێ داوە، بۆ ئەوەی بەرەنجامی ‘ئاڕاستەکردنی ناشار’ دەربخات. تیشک دەخاتە سەر تێڕوانینی دەروونی و باری دەروونی ئەوان. ئەمە ئامانجی بنەڕەتی شیعری شارە کە بە ناوی ‘مێژووی شارێک’ـەوە تۆماری کردووە. بۆ مێژووی شارێک؟ بۆ ئەوەی شاعیر پێمان بڵێت کە ئەو شارەی تێیدا خۆی مێژوویەکی بەرهەم هێناوە، پاشاکان و سەرۆکەکان دێن بە کارەکتەر و چینەکانی کۆمەڵ ناشار بخەنە ناو مێژووە. ئەم بە ناشارکردنە بۆ ئەوەیە وزەکان بگەڕێنەوە ناو ماشینی هێزەکانی خێڵحیزبەوە.

پێنجەم:
شیعری شاری لە مێژووی شارێکـی پشتیوان عەلیدا، کلیلێکە؛ ئەویش هەر ئەوە نییە کە ئایا بۆ چوارچێوەی ژیانی شارە کە بکرێتەوە یان نا، بەڵکوو ئەوەیە کە ئایا خاوەنی هۆشیارییەکی شارستانییە یان نا. تەنانەت ئەگەر ئامانجی دەربڕینی جەوهەری شاریش نەبێت، ئەگەر هۆشیارییەکی شارستانی ڕوون پیشان بدات، دەبێت هەر بە شیعری شارستانی هەژمار بکرێت. ڕەنگە شێوەی دەرەکی شارەکە بە شێوەیەکی کۆنکرێتی وێنا نەکرێت، بەڵام بیرکردنەوەی شارەکە گشتگیرە. بە کورتی ڕەخنەکردنی لە ڕێی شیعری شارییەوە، سنووردار نییە بە وێناکردنی دیمەنە ڕاستەقینەکانی شار و ئیکۆلۆژیای شار، بەڵکوو شار وەک شوێنێک و هەندێک شێوازی هونەری بە کار دەهێنێت بۆ دەربڕینی هەست و ئەزموونە دەروونییە شێوێنراوەکانی مرۆڤ و ئەو کولتوورە ڕۆحییەی کە شاری لەسەر بونیاد نراوە.
کە واتە عەقڵیەتی شار چییە؟ ئەوە ئەو جۆرە خۆبەزلزانینە نییە کە دانیشتوانی شار بەرانبەر بە ناهاووڵاتییانی تری شارەکان نیشانی دەدەن، هەروەها ئەوە خۆبەزلزانین و کورتبینییەش نییە کە لە جیهانی دەرەوە دایانببڕێت. ڕوانگەی شاعیر بۆ شارەکە یارمەتیدەرمانە بۆ تێگەیشتن لە عەقڵیەتی شار.

(بینەران لە هەموو شارە دوورەکانەوە دێن، دێن و لە ڕیزە درێژەکاندا سەرە دەگرن.
شەمەندەفەرەکان دێن و فارگۆنە پڕ لە سەرنشینەکانیان لێرە خاڵیی دەکەنەوە.
ئەم شارە سەکۆیەکی گەورەیە/ گەر دارتاشەکان شەووڕۆژ لە کاردا بن/
هێشتا ناتوانن کورسی پێویست بۆ هۆڵی نمایشەکانی دابین بکەن. )

ئەم شیعرە ڕوون و ئاشکرایەی مێژووی شارێکی پشتیوان عەلی، بە شێوەیەکی بەرچاو پەرەی بە سەرهەڵدان و گەشەسەندنی شیعری شارەکانی داوە. باوەڕبوون بە شار و ئینکاریکردنی، پەرستنی تەکنەلۆژی و سرووشتپەرستی، هەستە نەتەوەیی و تاکەکەسییەکانی یان دنیاییەکانی، هەستە مێژوویی و نوێیەتییەکانی، هەموویان یەکدەگرنەوە، ناکۆکن، دەچەمێننەوە و دەچنە ناو یەکترەوە و گرژییەکی گەرماوی پێک دەهێنن. ئەمە تایبەتمەندییەکی ڕۆحی هاوبەشی شاعیرە و پاشخانێکی دەروونی بەرچاوە بۆ تێکچوون و گۆڕانی شێوەی جوانیناسیی شار بۆ ناشار. ئەم دەرکەوتنەی ڕۆح دەبێت لەگەڵ کەتواری شاردا تێکەڵاو بێت و هەست و ئەزموون و ڕەنگدانەوەی شارەکە بجووڵێنێت لە ئاڵوگۆڕێکی دینامیکیدا کە دیمەنی شار و دەروونناسی و ڕۆح و هێزی خێڵحیزب ئاشکرا دەکات.
شاعیر لە مێژووی شارێکدا، شایەتحاڵی چاوی یەکەمی ژیانی شارە. ئەم شاعیرە بە شێوەیەکی شاردۆستانە، کەتوارەکانی ژیانی شار بۆ چاندنەوەی عەقڵیەتی شارستانی ڕاستەقینە دەخاتە ڕوو. لایەنی هەرە چارەنووسساز، چاندنی بیرکردنەوەی شارنشینێکە. ئەم بیرکردنەوەیە لە ڕێگەی هەوڵەوە ناچێنرێت، بەڵکوو بە شێوەیەکی سرووشتی گەشە دەکات. کاتێک شاعیر شیعر دەنووسێت و ڕەخنەی مێژووی ئێستای شارەکە دەکات و لە ناشاردا ڕەخنەی بە پیرۆزگردنی شار دەکات، پێی وایە کە سرووشتی شار هەم دەستکاری کراوە و هەم شێوێنراوە و هەم کارەکتەری چینەکانی تریش بەشدارن لە ناشاردا. بۆیە شاعیر دەبینێت پڕۆژەی ناشار لە شاردا بەرانبەری دەکرێت. پڕۆژە بکات.
شاعیر لە ڕێگەی شیعرەوە هەوڵیداوە ئەزموونە ناوازەکانی ژیان دەرببڕێت، نەک تەنیا تێگەیشتنێکی قووڵ لە جەوهەری شار، بەڵکوو تێگەیشتن و ئاشکراکردنی نهێنییەکانی بوونی مرۆڤی ئەمڕۆی شاریش. شاعیر ئەرکی بەرپرسیارێتییەکی حەتمیی هەیە لەکاتی ڕووبەڕووبوونەوەی مێژووی شاردا. نەک هەر دۆخی ژیانی شارەکان وێنا دەکات، بەڵکوو گوزارشت لە ڕەنگدانەوەی دانیشتوانی شارەکانیش دەکات لەسەر سەردەم و شوێنکەوتنە ڕۆحییەکانیان.
شیعری شارەکان لە سەدەی بیستویەکەمەوە گۆڕانکاری نوێی بەسەردا هاتووە. ئەم شیعرەی پشتیوان عەلییش هەر بیرەوەریی شارێک نییە، بەڵکوو مێژووی شیعری شارێکە لە قووڵاییی شارەکاندا کە ئەمەیش سەنتەری شارە و بەرەو ناشار ڕۆیشتووە. لە مێژووی شیعری شاردا، نووسین لەسەر ئەم پێوەرە سەبارەت بە تاکە شارێک دەگمەنە. بڵاوبوونەوەی ئەم شیعرە، پەرەسەندنی شیعری شارەکان بەرزتر دەکاتەوە بۆ قۆناغێکی نوێ، لە ئاهەنگێکی سادەی شاردا تێدەپەڕێت بۆ سەرلەبەر لێکۆڵینەوە لە پەیوەندییە ئاڵۆزەکەی نێوان شار و مرۆڤایەتی.
لە پشت بریقەی درەوشاوەی شارەکانەوە، شلەیەکی دووکەڵاوی هەیە کە فشارێکی بێئەندازە بۆ ژیانی درووست کردووە. ئاشکراکردن و ڕەخنەگرتن لە نەخۆشییەکانی شار، بابەتێکی سەرەکییە لە شیعری شارەکاندا. ئەم شیعرەش ڕەخنەی ‘کۆیلەبوونی تێکڕای چینەکانی کۆمەڵ’ دەکات. کە بێگومان شیعری شارستانی لە نوێنەرایەتیکردنی کەتواردا، فرەچەشنی و دەوڵەمەندی و ئاڵۆزی پیشان دەدات. کلیلی ئەم ‘شێوە سادەیە’ لە پەیوەندییە دانەبڕاوەکەیدایە لەگەڵ ڕیالیزمدا. دەتوانرێت بڵێین شیعری مێژووی شارێک، چ بە سۆزەوە ستاییشکردنی شار بێت یان بیرکردنەوە و ڕەخنەگرتن لێی، ڕەگ و ڕیشەی لە کەتوارە شارییەکاندا هەیە کە نووسەران ڕووبەڕووی دەبنەوە.

پێشەوا کاکەیی

تشرینی دووەمی ٢٠٢٥
شوێنپێ: قەڵادزێ- ئاسیا- زەوی

———————————
پەراوێز:

[1]. خنکاو لە مێژوودا، پشتیوان عەلی، ناوەندی ڕۆشنبیریی ڕەهەند، چ١، ٢٠٢٥، ل٣٠

[2]. خنکاو لە مێژوودا، هەمان سەرچاوەی پێشوو… ل٢٥

[3]. هەمان سەرچاوەی پێشوو… ل٢٧