مردنی هێواش و ڕۆژی جیهانی ماددە هۆشبەرەکان … شوانە حەسەن ئەبوبەکر
لەجیهاندا ڕۆژی 26/6ی هەمووساڵێک دیاری کراوە بۆ ڕۆژی جیهانی ماددە هۆشبەرەکان بەداخەوە گەر سەیرکەین ڕۆژبەڕۆژ ژمارەی بەكارهێنەر و بازرگانیكردن بە مادەی هۆشبەر لە هەرێمی كوردستان روو لەزیادبوون دەكات، بە پێی ئامارێك لەماوەی سێ ساڵی رابردوودا، شەش هەزار كەس بە هۆی بەكارهێنان و بازرگانیكردن بە مادەی هۆشبەرەوە دەستگیركراون. ریكخراوەكان رایدەگەیەنن، ئەگەر رێوشوێنی توند بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی نەگیرێتە بەر كۆمەڵگەی كوردی بەرەو كۆمەڵكوژی دەبات.
لە ماوەی 16ی ساڵدا، زیاتر لە 200 هەزار هاوڵاتیی هەرێمی كوردستان بوونەتە بەكارهێنەری مادە هۆشبەرەكان و, تەنیا لەماوەی سێ ساڵیشدا 6 هەزار كەس بەهۆی مادە هۆشبەرەكانەوە زیندانی كراون.
زیاتر لەلایەن چینی تەمەن خوار 20 سالەوە مادەی هۆشبەر بەكاردەهێندرێت و مامۆستایەكی زانكۆش باس لەوە دەكات بەهۆی نەبوونی یاسا و سزایەكی توند بۆ بازرگان و بەكارهێنەرانی مادە هۆشبەرەكان، وایكردوووە گەنجان زیاتر پەنا بۆ ئەو مادەیە بەرن.
رێكخراوەكانی بواری رۆشنبیری و هۆشیاری مادە هۆشبەرەكان هۆشداری دەدەن ئەگەر رێوشوێنی توند بۆ رێگریكردن لە بازرگانی كردن و بەكارهێنەرانی مادە هۆشبەرەكان نەگیرێتەبەر, كۆمەلگەی كوردی بەرەو كۆمەلكوژیەكی تر دەبرێت.
بەپێی ئەو ئامارەکان لەدوای سالی 2003ەوە زیاتر لە 200 هەزار هاوڵاتی لەهەرێمی كوردستان بوونەتە بەكارهێنەری مادە هۆشبەرەكان. هەروەها لەماوەی ساڵانی 2017 و 2018 وسەرەتای 2019 نزیكەی 6 هەزار كەس كەخۆی لەبازرگان و فرۆشیار و بەكارهێنەرانی مادەی هۆشبەر دەبینێتەوە زیندانی كراون
مادەی هۆشبەر، یاخود ئاڵودەبوون بەدەرمان یەكێكە لەو دیاردە خراپەی ناو كۆمەڵگە، كە كۆمەڵێك كەس بەتایبەتی چینی گەنجان گیرۆدەین.
كێشانی مادەی هۆشبەرو ئاڵودەبوون بەدەرمان چەندین كاریگەری نەرێنی هەیە بۆ تەندروستی مرۆڤ، ئەوەش بەپێی توێژینەوە پزیشكییەكان.
مادەی هۆشبەر چەندین جۆری جیاواز لەخۆ دەگرێت، لەوانە كۆكایین، نیكۆتین، هیرۆین، شیشەو چەندانی تر، كە مادەی هۆشبەری لەجۆری شیشە زیاتر بەكاردێت‌و نرخەكەی لەوانی تر گرانترە.
مادەی هۆشبەر لەشێوەو جۆری جیاواز بەكاردەهێنرێت‌و كرین‌و فرۆشتنی پێوە دەكرێت، كە زۆرجار بەشێوەی حەپ، یاخود دەرزی‌و هاڕاوەی تۆز یاخود کریستاڵ و تڕامال و تڕامادۆڵ لەمەرزە سنوریەکانەوە یاخود لەمەتارەکانەوە داخلی هەرێم دەبێت وەهەندێک شاربونە سەنتەری دەست کەوتنی ئەوماددانە بەنموونەش قەڵادزێ کە چەندان مەرزی هەیە وەکو قندۆڵ و شێنێ و زەڵێ و کێلێ بە ئاسانی ئەو ماددانە لە مەرزەکانی ئەو شارە داخل دەبن و ئاودیو دەکرێن ئەمەش بەهۆی نەبوونی ڕەقابەی بەهێزو بوونی دەستی کەسانی سەربازی و عەسکەری دیار لەو شاره کە کارئاسانی دەکات بۆ ناردن و هێنانی ئەو ماددانە و خۆشیان بوونە بازرگانێکی تارمای ئەو ماددانە
هەر بەپێی توێژینەوەكان ساڵانە ملیۆنان كەس، بەتۆمەتی كڕین‌و فرۆشتنی مادەی هۆشبەرو جۆرەكانی دەستگیردەكرێن، ئەمەش لەكاتێكدایە، كە كڕین‌و فرۆشتنی ئەم مادەیە لەبازارەكاندا قەدەخەیە‌و سزای تووندی بەسەردا دەسەپێنریت.
توێژینەوەكان باس لەوە دەكەن، كە كەسی ئاڵوودە بە مادەی هۆشبەر زۆر جیاوازن لەكەسانی ئاسایی بەردەوام هەست بەماندووبون دەكەن‌و دەمارەخانەكانی مێشكیان هەمیشە لەوریابووندان، چالاكن، بەڵام لەهەر حاڵەتێكی نایاسایی‌و گرتنەوەی ئەم مادەیە لەكەسی ئاڵوودەبوو ئەگەری زۆری هەیە دەستبەجێ گیان لەدەست بدات.
هەروەها كەسانی ئاڵوودەبوو ناتوانن تەنیا بۆ چركەیەكیش واز لە دەرمان بێنن‌و كاریگەی لەسەر هەڵسوكەتوو قسەكردنیان دەبێت لەكاتی قسەكردندا كەسی بەرامبەر ناتوانێت بەتەواوی لێیان بگات‌و قسە ئەبزركێنن.
لەگەڵ ئەوەش هەمیشە بەكەسی لاوازو بێدەسەڵات دێنە پێش چاو، بەردەوام هەست بەگێژبوون دەكات‌و تووشی سەرئێشەو ڕشانەوە دەبێت‌و تووشی زەردوویی دەبێت‌و پێستی كەسی ئاڵوودەبوو تووشی پەڵەو لەكەی نامۆ دەبێت، بەشێوەیەك كەسی ئالوودەبوو لە كۆمەڵگا دادەبرێت.
مادەی هۆشبەر جگە لەزیانی تەندروستی زیانی ئابوریشی لێدەكەوێت، بەشێوەیەك كەسی تووشبوو بەمادەی هۆشبەر وەردە وردە لەمردن نزیك دەبێتەوە گیان لەدەست دەدات.
شوانە حەسەن ئەبوبەکر
