دۆخى توێژینەوەى زانستى لە زانکۆکانى کوردستان.. موحەممەد گەڵاڵەیی
لەپەڕاوێزى نوێترین ریزبەندى وێبۆمەترێکسى ئیسپانى دا
لە مانگەکانى کانوونى دووەم و تەمموزى هەمو ساڵێکدا ناوەندى وێبۆمەترێکسی ئیسپانى ریزبەندى زانکۆکانى جیهان بڵاودەکاتەوە, کە کۆمەڵێک پێوەرى زانستى هەمە لایەنەى هەیە, بەهەرحاڵ لە پاڵ ئەمەشدا؛ پۆلینکردنى ترى جیهانى بەناوبانگتر وەک: تایم و شەنگەهاى بۆ زانکۆکانى جیهان هەیە.
قەصدى ئێمە لەم بابەتەدا؛ تیشک خستنە سەر ئاستى زانکۆکانى کوردستان نییە لە ئاستى نیشتمانى و هەرێمى و نێودەوڵەتیدا, کە ئەم هەڵسەنگاندنە بۆ ئاستى زانکۆکان کارى دامەزراوەى زانستى قازانج نەویستى بێ لایەنە, لەهەمانکاتیشدا پرۆسەیەکى ئاڵۆز و وردە کە بۆ هەموو ئەو پێوەرانەى دادەنرێن بۆ ریزبەندى زانکۆکان. کە بۆ تاکە کەسێک زۆر زەحمەتە حوکم لەسەر ئاستى زانکۆیەک یان هەموویان بەتێکڕایی بدات, کە ئەمە پێویستى بەداتایەکى زۆر هەیە و لێکۆڵینەوەى لەسەر بکرێت, کە ئەمە لەبارتەقاى هیچ کەسێک دا نییە پێی ئەنجامبدرێت, بەڵام هەندێک وردە سەرنج هەن, گرنگە لەبارەیانەوە گفتوگۆیەکى زانستى, ڕاست و ڕەوان لەبارەیانە ئەنجامبدرێت, بەبێ هەڵچون و داچونى میزاجى هەر یەکێکمان..
بەڵێ؛ هەر چەندە تێڕوانینى بەندە لۆکاڵى نییە, بەڵام زانکۆ یەکێ لە کارەکانى قووڵکردنەوەى کار و بەرهەمەکانیەتى لە نیشتیمانێکى دیاریکراودا, جا هەر لەکوێیەکى ئەم جیهانەدا بێت, کە بەگشتى ئێمە لە دەیەى دووەمى سەدەى بیست و یەک دا, بەتەواوى چووینەتە ناو گوندە بچووکەکەى جیهان, بەتایبەتى لە ئاستى پێشکەوتنى زانستى و داهێنانە بێکۆتاکانى زانستى سەردەم کە هەمو شتێک بە پێوەرى زیرەک(سمارت) هەژمار دەکرێت..واتە دەبێت پێیەکانمان لەناو نیشتمان دابێت و دەستەکانمان لەناو ئەو گوندە جیهانیە زانستییەدا بێت بەبەردەوامى کار بکەن, کە خەریکە هەمو شتێک لەگەڵ خۆى ڕاپێچ دەکات, کە سەرئەنجام بە قازانجى دەوڵەتە زلهێز و پێشکەوتوەکان دەکەوێتەوە..بەتایبەتى لە دەسکەوتن و بردنى سەرمایەى مرۆیی(توێژەرە ئاست بەرزەکان) و سەرمایەى ماددى(پارە) کە هەردووکیان بۆ زانکۆکانى کوردستان وەک لیرەى زێڕ وان..کە پێویستە وەک گلێنەى چاوەکان ئەم دوو سەرمایەى خەڵک و خاکەکەمان بپارێزرێن..!
زانکۆکان لەجیهاندا سێ کاری سەرەکى دەکەن؛ یەکەم: کردنەوەى خوێندنى زانکۆیی(بەکالۆریۆس و هاوشێوەکانى), دووەم: ئەنجامدانى توێژینەوەى زانستى, سێیەم: بەبازاڕکردنى توێژینەوەى زانستى, لە وڵاتانى جیهانى پێشکەوتودا کارى یەکەم و دووەمى زانکۆکان بەسەرکەوتوویی تەواو بوە, کە کارى سێیەم بەبازاڕکردنى توێژینەوەى زانستییە ماوەتەوە و زۆر بە چڕى لەلایەن زانکۆ پێشکەوتوەکانى جیهان کارى لەسەر دەکرێت..بەبازاڕکردنى توێژینەوەى زانستى وەک پەرەدانە بەسەرمایەى زانستى و مرۆیی زانکۆکان, لەهەمانکاتیشدا دەسکەوتنى داهاتێکى گەورەى مادییە کە دەبێتە بانقێکى پارە پەیداکردن بۆ پێشخستنى زانکۆکان, بەتایبەتى لەڕووى دابینکردنى سەربەخۆیی کارى زانستى, کارگێڕى و دارایی, کە سێ بنەماى سەرەکیین بۆ ئەوەى زانکۆ لە رەحمەت و بەرەکەتى حکومەتەکان دەربازى بێت, بەتایبەتى ئەم کارە لە جیهانى سێیەمدا بۆ زانکۆکان ئەگەر کارى لەسەر بکرێت ئەوا بە شۆڕشێکى زانستى, کارگێرى و رزگار بون لەو شێوە کارکردنە دواکەتوەى حکومەتەکان هەژمار دەکرێت, چونکە ئەو حکومەتانەى جیهانى سێیەم لەڕووى عەقڵیەتى سیاسی و روئیاى سیاسی دواکەوتون, چ جاى ئەوەى لەڕووى پێشکەوتنى حکومەتدارى, سیاسەتى خوێندن و توێژینەوەى زانستى پێشکەوتو بن, کە لە حاڵى ئێستادا ئەو حکومەتانە وەک منداڵێکى سەرپێ کەوتو بۆ هەمیشە دەبێت لەلایەن دامەزراوە جیهانییەکان بەتایبەتى لەڕووى داراییەوە دەستگیرۆیی بکرێن و یارمەتى بدرێن, جا دەبێ ئەو حکومەتانەش چ جۆرە بەخشندەییەکى ماددى بەرانبەر زانکۆکان بنوێنن..!
بەکورتى؛ توێژینەوەى زانستى لە کوردستان لە بارودۆخێکى زۆر خراپ دایە, لەبەرئەوەى توێژینەوە وەک کارى دووەمى زانکۆکان نەبۆتە کولتوور لەلایەن خوێندکاران و مامۆستایانى زانکۆ, ئەو مامۆستایانەى لە بەشە زانستیەکان توێژینەوەى زانستى ئەنجامدەدەن لە هەر بەشێکى زانستى دا لە پەنجەکانى یەک دەست تێپەڕ ناکەن, ئەمە ئۆباڵەکەى بەتەواوى ناکەوێتە ئەستۆى کارگێڕى و ستافى بەڕێوەبردنى زانکۆکانى کوردستان, بەڵکو ئۆباڵى ئەمە دەکەوێتە ئەستۆى ئەو سیستەمەى زانکۆکانى لەڕووى دارایی, کارگێڕى و زانستى بەناوەندى وەزارەتێکى دیاریکراو بەستۆتەوە..کە لە زۆر وڵاتى پێشکەوتو و گەشەسەندودا ئەو جۆرە سیستەمە نەماوە..!
ئەمە بێجگەلەوەى بابەتى بە بازاڕکردنى توێژینەوەى زانستى لە ئاستى ناوخۆیی نیشتمانى و هەرێمى و جیهانى دا زۆر بەکەمى بەرەو پێشچوە, بۆیە پێویستى بە پاڵپشتى دارایی و هاندانى بەردەوامە بۆ ناردنى توێژەرانى سەرکەوتو بۆ ناوەندەکانى توێژینەوەى زانستى لەجیهاندا, کە ئەمە دەبێتە دەرفەتێکى گەورە بۆ بەستنەوەى تەواوى زانکۆکانى کوردستان بە ناوەندەکانى پێشکەوتوى زانستى, کە لەم بەرنامەیەدا گرنگە زانکۆکان زۆر بەوردى کار بکەن, بەجیاواز لەگەڵ بەرنامەى تواناسازى کە هەڵەکانى ئەو بەرنامەیە دووبارە نەبێتەوە و نەگەڕێینەوە چوار گۆشەى یەکەمى ئەمرۆ.
بۆیە پێشنیازى من ئەوەیە بۆ زانکۆکانى کوردستان؛ قۆڵى زانستى لێهەڵماڵن کە ئەو مامۆستایانەى کە تەنها کار بۆ توێژینەوەى زانستى دەکەن و لەگەڵ ئەو مامۆستایانەى کە تەنها کار بۆ گوتنەوەى وانە لە بەکالۆریۆس دەکەن, هیچ قورسییەکى تێدانیە لەیەکتریان جیا بکەنەوە, ئەو توێژەرە سەرکەوتوانە لەسەنتەرەکانى لێکۆڵینەوەى ناو زانکۆکان دابنرێن و لەڕووى پاڵپشتى هەمەلایەنەوە یارمەتى بدرێن, هەروەها ئەو مامۆستایانەى تەنها وانە گوتنەوەیان هەڵبژاردوە لە بەشە زانستییەکان بهێڵدرێنەوە و ساڵانەش یەک تا دوو توێژینەوە ئەنجامبدەن, ئەم پرۆسەیە ساڵانە پێداچوونەوەى پێدا بکرێت, کە دەبێتە سەرەتایەکى ڕێگە خۆشکەر بۆ دامەزراندنى سەنتەرەکانى توێژینەوەى زانستى بەهێز کە پشت ئەستوور دەبن بە توێژەرى سەرکەوتو, لەهەمانکاتیشدا پرۆسەى بەبازاڕکردنى توێژینەوەى زانستى ئاست بەرز بۆ ناوەندە جۆراجۆرەکانى جیهان سەرپێدەکەوێ, بەتایبەتى کە داواکاری لەسەرتوێژینەوەکانى زانکۆکانى کوردستان زیاد دەبێت بەرەو پێشچوونێکى گەورە بەخۆیەوە دەبینێت..
زانکۆکان دەتوانن ببنە خاوەنى سەرمایەکى نەبڕاوە, بۆ ئەنجامدانى چەندین پرۆژە و داهێنانى زانستى, کە ئەنجامدانى ئەو کارە تەنها هەنگاوى یەکەمى پێویستە کە گەڕانەوە بۆ دواوەى تێدا نەبێت..گرنگ ئەوەیە ناوى خواى لێبهێندرێت و دواخستنى پرۆسەکە لە قازانجى ئەم دامەزراوە زانستیەکانى نیشتمانى ئێمەدا نییە..چونکە خێرایی پێشکەوتنەکانى جیهان لە دەستى ئیمەدا نییە, خەریکە بەجێمان دەهێڵێ..بەڵام ئەو دەرفەتە زێڕینە بۆ زانکۆ نوێیەکان کە لەماوەى ١٠ ساڵى ڕابردوو دامەزراون, کارەکانیان سەلمێندراوە کە ئەو جورئەتە لەزانکۆ نوێیەکان دەبیندرێت و سەرکەوتووتر دەبن, چونکە ئارەزو و ویستێکى بەرزیان بۆ توێژینەوەى زانستى هەیە, بەتایبەتى لەلایەن توێژەر و مامۆستا ئاست بەرزەکانیانەوە.
موحەممەد گەڵاڵەیی
