جۆر و شێوه‌كانی بوونی كاریكاتێر له ڕۆژنامه‌گه‌ریدا (به‌شی 1) … هه‌ندرێن خۆشناو
به گوێره‌ی ئه‌و ناوه‌ڕۆكه‌ی كه كاریكاتێر باسی لێوه‌ده‌كات، ده‌كرێ كاریكاتێر دابه‌ش بكرێت به‌سه‌ر چه‌ند جۆرێكدا، دابه‌شبوونه كلاسیكیانه‌كه‌ش كاریكاتێر به‌سه‌ر چوار جۆردا دابه‌ش ده‌كات، به گوێره‌ی گرنگی له ژیانی كۆمه‌ڵایه‌تیدا:
1- كاریكاتێری سیاسی:
هه‌موو بایه‌خداران به هونه‌ری كاریكاتێر كۆكن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه كاریكاتێری سیاسی گرنگترین جۆره‌كانی كاریكاتێره، بریتیه له‌و كاریكاتێره‌ی كه ڕاسته‌وخۆ باس یان چاره‌سه‌ری بابه‌تێكی سیاسی ده‌كات، یان ناڕاسته‌وخۆ ئاماژه به بابه‌تێك ده‌كات، كه په‌یوه‌ندی ڕاسته‌وخۆ به سیاسه‌ته‌وه هه‌یه. بابه‌ته‌كان هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی و نا په‌رله‌مانی، و په‌یوه‌ندی و ململانێ نێوده‌وڵه‌تیه‌كان، و كێشه و كاروباره جیاوازه‌كانی چالاكی حكومه‌ت، و كێشه نه‌ته‌وه‌یی و نیشتیمانیه‌كان، و هه‌ر وێنه‌یه‌ك كه ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ی له چالاكی دیبلۆماسی یان حكومی یان نێوده‌وڵه‌تی وه‌رگرێت، ده‌كرێت بكرێنه بابه‌تی كاریكاتێرێكی سیاسی.
كاریكاتێری سیاسی جه‌ماوه‌ریترین و كاریگه‌رترین جۆره‌كانی كاریكاتێره، زۆربه‌ی ئه‌و كاریكاتێریستانه‌ی كه ناوبانگیان ده‌ركردووه له بواری كاریكاتێردا، ئه‌و ناوبانگه‌یان به‌هۆی كاركردنیانه‌وه بووه له جۆری كاریكاتێری سیاسی، له سه‌رده‌می ئێستاماندا یان له سه‌رده‌مانی پێشودا. له وڵاتانی ناوچه‌كه‌دا به هۆی هه‌ڵكوڵانی سیاسی له ته‌وه‌ره ناوخۆیی و ده‌ره‌كییه‌كاندا، كاریكاتێری سیاسی گرنگییه‌كی تایبه‌تی وه‌رگرت. كاتێك له زۆربه‌ی وڵاتانی ناوچه‌كه‌دا به‌رده‌وام ململانێی سیاسی له ئارادایه و پێویست به نمونه هێنانه‌وه ناكات. بۆیه چه‌ندین هونه‌رمه‌ند تایبه‌تمه‌ندێتیان وه‌رگرتووه له وێنه‌كردنی كاریكاتێری سیاسیدا، له نێو هه‌موو جۆره‌كانی تری كاریكاتێردا.
2- كاریكاتێری كۆمه‌ڵایه‌تی:
ئه‌و وێنه گاڵته‌جاڕییه‌یه كه باس یان چاره‌سه‌ری بابه‌تێكی كۆمه‌ڵایه‌تی ده‌كات، ئه‌و بابه‌تانه‌ش بێ ژمارن، بۆ نمونه كێشه‌كانی ژنهێنان و له‌یه‌ك جیابوونه‌وه و ئاڵوده‌بوون و مه‌ی خواردنه‌وه و كێشه‌كانی له‌شفرۆشی و گه‌نده‌ڵی كۆمه‌ڵایه‌تی وه‌كو به‌رتیل، و كێشه ئابوورییه‌كان وه‌كو گرانی و كه‌می كرێ و نه‌مانی كه‌لوپه‌ل وكه‌ره‌سته‌كان له بازاڕه‌كاندا، و دابونه‌ریته‌كان و زۆر بابه‌تی تر.
كاریكاتێری كۆمه‌ڵایه‌تی له زۆر خاڵدا له‌گه‌ڵ كاریكاتێری سیاسی به‌ریه‌ك ده‌كه‌ون، له كاتی باسكردنی بابه‌تێك وه‌كو بابه‌تی به‌رتیل، كاریكاتێری كۆمه‌ڵایه‌تی پێهه‌ڵده‌گرێ له نێوان گه‌نده‌ڵی كۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسیدا، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا له چوارچێوه‌ی كاریكاتێری كۆمه‌ڵایه‌تی ده‌مێنێته‌وه، چونكه باس له دیارده‌یه‌كی گشتی ده‌كات، به‌ڵام كاتێك كاریكاتێره‌كه باس له دیارده‌ی به‌رتیلێكی دیاریكراو بۆ پیاوێكی دیاریكراو له پیاوانی سیاسه‌ت بكات، له‌م حاڵه‌ته‌دا كاریكاتێره‌كه ده‌چێته خانه‌ی كاریكاتێری سیاسیه‌وه، چونكه كاریكاتێره‌كه چه‌ند ئامانجێكی سیاسی له‌به‌رده‌م خۆی داده‌نێت، بۆ فشارخستنه سه‌ر ئه‌و سیاسه‌تمه‌داره دیاریكراوه‌وه، نه‌وه‌ك چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی به‌رتیل وه‌كو دیارده‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی.
له گرنگیدا كاریكاتێری كۆمه‌ڵایه‌تی هیچی له كاریكاتێری سیاسی كه‌مترنیه، كه‌چی له پله‌ی دووه‌مدا دێت، ته‌نیا له‌به‌ر یه‌ك هۆ، ئه‌ویش كاریگه‌ری كاریكاتێری سیاسی زۆر گه‌وره‌تره له كاریكاتێری كۆمه‌ڵایه‌تی، چونكه كاریكاتێری سیاسی رووداوێكی دیاریكراو، زۆرجاریش كه‌سانێكی دیاریكراو وێناده‌كات، كه وایلێده‌كات خێراتر له كاریكاتێری كۆمه‌ڵایه‌تی به‌روبوومه‌كانی بڕنێته‌وه، جا چ به‌روبوومی ئه‌رێنی بێت یان نه‌رێنی، به‌ڵام كاریكاتێری كۆمه‌ڵایه‌تی به‌رده‌وام كێشه گشتیه ڕه‌گ داكوتاوه‌كانی نێو كۆمه‌ڵگا چاره‌سه‌رده‌كات، كه هه‌ندێك جار پێویستی به ره‌نجدان و توانایه‌كی رێكخراو و درێژخایه‌ن هه‌یه بۆ بنبڕكردنیان، بۆ نمونه دیارده‌ی تاوان پێویستی به هه‌ڵمه‌تی رێكخراو هه‌یه له‌لایه‌ن ده‌زگاكانی پۆلیسه‌وه بۆ له‌ناوبردن و بنبڕكردنی یان كه‌مكردنه‌وه‌ی، هه‌روه‌ها پێویستی به چه‌ندین هه‌نگاوی درێژخایه‌ن هه‌یه بۆ ده‌ربازبوون له ڕه‌گه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی ئه‌م دیارده‌یه، هه‌نگاوی ئابووری و فێركاری و ته‌نانه‌ت سیاسیش، چۆن كاریكاتێری كۆمه‌ڵایه‌تی ده‌توانێت چاره‌سه‌ری بكات؟ به‌ڵام له كاریكاتێری سیاسیدا، چه‌ند تابلۆیه‌كی كاریكاتێری له ڕۆژنامه‌كاندا ده‌توانن له جه‌ماوه‌ری ئه‌و سیاسه‌تمه‌داره یان ئه‌وی تر دابه‌زێنن، و بیكات به گاڵته‌چی(قه‌شمه‌ڕ) و دواڕۆژی سیاسی له‌ناوبه‌رێت.
