كوردەكانى خۆراسان و بیرەوەرییەکانى شازادەى حەمام.. یوسف محەمەد بەرزنجى

بیرەوەرى:
بیرەوەرى نوسینەوە لە دنیادا برەوێکى زۆرى پەیدا کردووەو خوێنەرى زۆرى لە دەورى خۆى کۆکردۆتەوە، نوسەران و هونەرمەندان و سیاسییەکان و کەسایەتییەکانى دیکەش بەگشتى دەستیان بۆ بیرەوەریى نوسینەوەو تۆمارکردنى ڕووداوقەوماوە جۆربەجۆرو هەمەچەشنەکان بردووەو تۆماریان کردووەو لێرەو لەوێ چاپ دەکرێن و بڵاودەکرێنەوە، هەندێک لە بیرەوەرییەکان بەزمانى گشتى خەڵک دەنوسرێن و بەشێکیشیان بەزمانى ئەدەبى و فەنتازیاو شێوە نووسینى پەخشان ئامێز سەرنج ڕاگێش بڵاودەکرێنەوە، بەڵام گرنگ لە بیرەوەریى نوسینەوەو بڵاو کردنەوەى گێرانەوەو ڕاستگۆیی و متمانەیە لای خوێنەر، بیرەوەریش بەشێکە لەمیژووى زارەکى و کە دیکۆمێنت دەکرێ بە ڕاستگۆیى و دوور لە هەر شێواندنێک بنوسرێتەوەو ڕاستییە مێژووییەکان وەک خۆى تۆمار بکرین و بڵاو بکرێنەوەو خوێنەر بەلا ڕێدا نەبرێت؟ ناکرێ نوسەر پشت بە بەرژەوەندى خۆیى و چواردەورى ببەستێ و راستیەکان فەرامۆش بکات و بە ئارەزویى خۆیى ڕاستى کارەسات و ڕووداو قەوماوەکان بهۆنێتەوە و خوێنەرو خەڵکى سەرگەردان بکات و مێژوو سەرەو بن بکات.. کەواتە مێژووى ڕاستەقینە و نەمر لە ڕاستگۆیى و پاکژى پەرێزدایە، نەک بەرژەوەند خوازى تاکگەرایى و گۆڕینى ڕاستییەکان و چنگە کڕێکردن بە لاپاڵى سەخت و تاشەبەردى گەوردا.

محەمەدحسێن پاپولى یەزدى:
مامۆستایى زانکۆو پرۆفیسۆرە،ساڵى ١٩٤٨ لە شارى یەزدى وڵاتى ئێران هاتۆتە دنیاوە،ئەو دەڵێت:کاتیک هاتۆتە دنیاوە، لەو سەردەمەداکە کارەبا، بەفرگر، تەلەفیزیۆن،ڕیکۆردەر، ڤیدیۆ، بۆرى ئاو، حەمام، تەوالێت ورێگاوبان قیرتاوکراونەبوون، یادەوەرى مناڵییان لە ڕووى میژووییەوە بێسەروبەرەیە، ئەم یادەوەرییانەش بەهەمان شێوەیە، بەڵام دەتوانیت دەستنیشانى بکەیت کە کام یادەوەریی پەیوەندى بەپێش چوونەقوتابخانە و کام یادەوەریى پەیوەندى بە سەردەمى قوتابخانەو دوا قوتابخانەوەیە.ل٩ خاوەنى بڕواوانامەى دکتۆرایە لە بەشى جوگرافیناسى زانکۆى سۆربۆنى فەرەنساو ئەندامى سەنتەرى لێکۆڵینەوەى لە فەرەنسایە، بروانامەکەى لە سەر هۆز و ئـێلە کوردەکانى خۆراسانە، لە ناو ئێمەى خوێنەري کوردا بەگشتى نە ناسراوەو بەرهەمەکانى بە ئێمە ئاشنا نین، بەڵام کردنە کوردى ئەم بەرهەمەى(پاپولى)زیاتر خوێنەربەرچاو ڕوونى دەبێت کە لە ووڵاتى ئێرانى دراوسێماندا یەکێک لە نوسەرو ڕوناکبیرە جوان و مەزنەکان و دۆستى گرنگ و بەکەڵکى گەلى ئێمەو مەسەلە ڕەواکەیەتى، کە ئیمە زۆر بەگرنگى و پێویستەوە لەم پیاوە ڕوناکبیرە دەڕوانین و بەرهەم و کارە باشەکانى بە کەڵک و سوودو پێویست بۆ دۆزى کورد سەیر دەکەین و هەڵیدەسەنگێنین؟ پاپولى بەدرێژایى مێژووى تەمەنى خۆى هەمیشە بە تایبەتى دۆستى کوردو کوردەکان بووەو بە یەکێک لە دۆستە بەوەفاو ڕاستگۆکانى وێنا دەکرێت، ئەویش لە ڕاستگۆیى و نوسینە جوان و میانە ڕەوییەکانیەتى كە بە وێناو تێروانینى جوان بەرجەستە دەبێت و دەردەکەوێت، بیرەوەرییەکانیشى شایەتى ڕاستگۆیى و دڵسۆزى ئەم کەسایەتییە کە کێشەو مەسەلەى کورد لە بیرەوەرییەکانیدا ڕنگدانەوەى زۆرى هەیەو پانتاییەکى زۆر بەرفراوانى بۆخۆیى داگیرکردووە، هەرکاتێک بیرەوەرییەکانى بەڕێز.. پاپولى دەخوێنیتەوە کە بەزمانێکى قەشەنگ و ڕازاوەو هەست بزوێن تۆمار کراون و ڕاستی مێژوویەکى فەرامۆشکراوپەراوێزخراوى بەشێک لە کوردمان لە خۆراسان بۆ ڕوون و ئاشکرا دەبێت و ئازارو خەمەکانیان بە هۆى ئەم نوسینەوە وەک دراماو فلیمێکى سینەمایى هەمە جۆر بە پێش چاوو زهنماندا گوزەر دەکەن، وەک خۆشى دەڵێت: ئەگەر مێژووتان دەوێت ئەوە مێژووى ڕاستەقینەیەو وەرن سەدان زنجیرەى دراماو فلیمى سینەمایى لێ دروست بکەن و بەرهەمی بهێنن ئەمە مێژووە دروست و ڕاستەقینەکەیە پێشتر گەر کەسێک لە هەر وڵات و لایەکى ئەم زەوییەدا ڕۆژنامەنووس میدیاکار نووسەر سیاسیى… گەر ستونێک یان چەند وشەو وێنەیەکى بێ سەروبنى لە سەر دۆز و کێشەى گەلەکەمان بنوسییایە و بڵاوبکردایەتەوە زور بەلاماناوە گرنگ و پڕبایەخ بوو، بەڵام نەمان دەزانى کێ دۆستى ڕاستەقینەو کێ دوژمنمانە؟! بەڵام لە سەردەمى گڵۆباڵ و بە جیهانى بووندا دەتوانین بە تەواوى دۆست و دوژمنەکانمان لەیەکدى هەڵاوێرد بکەین و دۆستە ڕاستەقینەکانى دۆزى کورد بناسین پاپولى یەزیدى بە یەکێک لە باشترین دۆستە نزیکەکانى گەلەکەمان دەردەکەوێت و شایانى ڕێزو پێزانێنێکى زۆرە، ئەویش لە بەرئەو ماندوبوون و وێناکردنە جوانیەتى کە لە نوسینەکانیدا لە سەر کوردو مەسەلەکەى خستویەتیە پێش چاوى گەل و وڵاتى ئێران و جیهان.

وەرگێڕ…تەها سێکانیانى:
وەرگێڕى زمانى فارسیى و بەکوردى کردن، پێشمەرگەوپارتیزان وتێکۆشەر، کەسێکى ماندووە، زۆرجار لە کەنارى مەرگ گەڕاوەتەوە خاوەنى بخششى زۆرە بۆ گەل و ووڵاتەکەى لەو پێناوەدا زۆردەمێکە بەشدارى خەبات و تێکۆشانى کردووە، تەها.. جگە لە خەباتى پێشمەرگانەو پارتیزانى ئازیزترین بەشى جەستەى لە دەسدا وەکە یەکێک لە قاچەکانێتى.. چەندین جار بەسوتفە لە ئامێزى مەرگ گەڕاوەتەوە بریندار بووە، بەر چەکى قەدەغەکراوى کیمیاوى کەوتووەو چەندین کەس لە خانەوادەو کەسوکارى شەهید بوون! جگە لەو ماندووبوون وئەو خزمەتەى پێشکەشى کردووە مایەى ڕێزو پێزانینە دەستى بۆ وەها کارێکى جوان و بەپێز بردووە و بە کوردییەکى پڕ بە تام و چێژ بەرهەمى بیرەوەرییەکانى ئاغاى محەمەد حسێن پاپولى یەزدى(شازادەى حەمام) ى کردۆتە کوردى کە خۆیى لە چوار بەرگى گەورەى ١٢٧٠لاپەرەى قەبارە گەورەدا دەبینێتەوە. کە پێم وایە هەوڵ و ماندوبوونى لە خەبات و تێکۆشاندا سەروەریى و مێژوویەکى جوان و پڕبەهاى مەزنە و بەم وەرگێڕانەشى مێژووەکەى دەوڵەمەند و پڕبایەخ کردوو مەڵۆیەکى جوانترى خستە سەر مەڵۆکانى ترى .. شایانى ڕێزو پێزانینێکى زۆرى کتێبخانەى کوردیەو کتێبخانەى کوردى بە سەخاوەتەوە ئەم بەرهەمەى سێکانیانى لە ئامێزی دا جێدەکاتەوە.

شازادەى حەمام:

هەڵبژاردەیەک لە بەرگى یەکەم ودووەمى بیرە وەرییەکان، ٤٧٢ لاپەڕەى قەبارە گەورەى هەیە، لە یەک کتێبدا خۆیى دەبینێتەوەو لەنێوەرۆک ناونیشانى هەردوو بەرگەکە بەپێى قۆناخ بەندى جیانەکراوەتەوە، بەڵام بەپێشەکى وەرگێڕو نوسەرەوە بەسەر ٧٨ ناونیشانى لاوەکى دا داباش کراوە.
بیرەوەرییەکانیش دەسپێکى بۆدەوروبەرى ساڵى ١٩٥٣دەگەرێتەوە بیرەوەرییەکانیش وەک هەر بیرەوەرییەکى دیکەى نوسراو باس لەزێدو ژینگەى شارو سەردەمى منداڵى و گەشەکردنى کۆمەڵگەو گەڕەک و کوچەکانى شارى یەزد جێگەى باو بپیرانى دەکات و ژینگەیەکە زۆر دوور لە ژینگەى کوردو دابوونەریت و کەلتوورى ئێمەیە.
لەم کتێبەدا نوسەر زۆر بەجوانى بیرەوەرییەکانى پێکەوە چینەوەو یەک بەدووى یەکدا ڕووداو بەسەرهات و چیرۆکە جۆراو جۆرەکانى ژیانى بینراوى خۆیى پێکەوە تۆمار کردووە، لەم یاداشتەدا بەزمانێکى شیرین و سیحر ئامێزو سادە نووسیویەتییەوە، خوێنەر کاتێک لە دەسپێکدا دەست بە خوێنەوەى دەکات هەست بەچێژو لەزەتى خوێنەوەى دەکات و حەزى بەوەیە بە دووى خوێنەوەو شوێنکەوتنى ڕوداو بە سەرهاتەکانى (یەزد)ى بکەوێت و وەختێک دەزانێت لەنێو ڕوداو بەسەرهات و گێڕانەوەى سەرگوزشتەوەو بیرەوەرییەکاندا نەغرۆ دەبێت و حەزى بەوەیە زیاتر بکەوێتە نێو ئۆقیانوسێکى بەرفراوان و بەرینەوە کە خوێنەر هەست بە ئاسوودەیى و لەزەتى بەسەرهاتەکان دەکات… چونکە تاڕادەیەکى زۆر بە سەرهات و ڕوداوەکان لەنێوڕۆحى هەریەکێکمانەوە نزیکەو زۆر لێمانەوە دوورنیە بۆیە خوێنەر چێژ لە بەسەرهات و گێڕانەوەو نوسین و تەنانەت وەرگێڕانەکەش دەبینێت، چونکە ڕۆحێکى کوردانەى بەبەردا بڕاوەو هەست دەکەیت هەرچەند بەسەرهاتەکان و ڕووداوەکان لە ژینگەو جوگرافیایەکى وڵات و دەوڵەت وکلتوورى زمانێکى فارس دا ڕویان داوە و جیاواز بەژینگەى کوردییە، بەڵام لەزۆر کونج و کە لەبەردا لێمانەوە نزیکەو تام و چێژ بەخش و سوود دارە.

شارى یەزد:
شارى یەزد جێگەى لە دایک بوون و گەشەى دکتۆر پاپولى، پاپولى لە شارو ژینگەیەکى فرە ئاینى جیاوازو تێکەڵ لە داب و نەریتى ئاینى فرە لە موسوڵمانى سونەو شیعە و زەردەشتى و یەهودى… هەریەک بەجۆرێ لەکەش و تقوسى دینى و مەزهەبى جیاواز ژیان بگوزەرێنێ و هەست بە ئارامى و تەبایى فرە مەزهب بکات لەم شارەداو تەبایى و دوور لە توند و تیژى وکەشى ئارامى بکات و ئەمەش سەرنج ڕاکێشان و پرسیارى جۆراو جۆر لاى پاپولى دەخوڵقێنێ و خۆشى بە تەواوەتى لەم بیرەوەرییانەدا بە ڕاستگۆیى توانیوێتى وەڵامى دروستیان بۆ هەڵبژێرێ، نوسەرخۆى موسوڵمانێکى شیعە مەزهەب و مێشک فراوانانە ئارامى و تەبایى و ئاشتى کاریگەرى لە سەر داناوەو دەتوانین پاپولى وەک کەسێکى لە سەرخۆو مەیانە ڕەوى تەبا وگونجاو خواستى بۆ ئاشتى ببینین و خۆشیى بڕواى تەواوى بەماف و ئازادى کەسانى بەرانبەر هەیە، ئەمەش بۆ دێڕوئەو دەستەواژانەى نێو بیرەوەرییەکانى دەگەڕێتەوەکە بەکارى هێناوە، لەبەرئەوەى ئەو لە هەلومەرجێکى پڕ ئارام و تەبایى نێو مەزهەب و بیرە جیاوازەکان پەروەردەو ئاشنا بووەو ئەوەش لە ڕەفتارو کردەوە و خوڕەوشتى پاپولیدا ڕەنگدانەوەى دروست کردوەو خواستى نەک بۆ مەزهەب بەڵکو بۆ مافى گەلان و هاوسێکانى بە تایبەت برا کوردەکانى پێک هێناوەو بڕواى بەگەیشتن بەماف و خواستەکانى کورد هەیەو لەم بیرەوەریانەش وەک مافى مرۆڤبوون بڕواى پێیەتى من ئەم کاریگەریە بۆ نزیکى و دۆستاییەتى و تێکەڵاوى لەگەڵ کوردەکان لە سەردەمى منداڵى و هەرزەکارى بەگشتى دەگێڕمەوەو خۆشى بە خۆشویستن و میهرەبانى دۆستەکانى سەرسامەو ناچارە داکۆکى لە ئاشتى و برایەتى نەتەوەو گەلى کوردى براى بکات.

کوچەو شەقامەکان:
لەم بیرەوەریانەدا کۆڵان و شەقام وکوچەکانى شارى یەزد و مەشهەد گەنجینەو سەرچاوەى سەرەکى ئەم کتێبەوبیرەوەرییەکانن، دوکان و حەمام و کارى پیشەگەرى بچوک پۆلیس و شتەکانى دیکە بەگشتى سەرچاوەى ڕوداو بەسەرهاتەکانن، نوسەرو گێڕەرەوەش بەمۆڵەتى ئەوانەى پاڵەوان و خوڵقێنەرى بەسەرهاتەکانن لەم شارەدا تۆمارکراون و لە دوتوێى لاپەڕەکاندا بوونیان هەیە، ئەو خۆى لە کەش و هەواى شارو کوچەو گەڕەک وشەقامەکاندا منداڵى گوزەراندوەو هەمووى تۆمارکردووە بۆتە سەرچاوەى نوسینەکانى، ئەو بە میهرەبانى کەسانى نزیک و هاوڕێ و کەس وکارو خانەوادەو دراوسێکانى لە ڕوداوەکان و سەرگوزشتەکان دواو تۆمارى کردوون، ئەو وەک مێژوونووس و جوگرافیازان کارەکانى بە ووردى تۆمارکردووەو ڕیتمى مێژووى بە جوانى و خراپى وباشییەکانى گێڕاوەتەوەو وەک خۆى دەڵێت: خۆى بە دوورگرتووە بەپێدا هەڵدان و زیادە ڕۆیى و شێواندن، بەڵکو بە ئەمانەتەوە بابەت و چیرۆک و سەرگوزشتەکانى تۆمارکردووە، وەک گوترا مۆڵەتى تەواى لە زیندووەکان و خاوەن بەسەرهاتەکان وەرگرتووە، ئەمەش زیاتر چێژى بەزمانى ئەدەبی و جوانکارى زمانەوانى و ڕاستگۆیى بەخشیوەتە بابەتەکان و بەزمانى گشتى خەڵک تۆمارى کردن و خۆیى بە جوانى وێنەکانى پێکەوە مۆنتاژ کردووە بۆ ئەوەى وێنە درامییەکان پێکەوە پەیوەست بکات و ئەنجامى جوان وەدى بهێنێت.

کێشەکان:
ئەو لە هەر چواربەرگى بیرەوەرییەکانى شازادەى حەمام، زۆر ڕۆچوتە نێو ڕووداوو کارەسات و کێشە کۆمەڵاتى و تەنانەت سیاسییەکانیشەوەو لە بیرەوەرییەکانیدا پانتایى گەورەى بۆ تەرخان کردووەو وێنەى کامێراى نووسینەکەى جوان بەفلاشەوە بەکارهێناوەوجوان وێنەکانى گرتووەو باش مۆنتاژى کردووە، لەنێوکتێبەکانیدا لێیان دواوەو سەرنج ڕاکێشانە خوێنەر لەناو ڕوداو کێشە جۆراو جۆرەکاندا نقوم دەکات وبەزمانە خۆشەکەى خوێنەر تام وچێژى لێوەردەگرێت و حەز بەخوێنەوەى کێشەکان دەکات و ڕەنگە خوێنەر لەزۆر کیشەوە نزیک بیت و زیاتر حەزى لە خوێنەوەیان بێت و تەنانەت ڕەنگە خوێنەر چۆن پاپولى بیرەوەرى لەگەڵ کێشەکان هەیە؟ ڕەنگە خوێنەریش بە هەمان شێوە لەزۆر کێشەى کۆمەڵاتى و سیاسیى و ئابوورى.. بیرەوەرى لەگەڵ کێشەکان هەبێت و سەرنجى ڕابکێشێت بۆ خوێنەوەو وەدووکەوتنى کێشەکان و دووبارە بیرەوەرییەکانى نێوکتێبەکە ببنە بیرەوەرى خوێنەر.

چیرۆکى سەرکەوتن و تێکشان:
لە چوار بەرگى شازەدى حەمام دەیان چیرۆک و سەرگوزشتەىڕۆمانیسى پڕ لە ئەوین و خۆشەویستى ناکام و بەیەک کەیشتن و پڕلە ئەوین و عەشقى ڕاستەقینەو .. تێدایە، دەیان چیرۆکى سەرکەوتن بەخەون و بەدەستهێنانى بڕوانامەو بازرگانى و سەرکەوتن لەم بیرەوەریانەدا تۆمارکراون، تەنانەت زۆرێک لە خەونى نێوچیرۆک و سەرگوزشتەکان لە ئێران چونە دەرەو لە ئەوروپاو ووڵاتانى دیکە تەواو کراون، خاوەنەکانیان وەک پاڵەوانى ڕاستەقینە بە ئامانج و خولیاو خەونى مەزنى خۆیان گەیشتوون، پاپولى خۆیشى بەخەونى بەدەستهێنانى بڕوانامەى بەرزوو بەدەستهێنانى گەیشتووە، بەڵام لەچیرۆکى خۆشەویستى کچە کوردو کچانى نێو کوچەى گەڕەک و شار بەناکامى گەیشتووەو خەونى زیندەبەچاڵ و تووشى داڕامان و شکست هاتووە! پاپولى دەیان بەسەرهات وچیرۆکى کۆمەڵاتى و سیاسیى ڕاستەقینەى ئاوێتەى بیروەرییەکانى کردووەو بەتەواوە تى خوێنەر سەرسام دەکات و لەناو چیرۆک و بەسەرهاتەکاندا وونى دەکات یاخوود دەیکاتە پالەوان وبەشیک لە چیرۆک و ڕووداوەکانى و دەیکاتە بیرەوەرى خوێنەرەکانى؟

مادەهۆشبەرەکان:
کۆمەڵگەو گەلانى ئێران بەگشتى بە دەست ماددە هۆشبەرەکانەوە گرفتارن، وەک دەردێکى کوشندە پێوەى دەناڵێنن، ئەم دەردە کوشندەییە لەو ووڵاتەدا مێژووییەکى دوورو درێژى هەیەو چەندین ملیۆن کەس بە نێرو مێوە، لەدواین ئامارو داتاکاندا لەم ساڵانه دا ئاشکرا کراون، ئاغاى پاپولى لەم بیرەوەرییانەدا زۆر بە شێوەیەکى تراژیدى و خەمناک باس لە بەکارهێنان و قاچاخچیانى ماددە هۆشبەرەکان دەکات و لە بیرەوەرییە چواربەرگییەکەیدا لە زۆر شوێن ئاماژەو قامکى لەسەر چیرۆک و ڕوداو کێشەى ماددە هۆشبەرەکان لە کۆمەڵگەى ئێرانییدا داناوەو ئەم دەردە کوشندەو تەونە جاڵجاڵۆکییە کە گەمارۆى گەلانى ئێرانى داوەو گۆمەڵگەى لەنێو ئامێزیدا بەتەواى خنکاندووە لەم بیرەوەرییانەدا ڕەنگدانەوەى بەرچاوى هەیەوبەجەنگێکى بەردەوامى دەچوێنێ کە بەرۆکى گەلانى ئیرانى گرتووەو لەنێو قەیرانى سامناک و سەختدا کۆمەڵەگەى تووشى ئیفلیجى کردووەو بە ئەرکى سەرشانى دەوڵەتى دادەنێت کە بەتووندى به ڕووى ئەم دەردو نەخۆشییە سامانکە ببێتەوه و هەوڵى تەواو بۆ لاوازکردن و کەم کردنەوەى لەنێو کۆمەڵگەى ئێرانیدا بنێت و دەستى قاچاخچیان و بەکاربەرەکانى ماددە هۆشبەرەکان لە کۆمەڵگەدا دووربخاتەوەو بەچڕى دژى ئەم دەردە ببنەوە و بەسەریدا زاڵ بن و ڕێگا چارەى تەندروستى بۆ بدۆزنەوە.

پەروەردەو فێرکردن:
لە ساڵى پەنجاکانى سەدەى ڕابردووە لە دەوڵەتى ئێراندا زۆر گرنگى بە پەروەردەو فێرکردن دراوە، ساڵ بە ساڵ قوتابخانەو زانکۆکان پەرەیان پێدراوەو لەڕووى ژمارەو دۆخى خوێندنەوە گەشەى پێدراوە، خوێندنى باڵاو بە دەستهێنانى بڕوانامەى بەرز لەدەرەوەوناوەوە زۆر بەدەست هاتووەو کەڵک و سوودى زۆرى لەنێوەندى پێشکەوتن و ڕەنگدانەوەى گەورەى هەیە، پاپولى جگە لە قوتابخانەو حەوزەیى دینى و قوتابخانە مەزهەبیەکان زۆر پێداگرى لە سەر پێشکەوتن و گەشەى پەروەردەو فێرکردن لە زانکۆکانى ئێران بەگشتى لە شارە جۆراو جۆرەکان و بەتایبەت لەشارى تاران وشارى مەشهەد دەکات و بەرهەمهێنانى خاوەن بڕوانامەى بەرزو کادرى زانستى لە هەموو بوارەکان دەکات و هەڵسەنگاندن و بەرزنرخاندنى لە ئاستى ئێران و ناوچەکەو تەنات لەجیهاندا بۆ بوارەکە دەکات و دەڵێت: ئێران لەکاروانى پێشکەوتنى جیهاندا ڕێدەکات و بەرو هەنگاوى گەورە دەچێتە پێشەوەو ئەم نەخشێکى باشى لەنێو کۆمەڵگەى ئێرانیدا بۆ خۆى مسۆگەر کردووە، تەنانەت لە هەلومەرجى خوێندن و گرنگى پێدان و گەشەى قوتابیان بەگشتى و ئاستى هۆشیارى کۆمەڵگەى ئێرانى بۆ ئاستى بەرزو پێشکەوتنى دەکات و دەیان چیرۆکیش لەو سەرکەوتنانەدا دەگێڕێتەوە.

بازرگانى، پیشەسازى، کشتوکاڵ و تەندروستى:
یەکەم: لە شازادەى حەمام و بیرەوەرییەکاندا بەگشتى، بوارى بازرگانى و پیشەسازى و گەشەى ئابوورى کۆمەڵگەى ئێرانى باس دەکات و لێى دوواوە، گەشەى کارخانە بچوکەکان بۆ کارگەى گەورەو تێکەڵاو بوونى بە پێشبڕکێ جیهانیى و ناوچەییەکان لە بیرەوەرییەکاندا ڕەنگانەوەیی هەیەو هەر لەچنینى دەستى و گەشەى بۆ کارگەى گەورەو پیشەسازى ماشێن و پۆڵاو ئاسن…. و بازرگانى گەورە لە ڕووى ئابوورى و پیشە سازى و گەشەى کشتوکاڵەوە بە شێوەیەکى مۆدرێن لێى دواوەو باسى لە هەنگاوە هەڵگرتووەکانى ئەو پێشکەوتنە ئابوورییە دەکات کە دەوڵەتى ئێران لەهەموو نێوەندەکانى کشتووکاڵ و بازرگانى و پیشەسازى و سەرکەوتنەکانى کۆمەڵگەو دەوڵەت پێدا گوزەر دەکات و تا ئێستا گەیشتۆتە قۆناخى بەرز، دەبێت ئەوەش لە بەرچاو بگیرێت بە هۆیى پیشەسازى پترۆڵەوە، کۆمەڵگەو دەوڵەتى ئێران گەشەى زۆرى بەخۆیەوە بینەوەو لە قۆناخى بەرزى پێشکەوتن دایەوبەهۆی پیشەسازییە جۆراو جۆرەکانى پترۆڵەوە کە باش لەلایەن دەوڵەتەوە کەڵک و سوودى گەورەى لێوەرگیراوە. ئیران قۆناخى باشى سەرکەوتنى بڕیوەو لە ئاستێکى بەرزى بازرگانى و پیشەسازییە جۆربەجۆرو بوارى کشتوکاڵى لە گەشە کردن دایەو بە هەموو شێوەیەک سود لە تاقیکردنەوەو ئەزمؤنى ووڵاتان و گەشەو سەرکەوتنیان لەبوارى تەکنەلۆجیاو ئامێرسازیدا وەرگیراوە.

دووەم: تەندروستى و بوارەکەى لە ساڵانى پەنجاکانى سەدەى ڕابردوو تا ئێستا ساڵ بە ساڵ وەک یەک نەبووە، بەپێى بیرەوەرییەکان، سیستەمى تەندروستى لە ساڵى پەنجا بۆ حەفتا و هەشتاو نەوەدەکان وتادوایى سەرەتا سیستەمێکى لاواز بووە لە ڕوى دکتۆرو خەستەخانە و نۆرینگەو و کەوادیرى تەندروستى و ئامێرە تەندروستییەکان، بەڵام بە هۆى گەشەى زانکۆو زیادبوونى کەوادیرو فەرمانبەرو پێداویستییە تەندروستییەکان و نەخۆشخانەو و نۆرینگەکان لە سەرتاسەرى ئیراندا، ئێران قۆناخى بەرزى لە بوارەکاندا بڕیوەو وەک باس دەکریت شتێکى ئەوتۆى لە ووڵاتانى پێشکەوتوو لەڕووى بوارى تەندروستى کەمتر نیە لە ووڵاتان و لە پلەى گەشه کردوو بەرزدایەو تەنانەت لەزۆر شوێنەوە بۆ بوارەکان، نەخۆش سەردانى ئێران دەکەن و لە ئاستیکى بەرزى تەندروستى دان لەڕووى چەندایەتى و چۆنایەتى ئاستى بەرزى بڕیوە، ئاغاى پاپولى باسى هەژارى و بڵاو بوونەوەى چەندین نەخۆشى لە سەرتا سەرى ئیران دەکات و باس لە بنەبرى ئەو نەخۆشیانەش دەکات و کەم بوونەتەوەو نەخۆشییەکانیش و ئاستى هۆشیارى و تەندروستى هاووڵاتى ئـێرانى بە دۆخێکى باش و زیادبوونى نەخۆشخانەو دکتۆرەکان، کاریگەرى زۆرى لە سەر سیستەمى تەندروستى داناوە، تەنانەت وەک لە بیرەوەرییەکاندا لە ساڵانى پێشووتردا بەهۆى زۆرێک لە نەخۆشییەکانى وەک سورێژەو وگرانەتاو کۆلێرەوڕشانەوەو نەخۆشییە وەرزییەکانەوە.. دەیان کەس دەمردن، بەڵام لە ئێستادا دۆخەکە جیاوازەو بە هۆى پێشکەوتنى سیستەمى تەندروستى و بەرزى ئاستى ڕۆشنبیرى و ئابوورى و کۆمەڵایەتییەوە کۆمەڵگەى ئێرانى سەرکەوتن و پێشکەوتنى باشى بە دەست هێناوەو دەکرێ گەلان و دەوڵەتانى دەڤەرەکە سوودى لێوەربگرن.

کوردەکانى خۆراسان
ئەگەرگەڕیدەیەک یانووسەریێک یامیسۆنێرێک و ڕۆژنامە نووسێک، سیاسییەک سەردانێک، یاخو ڕیپۆرتاژێکى ڕۆژنامەوانى تەنانەت لە ڕادیۆ و تیفی یەکانەوە شتێکى لە بارەى کوردو کێشەو مەسەلەکەى یان هەواڵێکى بڵاو کردبایەوە، ئێمەى کورد زۆر گوێقوڵاخ و سەرسام دەبووین بەنوسین و هەواڵەکان کە لەلایەن بێگانانەوە باسمان دەکەن یاخود فلیمان لە بەرەوە پیشان شەقام و ڕەئى جیهانى دەدرێت، زۆرێکیش لەو نوسین و فلیم و هەواڵانەى له بارەى کوردانەوە بەگشتى بڵاوکراونەتەوە بێویژدانى و نادروستى و هەڵەى زەق و کوشندەیان لەبارەى کێشە ڕەواکەمان و سەرکردەو ڕاپەڕین وبزووتنەوەو شۆڕشەکانى کوردەوە بڵاوکردۆتەوە و دۆزى کورد جوگرافیاو مێژووەکەیشان شێواندوە، جگە لەوەش دابەشکردنە جوگرافیەکەش دۆخ و هەلەمەرجێکى نا لەبارى بە سەر دۆزو کێشەى کوردا سەپاندوەو پەرتەوازەیی بزووتنەوەى کوردیش لەهەرپارچەیەکدا، کێشەکە و دۆزەکەى بەلا ڕێدا بردووەو سەنگ وبەهاى لەبەردیدەى سیاسەتى جیهانیدا کەم کردۆتەوە وئامانجەکانى کوردى لاسەنگ کردووەو ڕێگەى لە سەربەخۆیى و دامەزمەزراندنى دەوڵەت گرتووە بۆیە کوردەکان لە هەرپارچەیەکى دابەشکراودا بە سەر زۆر جێگە بەکەمى یان زۆرى دابەش بوون لە ڕووى ژمارەوە یان بە زۆرەملێ کۆچیان پێکراوەو لەنیشتمان و خاکى خۆیان دوور خراونەتەوە. پرۆفیسۆر دکتۆرمحەمەد حسێن پاپولى یەزدى، یەکێک لە مامۆستاکانى زانکۆو خاوەن بڕوانامەى بەرزە لە زانکۆى سۆربۆنى فەرەنساو لە سەر کوردەکانى خۆراسان، ئەو دۆستێکى گرنگ و پێویستى کوردە، زۆر بە جوانى جگە لە بڕوانامەکەى لە سەر کورد لە بیرەوەرییەکانى شازادەى حەمام دا لە دۆخ و هەلومەرج و هۆزوو تیرەکانى کورد دواواوە کە شایانى خوێنەوەو ڕێزە، پاپۆلى لە باشترین دۆستەکانى گەلەکەمان و کورد ئەژمار دەکرێت کە بە جوانى لەسەر کورد دوواوە.؟

لە بارەى کوردەکانى خۆراسانەوە:
نوسین و لێکۆڵینەوەو توێژینەوە لە بارەى بەشێک لە کوردەکانى خۆراسان لە ئێران، زۆر کەمە ئەویش بەهۆى پەراوێزخستن و دورى و کەنارگیرى کوردەکانى ئەو دەڤەرە لە خاکى کوردستانى گەورە. جگە لە فەرامۆشییان لە لایەن دەوڵەتى ئێران و سیستەمى سیاسى ئێران و شاردنەوەى کێشەو دۆزەکەیان، ئەمەش هۆکارێکى ترى پەراوێزخستن و فەرامۆشکردنیانە. وەک گوترا سەرچاوە لە بارەیانەوە کەمە، بەڵام لەم ساڵانەى پێشتردا یەک دوو سەرچاوە لە بارەى کوردانى خۆراسانەوە لە کوردستانى باشور دەرکەوتن یەکێک لەو بەرهەمە باشانەى کە نووسراون و لە شێوەى چوار بەرگ کتێب چاپ و بلاو کراوەتەوە،کۆچى مێژوویى کورد بۆ خۆراسان، نوسینى کەلیموڵڵاى تەوەحودى، وەرگێڕانى عەدنان بەرزنجى کە هەرچوار بەرگەکەش لە لایەن دەزگاى چاپ و پەخشى سەردەمەوە، لە قەبارەى گەورەدا لە ساڵى ٢٠٠٥ تا ساڵى ٢٠٠٩چاپ و بلاوکراونەتەوە، بەرگى یەکەم: ٣٩٧ لاپەڕەیە، بەرگى دووەم:٣٤٦ لاپەڕەیە، بەرگى سێیەم:٦١١ لاپەڕەیە، بەرگى چوارەم:٤٢٣ لاپەڕەیە، ئەوى ڕاستى بیت ئەم کتێبە یەکێکە لەو کتێبە بەنرخ و باشانەى لە بارەى مێژووییەکى نادیارى کوردەکانەوە نووسراوەو نووسەرەکەى هەوڵێکى زۆرى داوەو بە سەرچاوەیەکى باش و متمانە پێکراو شایانى ئاماژە پێدانە لە بارەى کوردەکانى خۆراسانەوەو شایانى خوێندنەوەیەو تەنانەت وەک سەرچاوەش زۆر بەسودە. چونکە نووسەرەکەى مامۆستاى زانکۆو یەکێکە لە کوردەکانى خۆراسانە و زۆر بە باشى ئەو مێژووە تاریکەى ڕووناک کردۆتەوەو لێی دوواوە. بەرهەمێکى تریش کە لە لایەن دەزگاى چاپ و پەخشى سەردەمەوە، چاپ و بڵاوکراوەتەوە ڕۆمانى بەناوبانگى (کەلیدەر)ە کە لەلایەن نووسەرى گەورەى ئێرانیى(مەحموود دەوڵەت ئاباد)ییەوە، لە دە بەرگدا نووسراوەو سیامەند شاسوارى لە زمانى فارسییەوە بە کوردییەکى ڕەوان و جوان کردوییەتیە کوردى و ساڵى ٢٠١٢ لە ٣٤٨١لاپەڕەدا بڵاوکراوەتەوە، ئەم ڕۆمانە بەرزەش باس لەئێل و هۆزە دەوارنیشینەکانى دەڤەرى خۆراسان دەکات و لە زوڵم و ستەم و گیانى بەرنگارى و قارەمانێتى کوردەکانى خۆراسان دواوەو داستانى خۆشەویستى خاک و عەشقى کوردەکانى خۆراسان و ئازارو مەینەتى و خەون و خولیاو ئاوات و ئامانجەکانیان لەم ڕۆمانە ناوازەو قەشەنگەدا دەکات، کەبەرد بە بەرد دەهێنێتە سەرزاران. کە دەتوانین بڵێین: ئەم ڕۆمانە بەیەکێک لە ڕۆمانە جوان و ناوازەو بە هەیبەتەکانى نێو کتێبخانەى کوردى و کتێبخانەى جیهان ئەژمار دەکرێت و بە جوانترین ڕۆمانەکانى خۆرهەڵاتیش دەردەکەوێت، شایانى خوێنەوەو هەڵوێستەکردنە لە سەرى و ڕۆمانێکى زۆر بەتام و چێژبەخش و ناوازەیە وەک گوترا لە ئازارو ستەم و زوڵم و ئەوین و عەشقى کوردەکان لە خۆراسان دەدوێت و بەتەواتى وەک ڕۆمانێکى زیندوو لەیاد نەچوو دەمێنێتەوە.

شازادەى حەمام و کوردەکانى خۆراسان:
(کاتێک محەمەد حسێن پاپولى یەزد)ى قوتابی بووە لە سەرەتایى لاویى و قوتابخانەى سەرە تایى و ناوەندى، ئامادەیى و پاشان زانکۆ، چ بەهۆى کارو پیشەوە یاخود بەهۆیى گەشتى زانکۆ و یاخوود دراوسێیەتیەوە تێکەلاوى لەگەڵ کوردەکاندا، لە شارەکانى یەزدو مەشهەد و سەرسنوورەکانى کوردستاندا بە تایبەت شارى مەهاباد و سەردەشت، بەهۆى چوونى خێزانە هەژارەکانى یەزدو مەشهەد بۆ کەتیرە کردن، بۆ دروست بووە، ئەو گەشتانەى لە ساڵى ١٩٦٨وە دەست پێدەکات، چەندین گەشتى تاک و بە کۆمەڵى ئەنجام داوە، پەیوەنییەکە زیاتر کۆمەڵایەتى و بۆ کۆکردنەوەى زانیارى بووە بۆ بەدەستهێنانى بڕوانامەو تێزى زانکۆیش بووە، ئەوەش لە نێوەندى خوێندنى لە زانکۆدا لە دەرەوەى ئێران بە تایبەتى لە فەرەنسا بە سوود بووەو توانیوێتى بە هۆى ئەو تێکەڵاویى وگەشتانەوە ئامانجى زانکۆ کە بڕوانامەى بەرزو دکتۆرایە ساڵى ١٩٨٢وە چنگ بخات لە سەر هۆزە کوردەکان لە زانکۆى سۆربۆنى فەرەنسا،وەک خۆیى لە بیرەوەرییەکانید دەڵیێت:من ئەوەندە عاشقى ئەو خەڵکە خێڵەکییانە بووم، کاتێک چووم بۆ پاریس تێزى دکتۆراکەم لە سەرهۆزە کۆچەرییەکان نووسى، وا هەست دەکەم لە هەر شوێنیک عیشق خۆشەویستى، میوان دۆستى، هاوژینى، بوونیان هەبێت و پەیوەندى بە پارەوە نەبێت ئەو شوێنەبە هەشتە. کەواتە بەرژەوەندى و ئامانجى پاپولى پارەو سەروەت بە دەستهێنان نەبووە، بەڵکو ئەوینى بە دەستهێنانى بڕوانامەو وەدەست خستنى زانیاریى بووە، ئەوەش خوڕەوشتێکى بەرزى زانستییە کە لە دەروونى پاپولی دا چەکەرەى کردوەو، هۆزەکانى کوردیش هەمیشە لە جوڵەو گەشتى گەرمێن و کوێستاندا بوون و میوان دۆست بوون و سەرچاوەى خۆشەویستى بوون، بۆیە پاپوولى چۆن هۆزەکان باوەشى گەرمى میواندارى و خۆشەویستیان بۆکردۆتەوە، ئەویش بە ئەمەک و بەوەفا بەرانبەر هۆزو ئێلەکان دەرکەوتووەو بۆتە دۆست و بەشێک لەوان و دۆستى هەمیشەیى کوردەکانى خۆراسان و کوردستان بەگشتى، هۆزەکان زیاتر لە دەڤەرى خۆراساندا کۆچەرى و بژێوى ژیانیان لە سەر ئاژەڵدارى و بەروبوومى ئاژەڵ بووەو پەیوەست نەبوون بە پیشەى کشتوکاڵ و بازرگانى و نشتەجێیى هەمیشەییەوە، کاواتە ئاژڵدارى و پیشەى سەرەکى هۆزو ئێلەکان بووەو پاپوولیش لە گەشتەکانیدا میوانیان بووەو بەکەسێک لە هۆزەکان دانراوەو توانیوێتى لە ڕێگەى میواندارییەوە پەیوەندییەکى باش دروست بکات و بیکاتە پەیوەنییەکى تەندروست تا زانیارییەکانى ڕۆژانە وە دەست بخات و کۆیان بکاتەوەو سودى باشى لێوەرگرێت و لە بڕوانامەکەیدا بۆى بەسود بێت. ئەو ساتى گەڕانەوەى مێگەل و سەرلە ئێوارە و ئاوابوونى خۆرو دۆشینى مەڕەکان لەلایەن کچانى قەشەنگى خێزان و هۆزەکانەوە زۆر بەجوانى لە تابلۆى نووسینەکانى و دیمەنەکانى تۆمار کردووە بەنووسین و بەوێنەى فۆتۆگراف لە بیرەوەریی و کتێبەکانیدا ڕەنگدانەوەى جوانى هەیە. یان یارى و قسەى خۆش و سەرگوزشتە و گاڵتەو گەپى ژێر دەوارى بەر تریفەى مانگە شەو، کەزۆر چێژ بەخش و بەتام بوون بەلاى پاپولییەوەو بەساتە دووبارە نەبووەکان لێى دواو تۆمارى کردوون.

ژێر ڕەشماڵ و دەوارەکان:

ژێر ڕەشماڵ و دەوارەکان تەنیا بۆ پشوودان و خەو خۆراک نەبوون، وەک پاپولى بۆمان دەگێڕیتەوەو دەڵێت: شەوێک میوانى ماڵێک بووین لە نێو هۆزە قەشقاییەکاندا، ئەوماڵە هەموویان فارسییان بە باشى دەزانى شەو پیاوى خاوەن ماڵ شانامەى بۆ خوێندینەوە، ئەو پیاوە کەسێکى زیرەک و وریا بوو، شارەزاییەکى باشى لە مێژوودا هەبوو، شتى زۆرى دەزانى، من بۆ یەکەم جار ناوى ناسرخان و خەسرەوخانى قەشقایم لێرە بەرگوێ کەوت. ئەمە ئەوە پیشان دەدات کە پاپۆلى لێرەوە سەرچاوە مێژوییەکانى بەرگوێ کەوتووەو هانیى دراوە تا لەمێژوو ئاگاداربێت، ڕەشمالەکان سەرچاوەى زانیارى و مەعریفەو بە سەرهاتە مێژووییەکان بوون وتەنانەت بۆ قوتابیەکى زانکۆش سەرچاوەى بەکەڵک بوون. ئەو نرخی ئەم سەرچاوەى باش زانیوەو کەڵکى لێوەرگرتوون. هەرچەند قەشقاییەکان تورک زمان بوون، بەڵام بۆى بەسوود بوون، قشقاییەکان خاوەنى هەواروڕەشماڵ بوون جێگەى ساخکردنەوەى مەنجەڵ وکەلوپەل و پێداویستیەکان بوون، لەنێو هۆزەکاندا پاپولى ماوەیەک خەریکى ساخ کردنەوەى مس و مەنجەڵ بووە لەنێو هۆزە کوردو توورکەکاندا، ئەمەش زیاتر سوودى بە پاپولى و بوارى بیرکردنەوەى گەیاندووە. تەنانەت لەبارى جل و بەرگ و شیوەو ئیش و خواردن و بارى تەندروستى و ئیشوکارى هۆزە تورکەکان و کوردەکانەوە زانیارى زۆر باشى تۆمارکردووە و بۆ بڕوانامەو بیرەوەرییەکانى کەڵکى لێوەرگرتوون و بەسوود بوون بۆى. تەنانەت زۆر خوڕەوشتى باش و خراپ و بەدڕەوشتى نێو هۆزەکان و ناپاکى و خراپەکانى ئەو کاتەى تۆمارکردووەو بیرو ڕاو بۆچونى خۆشى خستۆتە ڕوولە سەریان، تەنانەت داودەرمان دروستکرن لە گژوو گیاو بەرهەمى ئاژەڵ وگژوگیا سروشتییەکان لە لایەن تاکى هۆزەکانەوە، لەلایەن پاپوولییەوە تۆمار کروان و لە بیرەوەرییەکاندا لە بارەیانەوە دواوەو چیرۆکە جۆراو جۆرەکانى دەگێڕێتەوە.

ژن لە نێو هۆزەکاندا:
دەربارەى ڕۆحى زیندووى نێو کۆمەڵگەو نیوەى مرۆڤایەتى کە ژنە، لەنێو هۆزو ئێلە کانى خۆراساندا، لەنێو بیرەوەرییەکاندا پایە و مەزنى و ئازادى و تێکۆشانى ژن و ئازارو سەروەرییەکانى ئەم توێژە بە سەخاوەت و جوانى نەخشێنراوەو خەبات و گەوریى و ماندوو بوونەکانى ژنى کوردى ناو هۆزەکان لەلایەن ئاغاى پاپۆلییەوە تۆمار کراوون و لە بەخێوکردن و کاروبارى نێو هۆزەکانى خۆراسان ژنان پێشەنگى ڕاو بۆچون وەرگرتن و بەڕێوەبەرى نێو هۆزەکانن و پەروەردەو بەخێوکردن و منداڵدارى و ئامادەکردنیان جگە لەکارى ئاژەڵدارى و ماڵدارى بەشى شێرى لە بیرەوەرییەکاندا بۆ تەرخان کراوەو پاپولى بە بەرزى و جوانى باس و خواسى لەبارەى ژنەوە تۆمارکردوە و قارەمانێتى و ئازایەتى ژنی کوردى بەویژدان و واقیع بینى ئەو ڕۆژگارو سەردەمەى باس کردووە.
هەژارى و نەبوونى تەندروستى خۆراک و نەبوونى پێداویستى سەردەمیانە بۆ ژنان و بەتایبەت هۆزەکان کاریى گەرى گەورەى کۆمەڵایەتى لەسەر ژنان دروست کردووە، ڕێگرى دابوونەریتە کۆمەڵایەتییەکان و سەرکوتکردن بەهۆى دابوونەریتەکانەوەو نەبوونى نەخوێندەوارى وکرانەوەى نێوکۆمەڵگە ڕێگرن لەپێشکەوتن و دواکەتنى ژننان لەناو هۆزو تیرەکانى خۆراسانداو ژنان ناتوانن لە پلەو پۆست و شوێنە گشتییەکاندا بەشدارى پێشکەوتنى کۆمەڵگە ببن، لەبیرەوەرییەکاندا ئەم لایەنە جۆراوجۆرانە ئاماژەى پێدراوەو ڕوون کرواتەوە.

دووبارە شارى یەزدو ژن:
شوێنى لە دایک بوون و گەشەى منداڵى و گەنجى ئاغاى پاپولى یە، جێگەى پێکەوە ژیان و لێبوردەییە، لە کۆڵان و کوچەکاندا دەیان ماڵى موسلمانى شیعەو سونەو زەردەشتى و یەهودى و کوردو فارس پێکەوە ژیاون و دووربوون لە کێشەو گیرو گرفت، شوێنە فەرهەنگییەکانیش بە پارەى یەهودى و موسوڵمان وزەردەشتییەکان دروست کراون، وەک دەڵین: بەم شار دەگوترێت شارى خێرخوازان. کەژنانى یەزدیش بەشداریەکى چالاکى پێشکەوتن و خیرخوازى ئەم شارە میژووییەن و لە پەروەردەکردن و پێگەیاندنى نەوەکاندا دەورى کاریگەرو گرنگیان بەدرێژایى مێژووى ئەم شارە لە بەرچاوە.

هۆزەکەى حاجى عەلى خان:
ئەم هۆزە یەکێک لە گەورە هۆزەکانى دەڤەرى خۆراسانە، زۆرینەیان کەسوکارى یەکترن، گەورە و سەرۆک هۆزیان حاجى عەلى خانە سەرۆک هۆزى (زەعفەرانلۆم) کە پیاوێکى قسەڕۆیشتوو سەنگین و نانبدەو میوان دۆست و سەخى تەبیعەتە و خاوەنى خێزانێکى گەورەیە، دەستڕۆیشتوو بەدەسەڵات و خاوەن فەرمان و بڕیارى هۆزەکەیە، ئەوەى حاجى عەلى دەیڵیت: فەرمان و بڕیارە ئەوکاتە تەمەنى ٦٥ ساڵ بووە، کە ئاغاى پاپۆلى ناسیویەتى و میوانى خۆیى و هۆزەکەیى بووەو سەرچاوەى زانیارى و نووسینى تێزو بڕوانامەکەیى و سەرچاوەیەکى گرنگى بیرەوەرییەکانى شازادەى حەمامە، وەک حاجى ئەوکاتە گوتوویەتى: پشتى دوانزەهەممان لە کوردستان بووە ناوى ئەردەشێر خان بووە، بنەماڵەکەى لەلایەن شا عەباسى گەورەوە هێنراون بۆ خۆراسان، ئەرکەکەیشیان ئێشکگرتن بووە لە سنوورەکانى خۆراسان. لە سەردەمى شا سوڵتان حسێن دا بەشێک لە لەوەڕگەکانى نێوان قوچان و شێروانى ئەمڕۆدراوە بە باپیرەگەورەى ئێمە لەو کاتەوەتاکو داخستنى سنوورەکان لە لایەن ڕووسیاوە، ئێمەلە نێوان کێوەکانى قوچان و لەوەڕگەکانى دەشتى تورکمانستان، گەرمیان و کوێستانمان کردووە،کاتێک سنوورەکان داخران گەرمیانمان گۆڕى بەرەو دەشتى تورکمان سەحرا.
حاجى خێزانکەى خاوەنى١٧ مناڵە وخاوەنى٣٩٠٠ سەرمەڕى هەمەجۆرە. لە تەمەنى ٦ــ ٧ ساڵییەوە مەڕناس و شوانکارەى کردووە، پیاوێکى بە هێزبووە، ئەو خوێن و ماندوبوون و ئارەقەى لە چیاو دۆڵەکان و توولە ڕێگاکان ڕشتووە پیاوێکى چاپوک و ڕەشیدو لێزانە و قسەزانە، کەلەم بیرەوەرییانەدا جێگەى تایبەتى بۆ دانراوەو لە مێژوو جوگرافیاو ئاو هەواوى ناوچەکە زۆر شارەزاو قاڵە، سەرچاوەى زانیارى گرنگ بووە بۆ قوتابیانى زانکۆو ئاغاى پاپولى و تەنانەت مامۆستایانى زانکۆش، لە هۆزەکەى حاجى عەلى خاندا بێکارى بۆ پیاوان و گەنجان و ژنان نەبووە، هەموو بەکۆمەڵ کارى لە وەڕگەو مەڕو دۆشین ومەشکەژەنین ئاوهێنان، تەنانەت ڕەشماڵ چنین و تەشى ڕستن و تەونیان لە داردەخست و بەڕەیان دروست دەکرد،کە زۆرێک لەم ئیشوکارانەى ئاماژەیان پێدرا لەلایەن ژنانى هۆزو کرێکارانى هۆزەکەى حاجى عەلى خانەوە ئەنجام دەدران و هەموو ئارەقەیان بۆ پارووەنانێک لە کێول نێو لێڕەوارەکانى خۆراساندا دەڕشت، ئەم بیرەوەریانەى دکتۆرمحەمەد حسێن پاپولى یەزدى شایانى خوێنەوەو هەڵوێستە لە سەرکردن و تێڕامانە، زمانێکى سیحر ئامیزو سەرنج ڕاکێش و بەتام و چیژە، ڕووداو بە سەرهات و چیرۆکى سەرنج ڕاکیش و پڕپەندو تاقیکردنەو ئەزمۆنى تێدایە، وەک دەڵین لەم چواربەرگەدا چى؟ تیانیە فەرهەنگە زمانە مێژووە جوگرافیاو دابوونەریت و دەیان شتى جۆراوجۆرى لە دوتوێى خۆیدا بەڕاستگۆى کۆکردۆتەوەو لە زۆر دەرگاو دەروازەى داوە، دەستى بۆزۆر کونوو کەلەبەرى شاراوەى نێوکلتوورە جیاوازەکانى ئێران بردووەو ئاشکراى کردوون، هیواخوازم دکتۆر محەمەد و وەرگیر تەها سێکانیانى سەرکەوتوبن و ماندوو نەبن بۆ ئەم بەرهەمە جوانەى پیشکەش بە خوینەرى کوردزمانیان کردووە، دەتوانم بڵیم: دکتۆر محەمەدحسێن پاپولى یەزدى بە نزیک ترین و بەوەفاترین دۆستى ڕاستەقینە کورد لەم ڕۆدا ئەژمار دەکرێت و شایانى ڕیزو پێزانینە بۆ ئەم پیاوە نمونەییە و ئەو شارەزاییە بێوێنەیەى کەلە سەر کوردوکوردستان بەگشتى هەیەتى، ئەم بەرهەمەى بەیەکێک لە بەرهەمە جوان و سەنگینەکان ئەژمار دەکرێت و ئیمەى خوینەریش بەرز دەینرخێنین.

سەرچاوەکان:
١ ــ شازادەى حەمام، محەمەد حسێن پاپولى یەزدى، وەرگێڕانى تەها سێکانیانى ــ چواربەرگ چاپخانەى کارۆ ساڵى چاپ ٢٠١٨ ــ ٢٠١٩
٢ــ کوردەکانى خۆراسان، کەلیموڵڵاى تەوەحودى، وەرگێڕانى، عەدنان بەرزنجى، چواربەرگ ساڵى چاپ ٢٠٠٥ ــ ٢٠٠٩ لە بڵاوکراوەکانى دەزگاى چاپ و پەخشى سەردەم.
٣ ــ کەلیدەر، ڕۆمان، مەحموود دەوڵەت ئابادى، وەرگێڕانى، سیامەند شاسوارى، لە بڵاوکراوەکانى دەزگاى چاپ و پەخشى سەردەم ساڵى ٢٠١٢

٥، ٦ ــ٩ ــ ٢٠٢٠