ئهركی ههواڵیی هونهری كاریكاتێر – بهشی -1- … ههندرێن خۆشناو
بۆ دیاركردنی بوونی یان نهبوونی ئهم ئهركهی كاریكاتێر، پێشتر به شێوهیهكی سهرهتایی بنهماكانی ههواڵ دیاردهكهین، ههواڵ چیه؟ ههواڵ بابهتێكی رۆژنامهوانیه پێكدێت له چهندین زانیاری، كه وهڵامی ئهم پرسیارانه دهدهنهوه: چی روویدا؟ له كوێ روویدا؟ كهینێ روویدا؟ كێ پاڵهوانی رووداوهكهیه؟ بهم شێوهیه ههواڵ ههڵدهستێت به پێشكهشكردنی چهند زانیاریهك سهبارهت به رووداوێكی دیاركراو، كات و شوێن و پاڵهوانهكانی دیاركراون، ئهمهش ههواڵی سادهیه، بێ توانج و شیكار و زێدهكردن، ئایا كاریكاتێر دهتوانێت ئهم ئهركه بهجێ بگهیهنێت، و له نێو قهدهكانیدا بنهماكانی ههواڵی تێدایه؟ بۆ وهڵامدانهوهی ئهم پرسیاره، چهندین كاریكاتێر وهكو نمونه دهخهینهڕوو بۆ شیكردنهوه، له جۆرهكانی سیاسی و كۆمهڵایهتی و بۆ پێكهنین و پۆرترێتی كاریكاتێری.
پێشتر با چهندین كاریكاتێری سیاسی وهرگرین، سهرهتا كاریكاتێرێك سهبارهت به سهردانهكهی (شولتز) وهزیری پێشووی دهرهوهی ئهمریكا بۆ ئیسرائیل، (شولتز) (شامێر)ی نقووم بوو له كهڵهكهیهك بهرد ڕادهكێشێت، پێشتر با رووداوهكه دیاربكهین، رووداوهكه سهردانی (شولتز)ـه بۆ ئیسرائیل، ئهمهش له دهقه نووسراوهكهی هاوشان لهگهڵ كاریكاتێرهكهوه دیاره، تهنانهت بهبێ ئهو دهقهش دهتوانین ئهمه ههڵێنجین، چونكه كاریكاتێرهكه وێنای (شولتز) دهكات، نهك (بوش) یان (ریگان)، بۆ دیاركردنی شوێنی رووداوهكهش، دیاره كه (شولتز) له سهردانێكدایه بۆ ئیسرائیل، و شوێنهكه فهڵهستینه، چونكه (شامێر) نقوومه له نێو بهرددا نهك (ئهمریكا)، چونكه كهس لهوێ بهردهاوێژی ناكات، با پاڵهوانهكانیش دیاربكهین، ئهوانیش (شولتز) و (شامێر)ن، و پاڵهوانێكی ناڕاستهوخۆش ئهویش ئهوانهن كه بهردهكانیان هاوێشتووه، ئهوهی ئاگاداری بارودۆخهكهش بێت دهزانێت، كه منداڵانی فهڵهستینن، بهمهش رهگهزی سێیهم دابینكرا، بۆ زانینی كاتی رووداوهكهش، دهتوانین له ژمارهی رۆژنامهكهوه دیاربكهین كه كاریكاتێرهكهی تێدا بڵاوكراوهتهوه، یان له ئیمزای كاریكاتێریستهكه و رێكهوتی كاریكاتێرهكه، ئهگهر نهبوو، وهك ئهوهی لهگهڵ ئێمهدا روویدا، كه كاریكاتێرهكهمان له پهڕتووكێك دهستكهوت، نهك له رۆژنامهیهك، بهڵام دیاركردنی كاتی رووداوهكه ههنده ئهستهم نیه، له نێو كاریكاتێرهكهدا سێ ئاماژه ههن، یاریدهدهرن بۆ ئهم مهبهسته، یهكهمیان ئهو ماوهیهی كه (شولتز) تێیدا وهزیری دهرهوهی ئهمریكا بووه، دووهمیان ئهو ماوهیهی كه (شامێر) تێیدا سهرۆك وهزیرانی ئیسرائیل بووه، سێیهمیشان ئهو ماوهیه كه تێیدا راپهڕینی فهڵهستینیان بهرپابووه، بهمجۆرهش رهگهزی چوارهممان دهستدهكهوێت، بهمهش دهگهینه ئهو دهرهنجامهی كه دڵنیا دهبینهوه له بوونی ههواڵ له كاریكاتێردا، بهڵام ئهم كاریكاتێره رووداوێكی دیاركراو وێنادهكات، ئهمه لهسهر ههموو كاریكاتێرهكاندا بهجێنایهت، كه زۆربهی كاریكاتێرهكان خهسڵهتێكی گشتییان ههیه، ئهمهش پرسیارێكی بهجێیه، بۆیه نمونهیهكی دیكه وهردهگرین، ئهویش كاریكاتێرێكی هونهرمهند (عهلی فهرزات)ـه سهبارهت به قهردی وڵاتانی جیهانی سێیهم، رووداوهكه قهردی قورسی وڵاتانی جیهانی سێیهمه، پاڵهوانهكانیش حكومهتهكانی ئهو وڵاتانهن، شوێنهكهش وڵاتانی جیهانی سێیهمه، كاتهكهش ئهو ماوهیهیه كه دهستهواژهی جیهانی سێیهمی لێ پهیدابوو، ههواڵهكهش ئهو قهردانهن كه سهرشانی جیهانی سێیهمیان قورس كردووه، له نیگاری هونهرمهند (عهبدوڵڵا بهسمهگی)یش سهبارهت به جیهانی یهكهم و دووهم و سێیهم، ههواڵهكه ئهوهیه كه جیهانی یهكهم كه رۆژئاوایه، پلهی یهكهمی گرتووه لهسهر تهختهی وهرزشی، و جلوبهرگێكی بهنرخ و سیگار دهكێشێت، كه دۆخه بێخهم و ئاسودهكهی پیشان دهدات، پلهی دووهمیش كه رۆژههڵات داگیریكردووه، ئهگهر وهكو پلهی یهكهمیش نهبێت له خۆشگوزهرانی و بێخهمی، ئهویش ئاسوده و بێخهمه و پێدهكهنێت، نیشانهكانی رازیبوون به روخساریهوه دیاره، كهچی وڵاتانی سێیهم تهنیا ناولهپی دهستی هانابهری دیاره، چونكه نقووم بووه له قهرد و كێشهكانیهوه، لێرهشدا دهتوانرێت رووداوهكه به بارودۆخی جیهانی سێیهمهوه دیاریبكرێت، و پاڵهوانهكانیش به لایهنه ململانێكارهكانی جیهان، و شوێنهكهش زهوییه، و كاتهكهش سهردهمی بوونی دهستهواژهی (جیهانی سێیهم) ـه، بۆ زیاتر دیاركردنی كاتهكهش پێش ساڵی 1991یه، چونكه جیهانی دووهم پاش ئهو ساڵه بارودۆخهكانی وهك جیهانی سێیهمی لێهات، بهڵكو خراپتریش، بهمجۆره ههواڵ لهم كاریكاتێرهشدا بوونی ههیه.
له بواری كاریكاتێری كۆمهڵایهتیشدا، دهتوانرێت باسی كاریكاتێری هونهرمهندی میسری (بههجهت عوسمان) بكرێت، كه تێیدا پولیسێك هاوڵاتیهكی ئاسایی ڕاودهنێت بۆ ئهوهی نیشانهیهكی (مهدالیا) پێببهخشێت، و هاوڵاتیهكهش له دهستی ههڵدێت و دهڵێت: مامه من پیاوێكی شهریفم .. بۆ نیشانهم دهدهیتێ!!!؟.
لهم كاریكاتێرهدا دهتوانین ههواڵهكه به بهخشینی نیشانه (مهدالیا) به كهسه نهشیاوهكان دیاربكهین، تا ئهو رادهیهی كه وهرگرتنی نیشان بۆته ئاماژهی نهبوونی شهڕهف نهك پێچهوانهكهی، له كاریكاتێرهكهی هونهرمهندی شههید (ناجی ئهلعهلی)یشدا، كرداری نیشان بهخشین به كوشتن لێكدهچووێنێت، ههواڵهكهش دهتوانین لهوهدا كورت بكهینهوه، كه ئهوانهی نیشان دهبهخشن، له خۆشهویستی ئهوانهی وهریدهگرن نایبهخشن، بهڵكو بۆ فریودان و ههڵخهڵهتاندنیان دهیبهخشن.
له بواری كاریكاتێری گاڵتهجاڕیشدا، له كاریكاتێرهكهی دایك و كوڕهكهی، لهگهڵ ئهوهی كه بابهتێكی دیاركراو ههڵناگرێت، بهڵام دهتوانرێت ههواڵی تێدا بدۆزینهوه، ژنهكه كوڕهكهی خۆی له وانهی مۆسیقا دههێنێتهوه، و چاوهكانی بهدهست دهگرێت بۆ ئهوهی ئهو منداڵانه نهبینێت كه یاری تۆپی پێ دهكهن، شوێنهكه رێگای هاتنهوهیه له وانهی مۆسیقا بۆ ماڵهوه، كاتهكهش ئێوارانه و كه لهدوای دهوامی خوێندنگا یاری دهكهن، پاڵهوانهكانیش ههموو ئهوانهن كه له كاریكاتێرهكهدا دهركهوتوون، بهتایبهتی دایك و كوڕهكهی، كه دوو پاڵهوانی بنهڕهتین له كاریكاتێرهكهدا، بهمجۆره دهستكهوتنی ههواڵ له ههموو كاریكاتێرهكاندا بهدیدێت، كهوابێت كاریكاتێر ئهركی ههواڵیی بهجێدهگهیهنێت، دواییش باس له ههواڵ له كاریكاتێری پۆرترێتدا دهكهین.
