Skip to Content

زوانی دروستکراو لە ڕۆمانی خەیاڵی زانستیدا -9- … گۆران سەباح

زوانی دروستکراو لە ڕۆمانی خەیاڵی زانستیدا -9- … گۆران سەباح

Closed
by ئه‌یلول 3, 2020 General, Literature


بەشی نۆیەم

داهێنان لە ڕۆمانی خەیاڵی زانستی (خەز)دا نابڕێتەوە. لە هەشت باسی پێشوودا، شرۆڤەی توخمەیل و تەکنیکەیلی نووسینی (خەز)م کردووە. ئێستە نۆرەی زوانە (زوان واتە زمان، با زمانی ناو دەم و زمانی قسە/نووسین لە ڕووی زاراوەسازییەوە لێک جیا بکەینەوە).
نووسەرەیلی کورد دروستکردنی زوانی نێو ڕۆمان پشتگوێ دەخەن. هیچ بایەخێکی پێ نادەن. ئەو زوانەی پێ دێتە نووسین نا، ئەوەی کارەکتەری هەسارەی تر یان کولتورەیلی تر قسەی پێ دەکەن. ڕەنگە بڵێن ئێمە زوانی نووسینمان زۆر لە پاشە و تا ئێستە زوانێکی یەکگرتوومان نییە، چ جای زوانی کارەکتەری نێو ڕۆمان. ئەوەش ڕاستە. پەڕپووتی و پەرتەوازەیی زوانی کوردی ڕەنگدانەوەی نەرێنی لەسەر هەموو ژانرەیلی ئەدەبی کوردیدا هەیە. با ئەم باسە بۆ کاتێکی تر بێت.
هیچ ڕۆمانێکت خوێندووەتەوە گەلێک یان کولتوری هەسارەیەکی تر، یان دانیشتووانی جێیەکی دوورە دەستی زەوی بە زوانی تایبەتی خۆیان قسە بکەن؟ بێ شک فیلمی ئەڤەتارت بینیوە. گەلی نایڤی (Na’vi) لەسەر مانگی پاندۆرا دەژین، سێ مەتر درێژن، پێستیان شینە و لە مرۆڤ دەچن.
ناڤییەکان بە زوانی ناڤی قسە دەکەن، لە هیچ زوانێکی مرۆیی ناچێت. پرۆفیسۆر پۆل فرۆمە، دکتۆرای لە زوانەوانی هەیە، زوانەکەی تایبەت بۆ فیلمەکەی جەیمس کامیرۆن دروست کردووە. وەک زوانی، بۆ نموونە کوردی، ناڤی یاسای ڕێزمانی هەس. سەرەتا تەنێ هەزار وشە بوو، دواتر فرۆمە کردی بە ٢٩٠٠ وشە. ئێستە زوانێکی ڕاستییە و وەک هەر زوانێکی تر مرۆڤ دەتوانێت فێری ببێت.
دروستکردنی زوان بۆ ڕۆمانێک بەقەد نووسینی ڕۆمانەکە ئەستە. ناڤی فۆنەتیک و سیستمی پێشگر و پاشگریشی هەیە. هەموو توخمێکی زوانەوانی تێدایە. باشە دەکرێ خەزنووس بەو سەرئێشەیەدا بچێت، خۆ کاری ئەو دروستکردنی زوان نییە؟ دەکرێ و پێویستیشە، بەتایبەتی بۆ خەز. دەبێ خەزنووس لە هۆردوو زوانەکەدا داهێنەر بێت. ئەو زوانەی ڕۆمانەکەی پێ دەنووسێت و ئەوەشی کە کارەکتەرەیلی نێو ڕۆمانەکە قسەی پێ دەکەن.
وەک گوتم، جارێ باسی زوانی نووسینی ڕۆمان ناکەم.
ئەگەر خەزنووس هیچ زانیاری نەبێ لەسەر چۆنێتیی دروستکردنی زوانی کارەکتەر، دەتوانێ لە رێگەی خوێندنەوی رۆمانی تر بیرۆکە وەرگرێت، یان لە قۆناخی لێکۆڵینەوە و گەڕاندا دەتوانێت سۆراخێکی ئەویش بکات.
بە ڕای من چوار ڕێ هەن بۆ دروستکردنی زوانی کارەکتەری خەز. لەبەرئەوەی هیچ یاسایەک نییە بۆ نووسین و ستایلی ڕۆمان، ناشبێت هیچ یاسایەک هەبێت بۆ داهێنانی زوانی ناو ڕۆمان. بوونی یاسا واتە کۆتوبەندکردنی خەیاڵ. لە بیرمان نەچێت ئێمە باسی ڕۆمانی خەیاڵی زانستی دەکەین. ئەم چوار ڕێیەی لە خوارەوە باس دەکەم ئەنجامەیلی تێبینی خۆمن دوای خوێندنەوەی دەیان خەز.
ڕێی یەکەم: وەک جەیمس کامیرۆن دەتوانی گرێبەستێک لەگەڵ پسپۆڕێکی زوان بکەیت. ڕایسپێری زوانێکت بۆ دروست بکات بگونجێت لەگەڵ چەشەی خەزەکەت.
ڕێی دووەم: دەتوانی بۆ خۆت کۆمەڵە یاسایەک دابنێی و وشە دروست بکەیت. مەرج نییە وەک زوانی ناڤی سێ هەزار وشە بێت. نا. دەتوانی هەر ئەو وشانە دروست بکەی پێوستن بۆ گفتوگۆ.
ڕێی سێیەم: دەتوانی دیالێکتێکی ونبوو لە زوانی دایک یان هەر زوانێکی تر بێنی و زیندووی بکەیەوە، بەس بە دەستکارییەوە.
ڕێی چوارەم: دروستکردنی زوانێک بە بێ مەرج و یاسا و پسپۆڕی. واتە هەڕەمەکی.
کام ڕێ لەوانی تر باشترە؟ هیچیان لەوی تر باشتر نین، بە ڕای من دەوەستێتە سەر ڕادەی بەکاربردنی زوانەکە. بێو وەک گەلی ناڤیی فیلمی ئەڤەتار گفتوگۆی زۆر تێدا بێت، باشترە ڕێی یەکەم یان سێیەم بێتە بەکاربردن. ئەگەر یاسا لە زوان نەبوو، ئەوا هەڵەی زۆری تێدا دەکرێت و ڕۆمانەکەت کرچوکاڵ دەکات. بێو کارەکتەر چەند دێڕێک بڵێت و تەواو، ڕەنگە پێویستت بەو سەرئێشەیە نەبێت. دەتوانی زوانێک بە هەوەسی خۆت دروست بکەیت.
من لە ڕۆمانی نوێمدا (ساڵی دابێ دێتە بڵاوکردنەوە) ڕێی چوارەمم بەکاربردووە چونکە گفتوگۆی زۆر نییە و لێم تێک ناچێت. هەرچەندە دوو زوانی جیاوازی تێدایە بەڵام کەم هاتوونەتە بەکاربردن. یەک چت زۆر گرینگە لەکاتی بەکاربردنی ئەم ڕێیە: ڕەچاوی ئاواز و فۆنەتیکی زوانەکە بکە، دەبێ لەگەڵ سەلیقە، ڕیتم و کەشی ڕۆمانەکە و کەسایەتیی کارەکتەرەیل بێنەوە. ئەگەر دەتەوێ بە کردەنی ئەم قسەیەی من ببینی، تکایە بە وردی گوێ لە ناڤییەکان بگرە کاتێ لە فیلمی ئەڤەتاردا قسە دەکەن.
لە دنیای خەیاڵی زانستیدا، ڕۆمان و فیلم، تا ئێستە ١٣ زوانی دروستکراو هەن. هەر یەکەیان یاسای خۆی هەیە و دەتوانی فێریان ببی. هەر ١٣ زوان لە خوارەوە بە ئینگلیزی دەنووسم، وشەی یەکەم ناوی زوانەکەیە، هی ناو کەوانەش ناوی فیلم یان ڕۆمانەکەیە:
Huttese (Star Wars)
Barsoomian (John Carter)
Atlantean (Atlantis: The Lost Empire)
Tenctonese (Alien Nation)
Goa’lud (Stargate)
Dothaki (Game o Thrones)
D’ni (Myst)
Trigedasleng (The 100)
Dovahzul (Skyrim)
Na’vi (Avatar)
Vulcan (Star Trek)
Elvish (The Lord of the Rings)
Klingon (Star Trek)

گۆران سەباح

Previous
Next
Kurdish