ڕه‌فزكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی هاوڕێیەتی؛ سارتەر و سارتەر.. نووسینی: هاوڕێ خالید
*فەلسەفە و مرۆڤ
بەرایی فەلسەفاندنی چەمکی (هاوڕێیەتی) (Friend ship) لە فۆرمە ته‌قلیدییه‌‌كه‌یدا دەگەڕێتەوە بۆ ئەفلاتۆن. كاتێك لەسەر بنەمای چینەکان جۆری پەیوەندییە هاوڕێییەتییەکانی پۆلێن كرد. تیۆری ئه‌فلاتۆن (تاك له پێاو گشت) جه‌خت له ناوه‌ندییه‌تی سیسته‌م ده‌كاته‌وه بە ئامانجی بەدیهێنانی چاكه‌ی گشتی و هارمۆنی. به‌م پێیه رۆڵ و پێگه‌ی تاك و سروشتێكی ئامرازه‌كیی و شوێنكه‌وته‌یی به‌رژه‌وه‌ندییه گشتیییه‌كانی هه‌یه. لەم چوارچێوەیەدا په‌یوه‌ندی (هاوڕێیەتی) ئه‌فلاتۆنی بەپێی تیۆری ئایدیاکان لەسەر بنەمای فەزیلەتە ئەخلاقی و مەعریفییەکان ڕێکخراوە. به‌پێی سیسته‌می ئه‌فلاتۆن په‌یوه‌ندییه هاوڕێیەتییه‌كان پابەندی چوارچێوه و سنوری چینه‌كانە. بۆ نموونە بیرکرنەوەیەکی لەو جۆرەی هەیە کە پەیوەندی نێوان (زانا و نەزان) ناعەدالەتی لێدەکەوێتەوە چونکە ئەو دووانە خاوەن دوو فەزیلەت و ئاکاری جیاوازن. ئەم فۆرمه ئایدیالیستییە ئه‌فلاتۆنییه؛ وه‌ك نه‌ریتێك له‌گه‌ڵ فه‌لسه‌فه‌دا درێژدەبێتەوە تا سەردەمی هاوچەرخ و بەتایبەت دەرکەوتنی فەلسەفەی بوونخوازی..
له‌نیوه‌ی دوومی سه‌ده‌ی بیسته‌مدا، له ئه‌نجامی هه‌ڵخلیسكانی پرۆژه‌ی ڕۆشنگه‌ری بۆ ناو مه‌یدانه سه‌ربازییه‌كان، له‌لایه‌ن -منداڵه ناڕەسەنەکەی فه‌لسه‌فه – (سیاسه‌ت)، مرۆڤ كه‌وته گۆمی خۆێناوی خۆیه‌وه. به‌مه هه‌موو سیسته‌مه واتاییه‌كان له گۆ كه‌وتن. هیچ به‌هایه‌كی ئاكاری بۆ مرۆڤ نه‌مایه‌وه. شه‌پۆلی ناڕه‌زاییه جەماوەرییەکان ڕوو له هه‌ڵكشان بوو مرۆڤ خه‌ریك بوو له هاواری خۆیدا ده‌خنكا. له‌م بارودۆخه‌دا بوونخوازی وەک هێزی له‌رینه‌وه‌ی ئه‌و دەنگانە دەرکەوت. نوێنەرەکان بە تیکەڵکردنی فەلسەفە و ئەدەب، (مرۆڤ) یان تا ئه‌وپه‌ڕی به‌رزكرده‌‌وه. بەمەش مرۆڤ له ته‌ونی ئاڵۆزی سیسته‌می پێناسه‌كان كرایه‌وه و پاشان كرایه ناوه‌ندی بوونی خۆی و خرایه ناوه‌ندی گه‌ردوون وه‌ك یه‌كه‌مین و دوا ئامانج پێناسه كرایه‌وه. ئەمە به‌فه‌رمی یه‌كه‌م كۆتاییهێنان بوو به سه‌رجه‌م پێناسه و چیرۆكه میتافیزیكییه نه‌ریتییه‌كان بۆ مرۆڤ. لەم چوارچێوەیەدا بوونخوازی ڕۆڵێکی گرنگ و کاریگەری گێڕا، یەکێک لە دیارترین فەیلەسوفەکان سارتەرە، بە پڕۆژەی بنیاتنانەوەو پێناسەکرنەوەی مرۆڤ، مەرگی سەرجەم سیستەمە میتافیزیکی و ئایدۆلۆژییەکانی راگەیاند.
*ئۆنتۆلۆجیای مرۆڤ و سارتەری فەلسەفی
دیووی فه‌لسه‌فی سارتەر بە ڕەفزکردنەوەی لۆجیکی فەلسەفەی نەریتی (دیکارت -ئەفلاتۆن) دەستیپێکرد. پاشان لە ڕێگەی پرسیاری: ئەگەر من بوونم نەبێ کێ بیر دەکاتەوە؟ کۆجیتۆی دیکارتی ئیفلیج كرد و بوونە ئۆنتۆلۆجییەکەی لە کۆجیتۆی نوێدا پێشخست.. بە هەڵگێڕانەوەی کۆجیتۆ، سارته‌ر جەخت لە بنەمای ئەپریۆری بوونی (بوون پێش چییەتی) دەکاتەوە؛ واتا به ده‌ستكاریكردنی لۆجیكی فه‌لسه‌فاندن بنەمای (لە پێشینەیی بابەتی بۆ لە پێشینەیی خود) گۆڕی. پشتبەستوو بەم بنەمایه، چوارچێوە تیۆرییەکەی لە پڕۆژەی بنیاتنانەوەی (مرۆڤ) بە جەختکردنەوە لە ڕەسەنییەتی (خود-ئیگۆ) بنیاتنا….. بەمشێوەیە دوای ئه‌وه‌ی سارته‌ر ڕاسته‌خۆ له‌ناو سەری دیکارتەوە دەستیپێده‌كات، ئاپارتمانی مێژووی داڕماند و دووباره كۆجیتۆی فۆرمه‌له کردەوە.
پڕۆژەی (مرۆڤ) ی سارته‌ر له‌سه‌ر دوو بنه‌ما بنیاتنراوه:
- له كۆجیتۆی گه‌وره‌دا: (من هەم، کەواتا بیردەکەمەوە) سارته‌ر بوونه ئۆنتۆلۆجییه‌كه‌ی مرۆڤ (بوون بۆ خۆ) پێشده‌خات. وه‌ك ئاماده‌كارییه‌ك بۆ بنیاتنانی كۆجیتۆی بچووك: “مرۆڤ بوونی پێش چییه‌تییه‌كه‌ی ده‌كه‌وێت”. بەمشێوەیە لە هەنگاوی یەکەمدا بنەمایەکی بابەتی بۆ (فەلسەفەی خود) بنیاتنا.
- له كۆجیتۆی بچووكدا: به (مرۆڤ مه‌حكومه به‌ئازادی) سارته‌ر (میتافیزیكای ئازادی) دادەمەزرێنێت و جه‌خت له‌سه‌ر حه‌تمی بوونی “ئازادی ڕه‌ها” ده‌كاته‌وه. (من-خودییەتی تاک) پێناسه ده‌كات به‌وه‌ی: (ئازادی پێشمه‌رجی بوونی منه) به‌مشێوه‌یه مرۆڤ به فەرمی بوو به خاوه‌نی یه‌كه‌مین میتافیزیكای خۆی. به دۆكترینی ئازادی سارته‌ر هه‌موو تۆڕ و ته‌ونه میتافیزیكییه‌كانی له‌باریه‌ك پچڕاند…. تێزی “ئازادی ڕه‌ها” له ڕێگه‌ی زنجیره‌یه‌ك چەمکەوه شۆڕدەبێتەوە بۆ ناو سەرجەم کارە ئەدەبی و فەلسەفییەکانی و خۆی ده‌خزێنێته بۆشایی نێوان (ئیگۆ و ئهویتر) سروشتی بوونی له په‌یوه‌ندییه‌كانه‌وه دەردەکەوێت. وه‌كو: خۆشه‌ویستی، و هاوڕێیه‌تی و ترس و ڕەشبینی و هتد…
*ئه‌نسرۆپۆلۆجیای سارته‌ر و په‌یوه‌ندی هاوڕێیەتی:
مێژوونووسانی فەلسەفە ئاماژه به‌وه ده‌كه‌ن کە ڕه‌هه‌ندی ئه‌نسرۆپۆلۆجیی سارته‌ر لە ژێر کاریگەری تێزه‌كانی کارل ماركس دایە. به‌ڵام كه‌موكوڕییەک لەم تێگه‌یشتنه‌‌دا هه‌یه، چونكه له باسی په‌یوه‌ندییه‌كان و به‌دیاریكراوی چه‌مكی (هاوڕێیه‌تیی)، سارته‌ر به‌شێوه‌یه‌كی جیاواز مامه‌ڵه لەگەڵ ئەو چەمکە ده‌كات.
لەو چرکەساتەی (ئیگۆ) ی مرۆڤ بەر (ئەویتر)ی ناو واقیع دەکەوێت، دیووی ئەنسرپۆلۆجیای سارتەر دەستپێدەکات. له‌وێدا سارته‌ر به‌ته‌واوی ده‌ستبه‌رداری ئه‌نسرۆپۆلۆجیای ماركس ده‌بێت و ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ماكیاڤیللی.
ئەگەر مرۆڤی باڵای نیتچەیی بریتي بێت لە هەڵکشان بەرەو (سوپەر ئیگۆ)، ئەوا مرۆڤی ڕەسەنی سارتەری بریتییە لە گه‌یشتن به (خود- ئیگۆ) ی خۆ بەتەواوی.. گه‌یشتن به خود بە واتای خۆ داماڵین له سه‌رجه‌م ڕێسا‌كانی ئهویتر(ئەوانیتر). به‌م واتایه مرۆڤی رەسەنی سارتەر ئه‌وه‌یه له كه‌سایه‌تی (ئیگۆ) بەتەواوی به‌ر خودی خۆی دەکەوێت و بوونه ڕه‌سه‌نه‌كه‌ی ده‌ردەخات. کە سارته‌ر ناوی ناوه (بوون بۆ خۆ)..
دوای ئەوەی لە کتێبی ٭بوون و نەبوون٭ دا سارتەر، پرسی (ئازادی) مرۆڤ بەتەواوی یەکلا دەکاتەوە، له ڕێگه‌ی: (ئازادی پێشمه‌رجی بوونی منه.) مرۆڤ بەتەواوی لە هەموو سیستەمێکی ئاكاری دادەماڵێ و به دامه‌زراندنی ئاكاری بوونخوازانه‌ی ده‌گه‌یه‌نێ و لەڕێگەی چەمکی (بەرپرسیارییەتی) و به گوزارشتی ((ئازادی تا ئه‌وپه‌ڕی)) ده‌یخاته‌وه به‌رده‌م (ئازادی) یەکانی خۆی. بەمشێوەیە تێزی “ئازادی ڕه‌ها” له ڕێگه‌ی دەستەیەک چەمکەوه شۆڕدەبێتەوە بۆ ناو سەرجەم کارە ئەدەبی و فەلسەفییەکانی و خۆی ده‌خزێنێته بۆشایی نێوان (ئیگۆ و ئهویتر) له ڕێگه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانه‌وه سروشتی خۆی ده‌رده‌خات.
*سارته‌ر وه‌ك فه‌یله‌سوف و ڕه‌فزكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی هاوڕێیه‌تی:
به‌ر له هه‌ر شتێك بوونخوازی فه‌لسه‌فه‌ی هه‌ڵوێسته، فه‌لسه‌فه‌ی به‌رزكردنه‌وه‌ی (نا) یه به ڕووی جیهانی ده‌ره‌وه‌ی ئیگۆدا. ڕه‌فزكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی هاوڕێیه‌تی له‌لایه‌ن سارته‌ر وه‌ك فه‌یله‌سوف، پشت ئه‌ستووره به تۆماری سه‌رنجه‌كانی تیۆری (سروشتی مرۆڤ)ی ماكیاڤیللی. سارته‌ر به گه‌ڕانه‌وه بۆ ماكیاڤیللی له‌گه‌ل په‌یوه‌ندی هاورێیه‌تی هه‌ردوو پارادایمی (ئەفلاتون-هیگڵ) و دیدگای ماركس و مارکسییەکان بەتەواوی رەتده‌كاته‌وه…
ئەنسرۆپۆلۆجیای ماکیاڤیللی
سیسته‌می بیركردنه‌وه‌ی ماكیاڤیللی و سه‌رجه‌م بۆچوونه سیاسی و ئه‌نسرۆپۆلۆجییه‌كانی له‌سه‌ر بنه‌مای تۆماری سه‌رنجه سایكۆلۆجییه‌كانی ئه‌و بۆ مرۆڤ بنیاتنراوه. به تێگه‌یشتنی ماكیاڤیللی مرۆڤ: پاڵنەرێکی ناوەکی شەڕانگێز و هەلپەرستیان هەیە و بەگشتی دووڕوو درۆزن و چلێس و تەماحکارن. بەو پێیە خەڵک ملکەچی چاکەی گشتی نابن و هەرگیز کاری باش ناکەن ئەگەر هێزێک (بەواتای دەسەڵات) چاودێریان نەکات. ئەم خەسڵەتانە ڕێگرن بۆ ئەوەی دەوڵەت توانای بەحێهێنانی ویستەکانی کۆمەڵی هەبێ. لەبەرئەوە دەوڵەت ئازادە و پێویستی بە زاڵبوون بەسەر مەیلی خۆپەرستانەی خەڵکدا هەیە، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە “چاکەی هاوبەش” پێچەوانەی مەیلی سروشتی مرۆڤە، کە ماکیاڤیللی بە دەسەڵاتی دەوڵەتەوە دەیبەستێتەوە. ئه‌م وێناكردنه نێگه‌تیڤه‌ی ماكیاڤیللی بۆ مرۆڤ ڕوانگەی ئەنسۆپۆلۆجیای سیاسی ئەو بنیاتدەنێت، به‌شدارییه‌كی بنچینه‌یی له بیناكردنی ئه‌رگیومێنت و بیرۆكه‌ی سه‌ره‌كی تێزی “میر” ده‌كات، بۆ ئازادكردن و ده‌ستكراوه‌یی “میر”ی فلۆره‌نسا له به‌كارهێنانی (لۆجیكی هێز) و به‌كارهێنانی ده‌سه‌لاته‌كانی به ئامانجی ڕێكخستنه‌وه‌ی سیسته‌م.
سارتەر ئەم وێنە نێگەتیڤەی سروشتی مرۆڤ دەگوازێتەوە بۆ ناو پرۆسەی پەیوەندییە کۆمەڵایەتییە تایبەتییەکانی وەک: هاوڕێیەتی و خۆشەویستی. لەسەر بنەمای ئەم تێبینییانە وایدەبینێت: کاتێک ئەویتر بە پاکێجێک پڕۆژەی بەژەوەندخوازانەی تایبەتی دێتە ناو بوونمانەوە و كاریگەری ده‌خاته سه‌ر سنوری ئازادییه‌كانی (من) و سروشتی په‌یوه‌ندییه‌كان بە سیاسی ده‌كات، لە پەیوەندیی هاوڕێیەتییدا (ئیگۆ)ی من بەشێک لە ئازادییەکانی بوونی لەبەرامبەر ئەویتر لە دەستدەدات.. هه‌روه‌ك لە شانۆگەری دا هەڵوێستیکی تەواو نێگەتیڤ وەردەگرێت دەڵێت “دۆزەخی من ئەویترە”. ئەویتر لەلای سارتەر بریتییە لە هەمووی کە گوزارشتە لە (ئید) بە چەمکە فرۆیدییەکەی. بێگومان سارتەر بەو پێیەی کە (بوونخوازە و فینۆمینۆلۆجییە) ئەم هەڵوێستەی سارتەر بنەماکەی لە ئەزموونەوە سەرچاوەی گرتووە، ئەمە وەک جۆرێک گلەیی و بەشێوەیەکی نێگەتیڤ ده‌ردەبڕێت. تا دواجار، بەتەواوی قەناعەتی شەخسی خۆی دەردەبڕێت بە گوزارشتی: (مرۆڤ تەنهایە). ڕه‌شبینی خۆی پێشانیدەدات و لەوە دڵنیامان دەکاتەوە کە هەرگیز ئەگەرێکی وا لە ئارادا نییە کە مرۆڤ لە پەیوەندی هاوڕێیەتیدا بەرژەوەندییە تایبەتییەکانی خۆی هەڵپەسێرێ…
دۆکترینی ئازادی و پرۆسەی هاوڕێبوون
سارتەر لە بوون و نەبووندا دەڵێت: “مرۆڤ بە ڕەهایی ئازادە” واتای تەواوی ئەم گوزارشتە ئەوەیە: مرۆڤ بە ڕاددەیەک ئازادە تا ئەوەی دەتوانێت تەواوی ئازادی خودی رەفزبکاتەوە. بەلام بۆ ڕەفزکردنەوەی ئازادی، دیسان پێویست بە ئازادی تەواو دەکات. بۆیە لە کۆتاییدا دەڵێت: “مرۆڤ مەحکومە بە ئازادی” و کەواتا مرۆڤ و ئازادی یەک شتن و “ئازادی جەوهەری مرۆڤە”. بە دیووە ئاکارییەکەیدا، پرەنسیپی ئازادی خود، یارمەتی مرۆڤ دەدات، تاوەکو بوونی ڕاستەقینەی خۆی دەربخات و پڕ ببیت لە بوونی خۆی و مرۆڤێکی یەک ڕوو و یەک کەسایەتی درووستدەکات.
لە ئاستی تیۆرییدا سارتەر هەموو ئایدۆلۆژیا و سیستەمێکی فیکری ڕەتدەکاتەوە کە فشار دەخاتەسەر سنوورەکانی ئیگۆ و مەودا و پانتاییەکانی ئازادیی تاکەکەسی دەبەزێنێت. لەوانە ئەفلاتۆن، مارکس، تەنانەت ماکیاڤیلیش و هتد….
- ڕەفزکردنەوەی ئەفلاتۆن و ماکیاڤیلی
سەرجەم بیرۆکەکانی ئەفلاتۆن و ماکیاڤیلی ڕێگرن لەبەردەم تاک بوون و دەرکەوتنی (ئیگۆ) لە بە خودی خۆی. (پرۆسەی ڕەفزکردنەوەی ئیگۆ) لە پێناو چاکەی گشتی (سیستەم) چەقی پڕۆژەی ئەم پارادایمە فیکرییانە پێکدەهێنێت. بۆیە دژایەتیکردنی ئیگۆ بۆ بە چۆکداهێنانی لەبەرامبەر ئەویتردا وەک دوا ئامانج شکۆدارە. بەم واتایە تێزی ئەم پارادایمانە ڕێگرن لەبەردەم راستەقینەی مرۆڤ و واتاکانی مرۆڤ بوون. - ڕەفزکردنەوەی دیدگای مارکس و مارکسییەکان
ئەو دیووەی کە پەیوەندی بە مارکسەوە هەیە، کە پەیوەندی هاوڕێیانەی کرێکاران لە پێناو ئامانجێکی دیکەدا لە پێناو دەرچوون لە نامۆیی بەرامبەر ئەویتر بە پێویست دەزانێت. واتا ئامانجەکە لە پێناو خۆیدا نییە، بەڵکو لە پێناو ئامانجێکیترە. بەمەش خودی پەیوەندی هاوڕێیەتیی ئامرازی کۆکردنەوەی هێزێکی یەکگرتووە لە پنتێکدا، کە دواجار ئامانجی ڕزگار بوونە لە نامۆیی گشتی.
ڕەخنەی سارتەر لە مارکس و مارکسییەکان ئەوەیە کە ئەمان تەنها لە ڕەهەندی (ئابووری) یەوە مرۆڤ پێناسە دەکەن. ئەمە لە کاتێکدا ڕەهەندی سایکۆلۆجیی مرۆڤ فرە ڕەهەندو قوڵە پێویستە باشتر لێی تێگەین. لەلایەکیتر مادام مرۆڤ پڕۆژەیەکی کراوەیە، کەواتە لە (چوون یان دەرچوون) لەهەر پەیوەندییەکدا لە هەر چرکەساتێدا بەتەواوی -ئازادە-. زۆرجار ئەمە لەلای چەپە ڕادیکاڵەکان بە تاوان و تۆمەتی خیانەت لێکدەدرێتەوە. سارتەر هەڵوێستی خۆی بەرامبەر ئەو دۆخە دەردەبڕێت پێی وایە: دەشێت بیرو بۆچوون و ئایدیاکانی هاورێیانی ڕۆژانی خەبات کردنمان بگۆڕین. ئەمە بەو پێیەی کە مرۆڤ خاوەن شعورەو بیردەکاتەوە.
سارتەر وەک هاوڕێ و ڕەفزکردنەوەی سارتەری فەیلەسوف
لە بەشی یەکەمدا سارتەر وەک فەیلەسوف، بە ڕەتکردنەوەی سەرجەم مۆدێل و پارادیمە فیکرییەکان داوای ئازادی تەواوەتی بۆ ئیگۆی تاکەکەس دەکات. بەشی دووەم بۆ تەواوکردنی واتای ڕاستەقینەی ئازادی سارتەر بە پرەنسیپی بەرپرسیاریەتی سەرجەم دیسپلین و هێزە مەعریفییەکان و گشت ئەو هۆکارانەی هەژموونی تاک لە ناوچەی (ئەویتر) دا فراوان دەکەن، ڕەتدەکاتەوە… بەو واتایەی کە میشیل فۆکۆ دەڵێت: (زانین هێزە.) ئەم هێزە و هێزەکانیتریش زۆرجار خۆیان دەخزێننە نێو پەیوەندییەکانی ئیگۆ و ئەویتر و سروشتی پەیوەندییەکان تێکدەدەن و کێشە و گرفت لەبەردەم ئازادییە تاکەکەسییەکان درووستدەکەن. زۆربەی جار هۆکاری ناکۆکیی و ململانێکان و درووستبوونی سەردەستەو ژێر دەستەی لێدەکەوێتەوە و دوو ئیگۆ بەرامبەر یەکتر رادەگرێت. کە ئەمە جەوهەری باسەکەیە. کەواتە سروشتی پەیوەندی هاوڕێیەتی بوونخوازانە چۆنە؟
دوای ئەوەی لە کتێبی (بوون و نەبوون) دا سارتەر ستایشی هاوڕێیەتی دەکات و دەڵێت: هاوڕێیەتی شتێکی شکۆدار و بەڕێزە، بەڵام ئەوەی هەندێکجار ئێمەی تووشی بێباوەڕی کردووە ئەو هەڵوێستە نەرێنیانەیە کە لە هەندێک “هاوڕێ” ەوە سەرچاوە دەگرێت، بەتایبەتی کاتی تەنگانە و نائارامییەکان، ئەمە وامان لێدەکات بە هاوڕێیەتی و دۆستایەتیمان تووشی هەستیاری ببین، کە ئەمەش جۆرێک لە بەدگومانی لە ئێمەدا دروستدەکات…….
بەم واتایە هاوڕێ ئەو کەسەیە کە یاوەری بوونمان دەکات، کاتێک کە ئێگۆ لەبەردەم ئەویتردا واتاکانی ڕەسەن بوونی لەدەستدەدات. یان کاتێک مەوداکانی ئازادی سنووردار دەکرێت، هاوڕێ ئەو کەسەیە: لەڕێگەی هەست و سۆزی دەروونی و خۆشەویستییەوە، بوونی هەڵدەکشێت و دەڕژێتە ناو بوونی ئێمەوە، جەخت لە بوونی ئەو کەلێن و بۆشاییە دەکاتەوە کە کەوتۆتە ناو بوونمانەوە، بەمەش هەم بوونی ئێمە تەواو دەکات و هەم واتاکانی هاوڕێیەتی و پرەنسیپی بەرپرسیاریی هاوڕێیانە بە ئاکت دەردەکەون. دوای ئەوەی ڕێگەی پرەنسیپی بەرپرسیارییەتی هاوڕێیەتی مافی هاتنە ناوبوونمان وەردەگرێت بۆ پاڵنان و سەرخستنەوەی بوونی گیربوومان بە ئامانجی دووبارە بەواتاکردنەوەی و گەیشتنەوەی ئێگۆ بە خودی خۆی….بەمشێوەیە هاوڕێیەتی پرۆسەیەکە و ڕەنگە چەند چرکەساتێکی کورتی زۆر خێرابێت زوو تێپەڕێت. هەڵوێست وەرگرتنە بەشێوەیەکی کاتی. بەمەش هاوڕێیەتی لە خۆیدا سروشتێکی سەنگینی هەیە و کاتێ کە ئەوانیتر ون دەبن، بوونی ئەو لە تەک ئێمەدا دەردەکەوێت.
هاوڕێکانمان ئەو کەسانەن کە بنەمای سیاسی و بەرژەوەندیی خودی لەبەرچاو ناگرن بۆ هاتنە ناو بوون یان ئازادییەکانی ئێمە لە پەیوەندی هاوڕێیەتییدا. بەم واتایە هاوڕێیەتی لە دیدی سارتەر پرۆسەی پەسندکردن و هەڵبژاردنی (ئیگۆ) ی ئەویترە، وەک خۆی بەتەواوی. هاوکات جەختکردنەوەو پڕکردنەوەی ئەو بەشەی بوونی ئێمەیە لە کاتی قەیرانەکاندا… کەواتا هاوڕێیەتی لە دیدی بوونخوازییدا، پرەنسیپی بەرپرسیارییەتیی وەک زەرورەرێکی ئەخلاقی بۆ پاراستنی بوون و ئازادییەکانی (ئیگۆ) ی ئەویتر پێشدەخات.
لە کۆتاییدا -سارتەر وەک هاوڕێ- خەفەتبارە بە لە دەستدانی هاوڕێیان وەک دەڵێت: “ئای چەندە بە ئازارە لەدەستدانی هاوڕێیان” بەم واتایە نکوڵیۆردنی سارتەر لە هاوڕێییەتی، بە ڕەهایی نییە، ئەو زۆر هاوڕێیانە دەردەکەوێت لە زۆر کاتدا بەڵام ئەو لەسەر بنەمای ئارادی ڕەها گریمانەکانی دەستپێدەکات داننان بە پەیوەندی هاوڕێیەتی، بە واتای خستنە ژێر بەرپرسیارییەتی دێت. بەڵام سارتەر نایەوێ بکەوێتە پارادۆکسێکی لەو شێوەیە، بۆیە هەڵوێسته خودییەکانی خۆی، پڕاورپڕن لە بەهای بەرزی ئەخلاقی، لەڕێگەی ڕەتکردنەوەی نۆبڵی 57 خۆی پڕ دەکات لە مرۆڤ بوون و هاوڕێیەتی و یاوەریکردنی مرۆڤ. دواجار تووندوتۆڵ هاوڕێیەتی بە مرۆڤ بوونەوە گرێدەدات.دەڵێت: هاوڕێیەتی پڕ بوونە ئەوەی بوونی خۆی پەراوێز خستووە ناتوانێت ببێ بە هاوڕێ.
نووسینی: هاوڕێ خالید
