(جلال خالد)، یەکەمین ڕۆمانی کرێکاریی عێراقیی و کورتە خوێندنەوەیەک.. عەبدوڵا سلێمان(مەشخەڵ)

ڕۆمانی (جلال خالد) لە نووسینی مەحموود ئەحمەد ئەلسەیدە، دوای نزیک بە سەدەیەک لەبڵاوبوونەوەی چاپی یەکەمی، جارێکی تر لەساڵی ٢٠١٧ ئەو ڕۆمانە چاپ و بڵاو دەبێتەوە.(١) ئەم ڕۆمانە بە یەکەمین ڕۆمانی عێراقی دادەنرێت کە بەزمانی عەرەبی نووسرابێت و هەروەها بە یەکەمین ڕۆمانی کرێکارییش لەبزووتنەوەی ئەدەبی عێراقیدا ئەژمار دەکرێت، چونکە مەحموود ئەحمەد ئەلسەیدی نووسەر نەک هەر لەم ڕۆمانەیدا، بەڵکو لە سەرجەم بەرهەمە ئەدەبییەکانیدا بێ دوودڵی هەڵوێستی سیاسی چینایەتی خۆی لە بەرژەوەندی چینی کرێکار وەک مارکسیستێک ڕاگەیاندووە. (٢)ئەم ڕۆمانە لە دوو بەش و پێشەکییەک پێکدێت. لەپێشەکییەکەدا نووسەر دەیەوێت ئەوە بەخوێنەر بڵێت کە ئەو شێوازە ئەوتۆبایۆگرافییەی کەلەڕۆمانەدا بەکارهاتووە هیچ پەیوەندییەکی بەنووسەرەوە نییە و نووسەر بەشێک نییە لە ڕووداوەکان. بەڵام لە دنیای واقیعدا جەلال خالد هەر خودی نووسەری ڕۆمانەکەیە. بەشی یەکەمی ڕۆمانەکە باس لە ڕۆشنبیرێکی عێراقی دەکات کە لەڕێگەی دەریاوە و بەهۆی پاپۆڕی (بارجورا)ەوە لە شاری بەسرەوە بەرەو بۆمبی هیندستان دەچێت. لەسەر پاپۆڕەکە خێزانێکی عێراقی جوولەکە دەبێنێت و دڵی دەچێتە سەر سارا کیژە جوولەکەکە. لە هیندستانیش ماوەی ئەو ساڵ و چەند ڕۆژە لەگەڵ (ف.سوامی) کە ڕۆشنبیرێکی چەپی هیندییە بەسەر دەبات و جەلال خالد دەکەوێتە ژێر کاریگەری بۆچوونەکانی سوامی. دوای گەڕانەوەشی بۆ عێراق، کۆمەڵێ نامە لەنێوان جەلال خالد و ک س و ئەحمەد موجاهید ئاڵوگۆڕ پێدەکرێت و نامەکان لە بەشی دووەمی ڕۆمانەکە دانراوە. ئەوەی کە ئەم ڕۆمانەی پڕ بایەخ کردووە ئەوەیە کە خاڵی وەرچەرخانە لەمێژووی ئەدەبی گێرانەوەی عێراقی نوێدا، کە بە ڕوئیایەکی نوێ و بەدیدگایەکی تازەوە بۆ واقیعی عێراق دەڕوانێت.(٣)ڕوانینێک کەلەم ڕۆمانەدا باڵا دەستە، ڕوانینێکی ڕۆشنبیری چەپە کەخۆی و ژیانی خۆی تەرخان کردووە لەپێناو مەسەلە بەرهەقەکانی کرێکاران و جووتیاران لە دەیەی بیستەکان و سییەکانی سەدەی بیستەم لەسەر ئاستی عێراق و جیهان. دەڵێم جیهان چونکە تێڕوانینەکانی وەکو ئەنتەرناسیونالیستێک دەخاتە بەرچاو و تەنانەت پێشبینی شۆڕشی ١٩٤٩ی چین دەکات. با لەم هەڵوێست و تێڕوانینانە ورد بینەوە : (گەر بتوانیت کرێکاری کارگەیەک ببینیت کە جلێکی دڕاو سادەی لەبەردایە و گەرما خەریکە دەیسووتینێت و کاری بەردەوام و بێ وەستانیش نائومێد و دەستی لەخۆ پێ بەردەدا و زانیشت کە هەقدەستەکەی بەشی ناکات و داخت بۆی خوارد و بەزەییت پێداهاتەوە. هەست بە نەفرەت لەو سیستەمە دڵڕەق و زاڵمانەیە دەکەیت کە زۆرینەی خەڵک دەچەوسێنێتەوە لەپێناو تاکێک یان کەمینەیەک….). (٤) یانیش دەڵێت ( بەڵێ ژن ستەملێکراوە و مافی وەکو ئەو کرێکارانە پێشێلکراوە. لەسەر من و تۆیە پەیوەست بین بەو چینەوە کە خەبات دەکات..تا ژن یەکسان بێت بە پیاوان.) (٥) و هەروەها بە ڕۆشنبیری ئایینی سەدەکانی ناوەڕاست دەڵێت تریاک.) (٦). ئەمانە ئەو ستوونە تووند و پتەوانەن کە تێڕوانینەکانی نووسەریان بەرز ڕاگرتووە.
دۆخی وڵاتی عێراقی تازە دروستکراو لەو سەردەمە کەلەدوای هەرەسی ئیمپراتۆری عوسمانی و داگیرکاری بەریتانیا ، دۆخێکی تابڵێی نالەبار و خراپ بوو لەڕووی ئابوورییەوە جگە لە چەند کارگە و دامەزراوێکی سەربازی و بەندەرەکان ئاماژەیەکی تر بە بەرەوپێشچوونی ئابووری نەدەبینرا. لەڕووی کۆمەڵایەتیشەوە تابڵێی دواکەوتوو و نەخوێندەوار و فەرهەنگ لەخوار بوو. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لەو سەردەمە سەرباری دۆخە نالەبەرەکە، جموجۆڵی سیاسی هەبووە و گەلێ خوێندەوار و شۆڕشگێڕی ئەو سەردەمە لەپێناو باوەڕی ئینسانییاندا تێکۆشاون و خەباتیان کردووە، کە مەحموود ئەحمەد ئەلسەید خۆی یەکێک بووە لەوان.(٧) نووسەر لە ڕۆمانەکەلەزمانی کەسی دووەمی تاکەوە پاڵەوانی سەرەکی ڕۆمانەکەمان بەم سیفەتانە ڕەنگڕێژ دەکات :
یەک : ڕۆشنبیرێکە لە دەرەوەی پرۆسەی بەرهەمهێنانی کۆمەڵگەوەیە.
دوو : تێڕوانینی چەپ و مارکسیستییە و نێونەتەوەییانە بیر دەکاتەوە.
سێ : هەڵگری شانازی نەتەوەییە و وەک بۆرژوازییەکی نیشتمانی دژ بە پەیوەندییەکانی فیوداڵی و مەسەلەی عێراق بۆ ئەو گەوهەرییە.
لە ڕۆمانەکە باس لە چینی کرێکار و مەسەلەی ئافرەت و ئایین و دۆخە کۆمەڵایەتییە دواکەوتووەکان کراوە. ئەم بابەتانەش بۆ ئەو قۆناغ و سەردەمە تا بڵێی گرنگ بوون.(٨) مەحموود ئەحمەد ئەلسەید جگە لە ڕۆمان ، چیرۆکنووسیش بووە و لەبواری کردەیشدا یەکێک بووە لە ڕابەرانی ڕێکخراوی پیشەوەران لەگەڵ محەمەد ساڵح ئەلقەزاز و هاوڕێکانی کە مێژوویەکی درەوشاوە و جوانیان لە بزووتنەوەی کرێکاری عێراقدا نەخشاندووە.

ئەم ڕۆمانە لەڕووی تەکنیکەوە ڕەنگە زۆر لەبەر دڵان نەبێت، بەڵام بۆ ئەو سەردەمەی کە ئەدەبی گێرانەوە لە عێراق لەسەرەتای گڕوگاڵی خۆیدا بوو، هەست دەکەیت هونەرییانە دارێژراوە و نووسراوە. لەلایەکی تریشەوە پێداگری نووسەر لەسەر مەسەلە بنەڕەتییەکانی ژیان و بەستنەوەیان بە ململانێی چینایەتی، بۆتە شوناسی شۆڕشگێڕانە.
مەحمود ئەحمەد ئەلسەید، وەک ڕۆماننووسێک و چیرۆکنووسێک، لەڕێگەی ئەم ڕۆمانەوە توانیویەتی وەک نووسەرێکی پێشرەو و پێشکەوتووخواز بۆ یەکەمجار لەمێژووی بزووتنەوەی ئەدەبی عێراقدا، شاکارێکی وەک (جلال خالد) مان پێشکەش بکات. کە بە بۆچوونی من دەبێ هەموو کرێکارانی عێراق شانازی بەم ڕۆمانەوە بکەن و بیخوێننەوە.

عەبدوڵا سلێمان(مەشخەڵ)
حوزەیرانی ٢٠٢٢

سەرچاوە و پەراوێزەکان :
(١)جلال خالد اول روایة عراقیة محمود احمد السید ١٩٢٨، دار السطور للنشر و التوزیع ٢٠١٧.
(٢)تا ئێستا کۆدەنگییەک لەنێو ڕەخنەی ئەدەبی عەرەبی عێراقی هەیە بەوەی کە ڕۆمانی ( دارخورما و دراوسێ)ی غائب طعمە فرمان کەلەساڵی ١٩٦٦ دا نووسیویەتی بە یەکەمین ڕۆمانی پێگەیشتووی عێراقیی دادەنرێت کە شێوازی هونەری و ڕەگەزەکانی ڕۆمان لەخۆدەگرێت. بۆ زانیاری زیاتر بڕوانە الروایة العراقیة و استعجال المئویة موقع العربي الجدید https://www.alaraby.co.uk
هەروەها بڕوانە : الملامح الفکریة السیاسیة لمحمود احمد السید دکتور علي ابراهیم موقع ملاحق المدی https://almadasupplements.com/print.php?cat=17629

(٣)جلال خالد روایة النشآة و التحول احمد عواد الخزاحي موقع الناقد لاعراقي https://www.alnaked-aliraqi.net/article/44376.php
(٤)و(٥)و(٦)جلال خالد اول روایة عراقیة محمود احمد السید ١٩٢٨، دار السطور للنشر و التوزیع ٢٠١٧ لاۆپەڕەکانی ١٤ و ٢٣ و ٣١.
(٧)بڕوانە کتێبی مێژووی چینی کرێکاری عێراق دکتۆر کەمال مەزهەر ئەحمەد وەرگێرانی فوئاد مەجید میسری چاپی دووەم لەبڵاوکراوەکانی ناوەندی کۆمۆن. لاپەڕە ١٦٩.
(٨)ئەو سەردەمەش کە ڕۆمانەکە باسی دەکات ١٩١٩ تا ١٩٢٣ یە.

Mashkhal

ساڵی 1964 لە شاری کەرکوک لە دایک بووە. خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی و ئامادەیی وپاشان پەیمانگای تەکنەلۆجیای لە ساڵی 1986 هەر لە کەرکوک تەواو کردووە. لە سەرەتای هەشتاکانی سەدەی رابردووەوە شیعر دەنووسێ و لە زۆربەی گۆڤار و رۆژنامەکانی کوردستان و دەرەوەی کوردستان و سایتە ئەلەکترۆنییەکان شیعر و وتاری رەخنەیی ئەدەبی و سیاسی و جەماوەری بڵاو کردۆتەوە.