له‌یادی 40 ساڵه‌ی شه‌ری قزله‌روچه‌ند راستییه‌ك … ئه‌حمه‌د ره‌جه‌ب
ئه‌مرۆ 24/3/2020 یادی چل ساڵه‌ی شه‌ری قزله‌ره‌و رێك چل ساڵ به‌ر له ئێستاو له رۆژی 24/3/1980 پێشمه‌رگه قاره‌مان و چاونه‌ترسه‌كانی حزبی شیوعی عێراق به مه‌فره‌زه‌یه‌كی {16} كه‌سی به‌رنگاری سوپاكه‌ی دیكتاتۆر سه‌دام حوسه‌ێن و حزبی به‌عسی عه‌ره‌بی و به یاوه‌ری جاشه خۆفرۆشه‌كان بوونه‌وه.
سوپاكه‌ی سه‌دامی دیكتاتۆرو حزبی به‌عسی عه‌ره‌بی خوێنرێژ پێنجه‌مین سوپای گه‌وره‌و مۆدێرنی جیهان بوو، خاوه‌نی فرۆكه‌ی جه‌نگی و هه‌لیكۆپته‌روو تۆپ و راجیمه‌و هه‌مووجۆره چه‌كێك بوو، به یاوه‌ری سه‌دان به‌تالیۆنی خه‌فیفه ( موسته‌شارو جاش) و داموده‌زگای ئه‌من و ئیستخبارات.
هه‌ندێ له هاورێیان و خه‌ڵكی تر بیره‌وه‌ری و كتێبیان نووسیوه‌و ئه‌وه‌ی سه‌یره وتوویانه بۆ مێژوو ئه‌م راستییانه ئه‌نووسین تا نه‌وه‌كانی داهاتوو سوودی لێوه‌ربگرن به‌ڵام زۆریان به هه‌ڵه‌داچوون و، لێره‌دائاماژه ئه‌ده‌م به نووسینی هه‌ندێك له هاورێیانی شیوعی و مه‌به‌ستی ژماره‌یه‌كیان ته‌نها سێنگ ده‌رپه‌راندن و هیچی تر ئه‌گێنا بابه‌ته‌كانیان له نووسینه‌كانم و نووسینی هاورییانی دیكه كه له شه‌ره‌كه بوون وه‌رگرتووه‌و به هه‌ڵه دایانرشتووه.
دوو سێ هاوریی سه‌ركردایه‌تی له بیره‌وه‌رییه‌كانیاندا به هیچ شێوه‌یه‌ك ئاماژن ناده‌ن به چه‌كی پێشمه‌رگه‌كان چونكه ئه‌گه‌ر ئه‌و كاره بكه‌ن سه‌رو گۆیلاكی خۆیان ئه‌گرێته‌وه و، ئه‌وان وه‌ك به‌رپرس مه‌فره‌زه‌كانیان ناردووه‌ته قووڵایی خاكی كوردستان به خراپترین چه‌ك و به‌بێ ته‌قه‌مه‌نی و تفاقی تر بۆ نموونه مه‌فره‌زه‌كه‌ی قزله‌ر.
هاورێی به‌رێزم موهه‌ند ئه‌لبه‌راك { دوكتۆر سادق} كتێبێكی به ناونیشانی ئه‌ی ره‌قیب نووسیوه‌و هه‌روا هاورێیه‌كی تر به ناو { سه‌لام فه‌واز ئه‌لعوبه‌یدی} كتێبێكی به ناونیشانی { بیره‌وه‌رییه‌كانم له‌باره‌ی ژیانی پێشمه‌رگه‌كان} و، رێزدار دوكتۆر عه‌بدوافه‌تاح عه‌لی بۆتانی هه‌ندێ تێبینی و راستكردنه‌وه‌ی نووسیوه‌و جێی ده‌ستخۆشییه‌و، ئه‌ڵێت كتێبه‌كه‌ی سه‌لام فه‌واز سه‌رچاوه‌یه‌كی گرنگه‌و نابێت له نووسینه‌وه‌ی مێژووی خه‌باتی چه‌كداری پێشمه‌رگه شیوعییه‌كان و به‌شداریان له شۆرشی كوردا پیشتكۆیی بخه‌ێن.
ده‌ستخۆشی له دوكتۆر سادق نووسه‌ری { ئه‌ی ره‌قیب} و سه‌لام فه‌واز نووسه‌ری { بیره‌وه‌رییه‌كانم له باره‌ی ژیانی پێشمه‌رگه‌كان} و، هه‌روا رێزدار دوكتۆر عه‌بدولفه‌تاح عه‌لی بۆتانی ئه‌كه‌م و هیوادارم سه‌ركه‌وتوو بن و له كۆتاییدا داواكارم له هه‌ردوو نووسه‌ر د. سادق و سه‌لام ناوی شه‌ره‌كان و هاورێیان راست بنووسن و هه‌روا رۆژه‌كان بۆ نموونه شه‌ری قزله‌ر له 24/3/1980 روویداوه نه‌وه‌ك 27/3/1980.
هاورێ فه‌یسه‌ڵ ئه‌لفوئادی له كتێبه‌كه‌ی : له مێژووی خه‌باتی چه‌كداری پێشمه‌رگه‌كانی حزبی شیوعی عێراق { 1978 ــ 1989} ئه‌نووسێت :
مه‌فره‌زه‌یه‌ك له 16 هاورێ و دۆستان به‌رپرسی عه‌سكه‌رییه‌كه‌ی مه‌لا حوسه‌ێن و موسته‌شاری سیاسییه‌كه‌ی هاوری فارس ره‌حیم ئه‌ندامی محه‌لی سلیمانی بوون هتد… چه‌كه‌كانیان “” ئالی وغه‌یر ئالی “” 24/3/1980 چوونه ناو دێی قزله‌ر، هاورێیان بریاریاندا بۆ نانخواردن بچنه ناودێ و ئه‌مه‌ش پێچه‌وانه‌ی بریارێكی روونه كه نابێت به رۆژ بچنه ناودێ، مه‌فره‌زه‌كه پاسه‌وانی توندوتۆڵیان دانه‌ناو، هاورێیان به په‌له چوون بۆ مزگه‌وت و چاوه‌روان بوون نانیان بۆ بێنن و، له‌و كاته‌دا 4 هه‌لیكۆپته‌ر له نزیك مزگه‌وته‌كه هاتنه سه‌ر زه‌وی و باره‌كانیان هه‌ڵرشت 120 كه‌س بوون ویه‌كسر كه‌وتنه ته‌قه رووه‌و مزگه‌وته‌كه‌و، پاشان 7 هه‌لیكۆپته‌ری تر هاتن و باره‌كانیان هه‌ڵرشت و ، نووسه‌ر به ئاره‌زووی خۆی زۆر شتی تری نووسیوه.
راسته مه‌فره‌زه‌كه 16 هاوری بوو هه‌ر هه‌موو شیوعی بوون حه‌مه كریم قه‌رچه‌تانی به‌رپرسی عه‌سكه‌ری بوو، هاورێ فارس ره‌حیم له‌وێ نه‌بوو قه‌ت موسته‌شاری سیاسی نه‌بووه، چه‌كه‌كان خراپترین چه‌ك بوون، چوونه ناودی پیچه‌وانه‌ی هیچ بریارێك نه‌بوو هاورێیان خۆیان بریار ئه‌ده‌ن، له ناودێ پێشمه‌رگه له‌لایه‌ن ئه‌نجۆمه‌نی دێكه به سه‌رماڵاندا دابه‌ش ئه‌كرێن و ناچنه مزگه‌وت تا نانیان بۆ بێنن، پاسه‌وانی توندوتۆڵ ( كه‌س نازانێت مه‌به‌ستی چییه) خۆمان 16 كه‌س بووین من و هاورێ ره‌ووف ره‌شید { بێكه‌س} پاسه‌وان بووین.
هاورێ فه‌یسه‌ڵ فوئادی مێژوو ئه‌نووسێت به‌ڵام مێژووه‌كه ئه‌شێوێنێت.
چل ساڵ به‌ر له ئیستاو له رۆژی (24) ی ئاداری ساڵی (1980) پێشمه‌رگه ئازاو دلێره‌كانی (حزبی شیوعی عێراق) شه‌رێكی پر له قاره‌مانێتی و خۆبه‌خت كردنیان تۆمار كردو ئه‌توانین بڵێن داستانێكی بێ وێنه..
رژێمی له‌رزۆكی به‌غدا بۆ داپلۆسینی جه‌ماوه‌رو به هۆی جه‌ژنی نه‌ورۆزه‌وه هێزێكی گه‌وره‌ی سه‌ربازو جاشی هێنابووه شاری سلێمانی و له حاڵه‌تی ئاماده‌باش بوو، ساڵی (1980) به هۆی باران و ته‌روتووشییه‌وه ئاهه‌نگه‌كانی نه‌ورۆز خرابوونه رۆژی (24) ی مانگ و هێزه‌كانی دوژمن له سه‌رپێ بوون بۆ سه‌ركوتكردنی هێزه به‌رهه‌ڵستكاره‌كان.
مه‌فره‌زه‌یه‌كی قاره‌مانی حزب كه له (16) پێشمه‌رگه پێك هاتبوو، به‌یانی زوو دێی زێوێی بناری شاخی سه‌ركه‌شی پیره‌مه‌گروونی به‌جێ هێشت و به‌و سه‌رماو سۆڵه‌یه به‌ره‌و دێی (قزله‌ر) كه‌وته‌رێ و ، به‌فر شكاندن چوونه سه‌ر شاخ و دابه‌زین بۆ دامێنی شاخ بوونه هۆیه‌كی سه‌ره‌كی هیلاك و ماندوو بوونی پێشمه‌رگه‌كان، له كاتژمێری (11) دا پێشمه‌رگه‌كان چونه ناو دێی قزله‌ری سه‌ر به ناحیه‌ی سه‌رچنار بۆ حه‌سانه‌وه، به‌ڵام پاش كاتژمێرێك هه‌لێكۆپته‌ره‌كانی دوژمن هاتنه ئاسمانی دێیه‌كه و یه‌كسه‌ر سه‌ربازو جاشیان هه‌ڵرشت و زوو به زوو له هه‌ردوولا ده‌ست كرا به ته‌قه‌كردن.
به‌ڵی پێش چل ساڵ له رۆژێكی وه‌ك ئه‌مرۆدا (24) ی ئاداررژێمی ترسنۆكی فاشی و خۆێنرێژی عێراق به هێزێكی گه‌وره له هێزه‌كانی تایبه‌تی (قوات خاصه) به پاڵ پشتی جاش و به (19) هه‌لیكۆپته‌ر هێرشێكی درندانه‌یان كرده سه‌ر مه‌فره‌زه قاره‌مانه‌كه‌ی حزبی شیوعی عێراق له دێی قزله‌رو شه‌رێكی چه‌په‌ڵ و نابه‌رابه‌رو سه‌ختیان هه‌ڵگیرساند.
دوژمنی ترسنۆك به شێوه‌یه‌ك هاتبوو، ئه‌یزانی مه‌فره‌زه‌كه (16) كه‌سه‌و چه‌كه‌كانیان زۆر خراپه، به خه‌یاڵی خاوی خۆی هاتبوو مه‌فره‌زه‌كه ده‌ستگیر بكات، له راستیدا چه‌كی پێشمه‌رگه‌كان چه‌كی شه‌ر كردن نه‌بوو، بریتی بوون له (2) كلاشنكۆف و (8) ژێسێ و (5) ماوو* یه‌ك برنه‌و، هه‌موو ئه‌و چه‌كانه‌ش كۆن بوون و، له كاتی ته‌قه كردندا ئه‌وه‌ستان، به‌ڵام سه‌ره‌رای هه‌موو ئه‌و كۆسپ و ته‌گه‌ره‌یه حه‌ماس و وره‌ی به‌رزی پێشمه‌رگه‌و هاورێیان له په‌ره‌سه‌ندندا بوو.
پاش سێ چوار كاتژمێر له شه‌ره‌كه مه‌فره‌زه‌یه‌كی ئازای پێشمه‌رگه‌ی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان به سه‌رۆكایه‌تی ئیسماعیل گه‌وره‌دێی له قۆڵی چۆخماخه‌وه خۆی گه‌یانده گه‌رمه‌ی شه‌ره‌كه‌و هاتن به هانای برا پێشمه‌رگه‌كانیانه‌وه، له كاتژمێری (6) ی ئێواره دوژمن كه‌وته پاشه‌كشێ و كۆكردنه‌وه‌ی زیانه‌كانی و به رووره‌شی بۆ مۆڵگاكانی گه‌رایه‌‌وه.
مه‌فره‌زه‌كه برێتی بوو له‌م هاورێیانه:
1ـ حمه كريم قه ره جه تانى (حه مه صالح) 2 – حسن رشيد (فه‌لاح) 3- كمال مام همزه (هه‌ژار) 4- عمر حه مه بجكول (ملا حسین) 5- معتصم عبدالكريم (أبو زه‌هره) 6- شفيق كريم (مامۆستا شاهۆ) 7- صلاح الدین حسن (مامۆستا خالد) 8- سه‌رباز مه‌لا ئه‌حمد بانيخيلاني 9- عومه‌ر عه‌لی (عمر بوره سلمى) 10- مامۆستا جه‌مال محمد امين 11- حه‌مه‌ساله‌ح سورداشی (مامۆستا سه‌ردار) 12- ره‌ووف ره‌شید (بێكه‌س) 13- محه‌مه‌د مه‌زلوم (أبو محه‌مه‌د) – 14ـ بورهان ئه‌حمه‌د (عه‌تا) 15- ئه‌حمه‌د ره‌جه‌ب (سیروان) 16ـ (عه‌دنان .ط)**
له‌م داستانه شكۆداره‌دا ئه‌م هاورێیانه شه‌هید بوون:
1- عومه‌ر حه‌مه بچكۆل (مه‌لا حسین)، ئه‌ندامی لێژنه‌ی قاعیده، كرێكاری كارگه‌ی ته‌نقیحی سلێمانی.
2- شه‌فیق كریم (شاهۆ) مامۆستای زمانی ئینگلیزی له سانه‌وی رۆشنبیر – سلێمانی، ئه‌ندامی لێژنه‌ی قاعیده.
3- موعته‌سه‌م عه‌بدولكه‌ریم (أبو زه‌هره) ئه‌ندامی حزب، هونه‌رمه‌ندو وێنه‌كێش {شێوه‌كار}.
4- حه‌سه‌ن ره‌شید (فه‌لاح) – كرێكارو لێپرسراوی هێزی پاراستنی باره‌گای كۆمیته‌ی ناوه‌ندی له به‌غدا، ئه‌ندامی قه‌زا، سلێمانی.
5- كه‌مال مام هه‌مزه (هه‌ژار) ئه‌ندامی حزب، كرێكار، سلێمانی.
برینداربوونی (شه‌هاب) پێشمه‌رگه‌ی دلێری یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان.
شایانی باسه (3) هاورێ له‌و هاورێیانه‌ی به‌شداری شه‌ری قزله‌ریان كرد له شوێنی تر شه‌هید بوون:
1 – سه‌رباز مه‌لا ئه‌حمه‌د بانیخێڵانی له داستانه‌كه‌ی به‌كربایفدا به ده‌ستی مۆسته‌شارجاش تحسین شاوه‌یس شه‌هید كرا.
2- عومه‌ر عه‌لی (عومه‌ری پوره سه‌لما) له كاتی ئه‌نجامدانی ئه‌ركێكی حزب و پێشمه‌رگه له رووباری چه‌می سووره‌بان له نزیك دێی چاڵه خه‌زێنه خنكاوو شه‌هید بوو.
3- سه‌لاح الدین حه‌سه‌ن (مامۆستا خالید) ئه‌ندامی مه‌كته‌بی محه‌لی سڵیمانی ـ له كاتی ئه‌نفاله به‌دناو چه‌په‌ڵه‌كه‌ی رژێمی به‌عسی ترسنۆكدا 1988 كه‌وته داوی چه‌ته‌و چڵكاوخۆره‌كانی رژێم و شه‌هید كرا.
سه‌ركه‌وێ خه‌باتی ره‌وای حزبی شیوعی له پێناو ئاواته‌كانی گه‌ل و نیشتمان..
مردن و سه‌رشۆری بۆ دۆژمنان.
تێبینی: مه‌لا حسین له دێی چۆخماخ ته‌سلیم به خاك كراوه.
(4) هاورێكه‌ی تر: شه‌فیق و أبو زه‌هره‌و حه‌سه‌ن و هه‌ژار له دێی (قزله‌ر) نێژران، به‌ڵام بۆ به‌یانی 25 ی ئاداری 1988 دوژمنی ترسنۆك لاشه‌كانیانی بۆ شاری سلێمانی گواسته‌وه.
** عه‌دنان . ط له پاش ماوه‌یه‌ك زانرا عه‌دنان چڵكاوخۆری رژێمی حزبی به‌عسی عه‌ره‌بییه.
23/3/2020
