کاروان عومەر: سەماکارێک دەیەوێ لە ڕێگەی سەماوە جەستەی مرۆڤی کورد ئازاد بکات
نووسینی:
خەندە حەمید، نەبەز سەمەد
لە کولتووری کوردیدا، بەشێوەیەکی گشتی جەستە گرنگی و بایەخی پێنادرێت. جەستە فەرامۆش کراوە، تاکی کوردی ئاگای لە جەستەی خۆی نییە و بەهەند وەری ناگرێت. ئەمە لە لایەکەوە، پەیوەندی بە کولتووری ئیسلامییەوە هەیە، چونکە لە ئاینی ئیسلامدا زیاتر بایەخ بە ڕۆح، نەک جەستە دەدرێت. ڕۆح وەک نەمر و جەستە وەک کاتی و بمر لێی دەڕوانرێت. بۆیە بەگشتی لە جیهانی ئیسلامیدا گرنگی بە جەستە نادرێت. لە لایەکی دیکەوە، پەیوەندی بە کولتووری خێڵەکی و باوکسالارییەوە هەیە، چونکە لەم جۆرە کولتوورەدا، جەستە پەیوەست کراوە بە ژنەوە، بۆیە ژن تەنیا وەک جەستە دەبینرێت، جەستەش کورتکراوەتەوە بۆ سێکس و سێکسوالێتی. واتا جەستە وەک ئامرازی بەتاڵکردنەوەی ئارەزووی پیاوان دەبینرێت، نەک وەک ئامانج لە خۆیدا. بۆیە چۆن ژن کراوە بە ژێر دەستە و کۆیلە بەهەمان شێوەش جەستە کراوە بە کۆیلە و بەشت کراوە.
جەستەی کوردی، جەستەیەکی بێبایەخی، داگیرکراوی، فەرامۆش کراوە. جەستەی کوردی ئازاد نییە، ناتوانێ بە ئازادی خۆی بجووڵێتەوە، جەستەیەکی ڕامکراو و دیسپلینکراوە. جەستە خراوەتە نێو ناکۆکی و نەسازییەکی قووڵەوە لەگەڵ هۆش. جەستە وەک کۆیلە و هۆش وەک سەروەر دەبینرێت. لە کولتووری ئیسلامی و کوردیدا، جەستە جارێکی دیکەش دەکەوێتە نەسازی و ناکۆکی لەگەڵ ڕۆح، لە ئیسلامدا ڕۆح لە جەستە باڵاترە، جەستە گوناهبار و تاوانکارە، بۆیە دەبێ سزا بدرێت، ڕۆح بێگوناهە، ڕۆح پاکژە، پەتییە، بەڕێی جەستەوە ئەو پاکژێتییەی دەدۆڕێنێت، بەڵام پاش مردن ڕۆح لە جەستە جیا دەبێتەوە، جارێکی دیکە پاکژ دەبێتەوە.
کاروان لە ڕێگەی ئیشەکانییەوە، لە ڕێگەی سەماوە، ڕەخنەی ئەم تێگەیشتن و تێڕوانینە دەکات کە جەستە وەک بێبایەخ و نزمتر لە هۆش دانانێت. ئەو لە ڕێگەی سەماوە دەیەوێ جەستەی مرۆڤی کورد ئازاد بکات. تاکی کورد هان دەدات کە بایەخ بە جەستە بدەن، جەستە بەهەند وەربگرن. هەروەها لە ڕێگەی سەماوە دەیەوێ مرۆڤی کورد لەگەڵ جەستەی خۆی ئاشت بکاتەوە و بە جەستەی خۆی ئاشنای بکات. لە ئیشەکانی کاروانەوە بۆمان ڕوون دەبێتەوە کە جەستە چ بایەخ و گرنگییەکی مەزنی بۆ مرۆڤ هەیە، کە هیچی کەمتر نییە لە هۆش (دوالیزمی هۆش/جەستە) یان ڕۆح (دوالیزمی ڕۆح/جەستە لە ئیسلامدا). مرۆڤ لە ڕێگەی جەستەیەوە خۆی مانیفێست دەکات، شوناسی خۆی دیاری دەکات، لە ڕێگەی جەستەوە پەیوەندی لەگەڵ ئەوانی دیکە دروست دەکات. مرۆڤ بە جەستە و لەنێو جەستەدا دەژی.
ئاخر مرۆڤ لە هۆش و جەستە پێکهاتووە، جەستە بەشێکی گرنگی بوونی مرۆڤە و هیچی لە هۆش کەمتر نییە. هۆش و جەستە لە پەیوەندییەکی نێویەکیدان، نەک لە پەیوەندییەکی هیرارکی (هەڕەمی)، واتا یەکێکیان لە ئەویدیکەیان باڵاتر یان نزمتر بێت، یاخود گرنگتر بێت و بە بایەختر بێت. لەبەر ئەوەی ئەوان لە پەیوەندی سەروەر و کۆیلەدا نین. هۆش و جەستە هاوتا و هاوشانن پێکەوە واتا بە ژیانی مرۆڤ دەدەن.
جەستە نمایشکارێکی هونەرییە، دەتوانرێ وەک ئیشێکی هونەری نمایش بکرێت. لە سەمادا، بەتایبەتی سەر، دەست و پێ ڕۆڵێکی زۆر گرنگ دەگێڕن. مرۆڤ (هونەرمەند) کاتێک سەما دەکات، ئەوا پێ لە ژێرەوەیە، پێ.. مرۆڤ بە زەوی و شوێنەوە، بە پنتێکی چەسپەوە دەبەستێتەوە. پێ ڕەگ و ڕیشەیە بۆ مرۆڤ. مرۆڤ بەهۆی پێیەکانیەوە دەتوانێ بوەستێ، بجووڵێت و سەما بکات. سەر، لە سەرەوەیە، مرۆڤ بە ئاسمانەوە، بە دووری، بە بەرزی و باڵایییەوە هەڵدەواسێت. سەر مرۆڤ هەڵدەگرێ بۆ دوورتر، پێیەکان بۆ ڕۆیشتن دەبزوێنێ، بۆ گەڕان و دۆزینەوەی شوێنی تازە. دەست و پەنچەکان لە ناوەڕاستدان، ئەوان ناوەندن لە نێوان پێیەکان و سەردا، ئەگەر دیالێکتیکیانە بڕوانین، ئەوا دەستەکان سەنتێزی (هاوکێش)ی سەر و پێیەکانن. ئەگەر پێیەکان مرۆڤ ڕابگرن و پنتی چەسپ بن، سەریش شوێنی لێڕوانین و لێهزرین بێت و ئیدێکان بەرهەم بهێنێت، ئەوا دەستەکان ئەو ئیدێ و بیرۆکانە پراکتیزە دەکەن و جێبەجێیان دەکەن و بەپێچەوانەشەوە.
لە هونەردا جەستە گرنگییەکی تایبەتی هەیە، بەتایبەتی هونەری سەما. چونکە لە سەمادا جەستە سێنتراڵە و ڕۆڵێکی ناوەندی هەیە. لە سەمادا جەستە دەئاخڤێت، لە ڕێگەی جوڵەکانییەوە چیرۆک دەگێڕێتەوە، هزرین بەرجەستە دەکات، بیرۆکەکان دەگەیەنێت، واتا لە سەمادا هزرین و بیرکردنەوە لەنێو جەستەدان نەک بەتەنیا لەنێو هۆشدابن. لەنێو سەمادا هیچی دیکە هزر وەستا و جێگیر نییە، بەڵکو لە بزووتن، جووڵە و گۆڕانکاریدایە.
کاروان لە سەمای هاوچەرخ ئیش دەکات، یەکێک لە تایبەتمەندی و ئەدگارەکانی سەمای هاوچەرخ کە جیای دەکاتەوە لە شایی و هەڵپەڕكێ (یان سەمای فۆلکلۆر)ی کوردی، ئەوەیە کە تاک ڕۆڵێکی سەرەکی تێیدا دەگێڕێت. سەماکار دەتوانێت بە تەنیا خۆی سەما بکات و لە ڕێگەی سەماکانییەوە، لە ڕێگەی جوڵەی جەستەوە بیرۆکەکانی خۆی بگەیەنێت، چیرۆک بگێڕێتەوە. بە پێچەوانەی سەمای فۆلکۆرەوە کە تاک تێیدا ونە، بەتەنیا ناتوانرێ شایی و هەڵپەڕکێ بکرێت. بۆیە ئەقڵیەتێکی کۆیەکی (دەستەجەمعی!) بەسەر سەماکەدا زاڵە. شایی و هەڵپەڕکێی کوردی دژی جیاوازیییە، داوای هاوشێوەیی و وەکیەکی دەکات. ئاخر لە هەڵپەڕکێی کوردیدا هەمووان پێکەوە دەست دەگرن، بە یەک ئاواز، لەسەر یەک ڕیتم، بە یەک شێواز هەڵدەپەڕن، واتا هەڵپەڕکێی کوردی کۆیەکییە، بۆیە تێیدا تاک هیچ ڕۆڵێکی نییە، تاک ناتوانێ تێیدا گۆزارشت لە خۆی بکات، بەڵکو دەبێ بەدووی ئەوانی دیکە بکەوێت. لە هەڵپەڕکێی کوردیدا هەمووان دوای ئەو کەسە دەکەون کە سەرچۆپی بە دەستە، ئەوانیدی هەتا گاوانی شوێن ئەو دەکەون. واتا سەرچۆپی ڕۆڵی سەرکردە یان ڕێنومای ئەوانی دیکە دەبینێت، بۆیە جاران ڕەنگە تاهەنووکەش لە هەندێ لە زەماوەندەکاندا لەبەر سەرچۆپی گرتن شەڕ دەکرا و تەنانەت کەسان دەکوژران!
کاروان وەک سەماکارێکی هاوچەرخ دەیەوێت ڕۆڵ بە تاک بدات، ڕۆڵ بە جەستە بدات، هاوسەنگی بۆ جەستە بگەرێنێتەوە، تاک لە ڕێگەی سەماوە جەستەی خۆی نمایش بکات. لە ڕێگەی جەستە و جووڵەکانییەوە گۆزارشت لە خۆی بکات، خۆی دەرببڕێت، چیرۆکەکانی بگێڕێتەوە، ئازارەکانی، سۆزەکانی، شادییەکانی بۆ ئەوانی دیکە دەربخات. جیاوازییەکانی مانیفێست بکات، خۆی لەو کۆت و بەندانە ڕزگار بکات کە بۆ جەستەی ئەو دانراون. تاک لە سەمای هاوچەرخدا خۆی ئازاد دەکات، هەستە ناخەکی و ناوەکییەکانی خۆی دەردەبڕێت. واتا لە ناوەوە هەست و بیرکردنەوەکان بۆ دەرەوە پەخش دەکات، نەک بە پێچەوانەوە، شتە دەرەکییەکان، سەماکار ببزوێنن و بیخەنە جووڵە، واتا شتە دەرەکییەکان و هەبووەکان بداتەوە، کە ئەمە لە هەڵپەڕکێ و سەمای فۆلکلۆردا دەبینین.
کاروان لە ڕێگەی سەماکانییەوە، گۆزارشت لە خۆی دەکات، لە ڕێگەی جووڵەی جەستەوە چیرۆکەکانی خۆی دەگێڕێتەوە. لە ڕێگەی سەماوە کارەسات، ناخۆشی و نەهامەتییەکانی مرۆڤی کورد نمایش دەکات، وەک لە سەمای ”پینە دۆزەکان”دا بینیمان، کە سەما و شانۆ ئاوێتەی یەکدی بوون. جەستە لەم سەمایەدا چیرۆک دەگێڕێتەوە، زمان بێدەنگ بووە، جەستە دەئاخڤێت. لە ”پینە دۆزەکان”دا جەستە بەتەواوی ئازاد بووە؛ سەماکارەکان زۆر بە ئازادانە سەما دەکەن و جەستەیان دەجوڵێنن. سەماکارەکان زۆر ئازادانە جەستەیان لە پەیوەندیدایە لەگەڵ یەکدی، هاوسەنگییەکی جەستەیی لە نێوان سەماکارەکاندا هەیە.
لە سەمای ”بەرپابوون”دا، کاروان بە سەمایەکی پڕ لە تەنگژە، بە جووڵە و بزێوییەکی زۆرەوە، بە هارمۆنییەکی جوان لە نێوان جووڵە و موزیک، بە ئامادەییەکی زۆری دەست و سەر گۆزارشت لە تەنگژە ناخەکییەکانی مرۆڤ دەکات لە ڕۆژگاری ئەمرۆماندا. ئەوە سەرنجڕاکێشە سەمای بەرپابوون بە ڕاکردن دەست پێدەکات و بە ڕاکردن کۆتایی دێت. وەک ئەوەی مرۆڤ بیەوێت لە خۆی ڕابکات، یان بە دوای شوناسی خۆیەوە بێت و لەنێو ئەو هەموو تەنگژە و قەیرانانەدا پێی نەگات و خۆی ون بکات. لەنێو سەماکەدا سەماکار لە پێشەوە و هاوکات لە باکگراوندیشدا سەما دەکات؛ لە پێشەوە توند سەما دەکات، بەڵام لە باکگراونددا هێمنترە، ئەمە گۆزارشت لەو دوالیزمەی نێو مرۆڤ دەکات، کە هاوکات باش و خراپ، توڕە و هێمن، توندوتیژ و ئارامە.
لە سەمای ”بەرپابوون”دا کاتێک کاروان لە لای دینگە (پایە)کەوە لە هەردوو لاوە سەما دەکات، ئەمە جۆرێکە لە گفتوگۆ و دانوستاندن بەڕێی سەما و جووڵەوە. بە دەستی قسە لەگەڵ هۆش و جەستەی دەکات ئەو گفتوگۆیەک بەرپا دەکات کە بە بەئاگاهاتنەوە کۆتایی دێت. لە سەماکەدا، دەستەکان و سەر ئامادەییەکی زۆریان هەیە، قاچەکان و پێیەکان کەمتر. دەستەکان زۆر بە دەوری سەر و ڕووخساردا دەجوڵێن، وەک ئەوەی بیانەوێ تەنگژەیەک، بەڵایەک، کێشەیەک لە سەر دووربخەنەوە. لە سەماکەدا ڕووبەری شوێن بەدی دەکرێت، شوێنێکی زۆر و ڕووبەرێکی فراوان هەیە، سەماکار بۆ هەموو لایەک پەلدەهاوێت و لەوێدا هەست دەکەی هزرین و جوڵەکان بۆ هەر سوچێک دەڕوات. لەم ڕووبەر و بۆشاییەدا مرۆڤ ناتوانێ شوێنێکی جێگیری هەبێت. دەکرێ ئەوە وەک خاڵێکی وەرچەرخان سەیر بکرێت، چونکە جێگیری لە شوێندا نەجووڵانە، دواجار مرۆڤ سنوردار، عاسێ دەبێت و گیردەخوات لەو شوێنەی کە لێی بێزارە.
مرۆڤ زۆرکات چوارچێوە و سنوور بۆ خۆی دەکێشێ، ئەمەش بۆ ئەوەمان دەبات کە کێشەی شوێن و ڕووبەر هەیە، بەڵام کاروان لە رێگەی سەماوە هەموو ئەوانە دەبرێت و خۆی ئازاد دەکات. ئەو بە دوای دۆزینەوە و ئاشکراکردنی شوێنی تازەوەیە لە ڕێگەی بزووتن و جووڵەی سەماکەیەوە.
لە سەمادا جووڵە بریتییە لە هزرین و بیرکردنەوە، بەڕێی بزووتن و جووڵاندنی دەست، سەر، پێ و ئەندامەکانی لەشەوە هزرێک، ئایدیایەک، بیرۆکەیەک، یان چیرۆکێک بە لێڕوانەر و بینەر دەگەیەنرێت.
