شانۆی چینی … ڕێباز محه‌مه‌د جه‌زا
چین یه‌كێكه له‌وڵاته كانی رۆژهه‌ڵات ، به‌شداره له‌بونیادی ژیارێكی ده‌وڵه‌ندی هونه‌ر به‌گشتی و شانۆ به‌تایبه‌تی كه‌ناوده‌برێت به (شانۆی رۆژهه‌ڵات) و زۆرێك له‌ڕه‌خنه‌گرانی دراما و شانۆ باوه‌ڕیان وایه شانۆ له‌وڵاتی چیندا بایه‌خی نه‌بووه تاسه‌رده‌می كۆنفۆشیۆس ، هه‌روه‌كو (د. حه‌مدان )ده‌ڵێت : ” له‌سه‌رجه‌م پێداویستیه مرۆڤی و پرۆگرامی یه گشتیه‌كانه‌وه ، به‌شێوه‌یه‌ك ڕوون نه‌بووه تا سه‌ده‌ی (6 پ.ز ) ، تا ئه‌وكاته‌ی كۆنفۆشیۆس ” دانای چینی ژیاوه .(د. حمدان ،2000-2001 ، ل3)ئه‌وماوه‌یه‌ی كه‌شانۆی چینی ده‌كه‌وێته پێش زاین ، شانۆی چینی ته‌نها بۆده‌مه‌ته‌قێ و كات بردنه سه‌ر بووه ، چه‌ندان هونه‌رمه‌ند له‌مه‌یدانه‌دا خۆیان له‌قاڵبداوه ، به‌ڵام چونكه له‌لایه‌ن كۆمه‌ڵه‌وه ، به‌چاوێكی كه‌م ته‌ماشا كراون ، بۆیه رۆژگاریش ناوه‌كانیانی له‌به‌رده‌م مێژوودا شاردووه‌ته‌وه .(هه‌ورامی ، 2001، ل167)
قۆناغه‌كانی شانۆی چینی :
یه‌كه‌م / قۆناغی سه‌ره‌تایی : قۆناغێكی نامۆو سه‌یره له‌شانۆچینیدا ، هیچ شانۆیه‌ك ناكه‌وێته ململانێ له‌گه‌ڵیدا ، بۆئه‌م مه‌به‌سته‌ش زاراوه‌ی (كاری كه‌لتووری ) داهات بۆناو ژیانی چینییه‌كان و له‌نیوه‌ی هه‌زاره‌ی یه‌كه‌می پێش زایندا كه‌پێی ده‌وترێت ده‌رخستنی ڕووی ژیانی كه‌لتووری هونه‌ره‌كان . http://www.al-jazirah.com/2001/20010710/cu17.htm))
له‌م قۆناغه‌دا شانۆی چینی بریتی بووه له :
- قه‌سیده‌ی شیعری له‌جیاتی ده‌قی شانۆنامه. 2. ژماره‌یه‌ك دانه‌ری موزیك به‌شداربوون . 3. سه‌دان سه‌ماكه‌ری ته‌عبیری . 4. به‌كارهێنانی جل و به‌رگ و ئێكسسوارات و چه‌ك له‌بۆنه‌و ئاهه‌نگه‌كاندا . 5. به‌شداری جه‌ماوه‌رله‌و سه‌ماو ده‌ربڕینانه‌دا .
دووه‌م / قۆناغی شانۆی ئه‌كرۆپات : ناوی دووه‌می شانۆی سێرك ( پای هسی – Pai Hsi) ئه‌م بێژه‌یه به‌چینی واته سێرك كه‌پشتی به‌ستبوو به مه‌هاره‌تی جولًه‌و ئازایه‌تی و به‌كارهێنانی گوریس و لاستیك و یاریه ئاگرینه‌كان ، هه‌روه‌ها دواتر ئه‌م جۆره هونه‌ره‌و جۆره‌كانی تریش سه‌ریان هه‌ڵدا . http://www.al-jazirah.com/2001/20010710/cu17.htm))
له‌م قۆناغه‌شدا ، شانۆبریتی بووله :
- ده‌ق : كه‌بریتی بووله ” چیرۆك و حیكایات ” ی میللی . 2. به‌رزی ئاستی هونه‌ری . 3. هونه‌ری خیال الڤل ( یینگ هسی – Iing His ) ئه‌م بێژه‌یه‌ش به‌چینی به‌شێوه‌یه‌كی فراوان بڵاو بۆوه . 4. به‌كارهێنانی تایبه‌تی و دیالۆگ و تایبه‌تمه‌ندیه درامییه‌كان له‌ڕووداوه‌كانی نمایشدا .
- هونه‌ری نواندن :
دابه‌شكراوه به‌سه‌ركرۆ نۆلۆژیای شانۆ دا، به‌پێی ڕیزبه‌ندی زه‌مه‌نی و گه‌شه‌ی هونه‌ره‌كه له‌سه‌رده‌می “تانگ ئیبان ” له‌سه‌ده‌كانی ناوه‌ڕاستدا بووبه‌پاڵپشتی مێژوویی له‌ئه‌ده‌ب و سه‌رهه‌ڵدانی رۆمانی میللی و هه‌نه‌رمه‌نده‌كان . به‌گشتی ده‌توانین له‌م قۆناغه‌دا هونه‌ری نواندن له‌چه‌ند خاڵێكدا كۆده‌كه‌مه‌وه :
- به‌كارهێنانی ئاماژه‌كانی ” ده‌ست و ڕووخسارو ئه‌ندامه‌كانی جه‌سته ” . 2. به‌كارهێنانی ماسولكه‌كانی ده‌م و چاو . 3. شیعرو شانۆیه‌كان پشتیان به چیرۆك ده‌به‌ست . 4. به‌كارهێنانی چین و تۆنه ده‌نگیه‌كان و كاریگه‌ری ده‌نگی . 5. پشت به‌ستن به زه‌خره‌فه‌و هونه‌ری شێوه‌كاری له‌ڕازاندنه‌وه‌و دیكۆردا .
سێهه‌م / چاخی گوان – Juan :
له‌م چاخه‌دا ، دراما به‌سترایه‌وه‌به ڕێسا هونه‌ری و زانستیه‌كانه‌وه ، له‌دیارترین ئه‌و شانۆكارانه ” كوان هان تشینگ – Kuan Han Csing ” كه‌نووسه‌ری 60دراما بووه و تۆماركراون . سه‌ره‌تا كه‌شانۆنامه‌ی ده‌نووسی بۆخوێندنه‌وه بوون نه‌ك نمایشكردن ، دواتر بوون به چه‌ند په‌رده‌یه‌كی زۆر و له‌وێشه‌وه بۆ پێشه‌كیه‌ك و چوارپه‌رده ، له‌پێناو نواندن و نمایشكردن . هه‌روه‌ها كاركردن له شانۆی كۆمیدی دا واتای ” ئیرتجال – خۆزاهی ” هه‌بووه‌و ئاماژه بووه به و شانۆیه‌ی سه‌ده‌ی 13زاینی دا باوبووه ، وه‌كو ئه‌وه‌ی له‌سه‌ده‌ی 16ی زاینی له “كۆمیدیای دیلارتێ – Commedia Dellarte ” كه‌ئه‌م دامه‌زراوه‌یه تاكو ئه‌مرۆش هه‌رماوه .
شانۆی چینی هاوچه‌رخ ، پڕه‌له ( خادعه‌البصر – I llusionism) كه بۆئیستاتیكا و ده‌رخستنی هێڵه جۆراوجۆره‌كانی شانۆ به‌كاردێن ، سه‌رباری ئه‌وه‌ی پڕن له زه‌خره‌فه‌و ته‌كنیكی به‌رزو ئێكسسسواراتی هه‌مه‌جۆرو دیكۆرو سینۆگرافیای هاوچه‌رخ و ڕازاوه‌و هه‌مه‌ڕه‌نگ .
شانۆی چینی خۆی شه‌پۆلێكه و هه‌رتاكێكی ئه‌كته‌ر قوتابخانه‌یه‌كی سه‌ربه‌خۆبووه له‌كۆندا دابه‌ش بووه بۆ قوتابخانه‌ی (باكوری و باشووری ) و له‌وێشه‌وه دێته ناوژانره‌كانی (داستانی و ته‌عبیری ) هه‌روه‌ها پشت به‌ستوو بووه به ئه‌ده‌بی فۆلكلۆریی و ناوچه‌یی .
به‌گشتی ژیانی شانۆو دراما له‌سه‌ده‌كانی چاخی “مینگ ” دا به‌دیار كه‌وتووه‌و دواتر به‌ئاراسته میللیه‌كه‌یدا گه‌شه‌ی كردووه‌و پێشكه‌وتوووه ، سه‌رباری ئه‌مه‌ش قوتابخانه‌ی ئۆپیِرا كه‌ئیتر له‌گه‌ڵ سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌م قوتابخانه‌یه‌دا له‌چاره‌كی یه‌كه‌می سه‌ده‌ی 16 زاینی شاعیر ( لیانگ بۆلۆنگ ) و دانه‌ری مۆزیك ( فای لیانگ فو) ئه‌م قوتابخانه‌یه‌یان دامه‌زراند به‌ناوی ( كونشانی بۆئۆپیِرا ).
https://draft.blogger.com/blog/post/edit/124856123158413752/8201963982683792421
كۆتایی :
ماوه‌ته‌وه بڵێین ، له‌م قۆناغه‌دا كه‌له‌ساڵانی ( 1644- 1912)زاینی ، ته‌قه‌نیه‌ی به‌رزی نواندن خرانه‌ڕوو كه بۆ (الاسلبه –شێوازاندن ) گونجاو بوون و لێره‌وه شانۆیه‌كی مۆدێرنی هاوچه‌رخ ده‌ستپێده‌كه‌ن .
لیستی سه‌رچاوه‌كان :- د. حمدان ، محمد زیاد ، گه‌شه‌كردنی خوێندنگا له‌به‌ره‌به‌اینی مێژووه‌وه تائیمڕۆ ، وه‌رگێڕانی ، به‌سۆز سعید محمود ، پیاچونه‌وه‌ی ، حمه‌صالح ، وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ی هه‌رێمی كوردستان ، ساڵی 2000 -2001 2. هه‌ورامی ، حه‌مه‌كه‌ریم ، درامای كوردی له‌ناو درامای جیهاندا ، ده‌زگای چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی ئاراس ، زنجیره‌ی رۆشنبیری، هه‌ولێر : 2001
- http://www.al-jazirah.com/2001/20010710/cu17.htm 4. https://draft.blogger.com/blog/post/edit/124856123158413752/8201963982683792421
