پشکنینی ئێنزایمی G6PD.. رەهەند سابیر
G6PD test
Glucose-6-Phosphate Dehydrogenase Deficiency
ناچینە ناو لوبی باس و رەنگڕێژکردنی، تا ئەم راستڕەوییە لە ئەندێشەماندا هەڵنەتۆقێنین! وشەی Enzyme، لە کوردییدا بە “ئەنزیم” و تا رادەیەکیش بە “ئێنزیم”، جێکەوت کراوە، لەکاتێککدا ئەبوو بە “ئێنزایم”! لە فیکر و خەیاڵ، ئاخاوتن و نووسیینماندا، جێیەکی بۆ خۆی سازبدایە!! کاتێ وشەیەکی بیانیی ئەخزێتە ناو زمانی کوردییەوە، ضەرورە تا بکرێ زمانی گۆکردنی وشەکە، لە زمانی نووسیین و ئاخاوتنی کوردییەوە نزییک بکرێتەوە. لە ئینگلیزییدا، Enzyme بە “ئێنزایم” ئەخوێنرێتەوە، لەم روانگەیەوە بە پێویست ئەزانرێ کە شێوازە دروستەکە بخرێتە سەر سکە! “
ئەگەر بە ساناگۆیی و سانانووسییەوە پەخشانی بکەین، ئەوا فەحسی ئێنزایمی G6PD کە بە عیللەتی پاقلە(نەخۆشیی پاقلە) لە ذیهنماندا پایەدار بووە، باوتریین ئێنزایمە کە جەستە دووچاری کەمبوونەوەی ئەبێت، نزییکەی چوارصەد میلیۆن ئادەمیزاد لە جیهاندا، ناڵەناڵ و گرفتارن بەدەست کەمیی ئەم ئێنزایمەوە، هۆکارەکەیشی جێنەتیکییە کە بڕی پێویست لە ئێنزایمەکە بەرهەم ناهێنرێ لە خوێندا. ئێنزایمێکی گرنگە و رۆڵی هەیە لە نەظمی هەندێ چالاکیی ناو لەش، هاوکات مەسئولی پاراستنی خڕۆکە سوورەکانە، هەروەها مانەوەیان بە ئەکتیڤیی، تا گەیشتن بە دوا کەناری تەمەن( تەمەنی خڕۆکەی سوور، نزییکەی ١٢٠ رۆژە). ئەو نەخۆشانەی ئێنزایمیان لە بڕی نۆرماڵ کەمترە، لە ساتی هەوکردن و خواردنی پاقلەمەنییەکان و چەند دەوایەک، ئەبنە هۆی توناکردنی خرۆکە سوورەکانی خوێن، لەگەڵ کەمخوێنیی توند. دابەزیینی بڕی خڕۆکە سوورەکان، وائەکات بڕێکی کەم لە ئۆکسجین، لە سییەکانەوە گوزەشت و بکات بۆ شانە و ئۆرگانەکانی جەستە، بەهۆی کەمیی ئەم ئێنزایمەوەیە منداڵانی نەوا لەداییکبوو، دووچاری زەردووییەکی توند، یان مامناوەند ئەبنەوە.
هۆکاری کەمیی ئێزایمەکە
کەمیی G6PD، هۆیەکی جێنەتیکیی هەیە کە جینە تووشبووەکە ئەکەوێتە سەر کرۆمۆسۆمی (X Chromosome)، لە یەکێک یان هەردوو باوانەوە ئەگوازرێتەوە بۆ نەوەکانیان. پیاوان تەنیا یەک (X Chromosome)یان هەیە، ئەگەر جینە تووشبووەکەی هەڵگتبێت و لە خۆی بار کردبێت، ئەوا کەسەکە تووشبوو ئەبێت بە کەمییG6PD ، بەڵام لە خانماندا، دوو (X Chromosome)یان هەیە، ئەبێت هەردوو ( X Chromosome)ەکە، هەڵگری جینی تووشبوو بن، ئەوکات ئینسانەکە گرفتاری کەمیی G6PD، بەڵام ئەگەر خانمەکە تەنیا یەک ( X Chromosome)ی هەڵگری جینی تووشبوو بوو، خۆی قوتاری ئەبێت لەو دەردە وکەسێکی نۆرمال ئەبێت، بەڵام ئەکرێ بگوازرێتەوە بۆ نەوەکانی. لێرەوە بۆمان بەیان و تەخشان ئەبێ کە ریسکی تووشبوون بە کەمیی G6PD، لە پیاواندا زیاترە، هەروەها لەو کەسانەیشدا زیاترە کە لە خێزانەکەیاندا، کەسانی گییرۆدەبوو بە چەڵەمەی کەمیی ئێنزایمی G6PDیان تێدایە.
نیشانەکانی کەمیی G6PD
لە زۆر کەسدا، ئەکرێ دیدەنیی هیچ نیشانەیەک نەکەین، تا ئەوکاتەی دەرداویی ئەبێ بە هەوکردن و بەرکەوتن بەو خۆراک و دەرمانانەی کە بۆ ئەم جۆرە کەسانە ئەبێتە باعیثی مەترسیی، نیشانەکان ئەکرێ دوای چەند هەفتەیەک نەمێنن، بەڵام هەندێجار مەترسیی گەورە چێ ئەکات و بە تیکراربوونەوەی هۆکارەکان، نیشانەکان سەرهەڵئەدەنەوە. نیشانەکانیش لە چەند دانەیەکدا گل دراونەتەوە کە خۆی ئەبینێتەوە لە کەمخوێنیی، پەلەپەلکردنی دڵ، هەناسەبڕکێ، یان توندبوونی هەناسە، هیلاکیی، سەرگێژخواردن، رەنگپەڕیین و زەردهەڵگەڕان، زەردوویی
هۆکارەکانی تووشبوون بەم نیشانانە
ئەو کەسانەی زەلالەتیانە بە دەست کەمیی G6PD، پرۆسێسی هیمۆڵیسز( واتە تێکشکاندی خرۆکە سوورەکانی خوێن- Hemolysis) لە رووئەدات، دوای تووشبوون بە هەوکردن و بەرکەوتن و خواردنی پاقلەمەنییەکان( لۆبیا، ماش، پاقلە، فاسولیا)، یان خواردنی هەندێ دەرمان.
دەستنیشانکردنی عیللەتەکە، لە رێگەی شیکاریی خوێن ئەبێت بۆ تەحدیدکردنی
- فەحسی ئێنزایمی G6PD
- بینیین و دەستنیشانکردنی جۆری کەمخوێنیی لە رێگەی (Blood Film Examination)، ئایا چیی جۆرە تێکشکاندێکە؟ دیارییکردنی جۆر و شکڵی هەیکەلیی خڕۆکە سوورەکان، هەرەوەها دەستنیشانکردنی ژمارە و جۆری خڕۆکە سپییەکان و خەپلەی خوێن، چونکە هۆی دووەم وەکو هەوکردن و نەخۆشیی تر، ئەبێتە باعیثی تێکشکاندنی خڕۆکەکانی خوێن
- شیکاریی Reticulocytes Count زۆر ئەبێت
- ئەنەڵایزی Direct Coombs Test، لەوانەیە پێویست بێت، نەوەکو هۆکاری بەرگریی لەش بێت و ببێتە هۆی تەفرکرنەکە
- شیکاری فەرمانی جگەر Liver Function Test
لە کۆتاییدا، چارەسەر و خۆپاراستن لە رێگەی دوورکەوتنەوە لەو خۆراک و دەرمانانەوە ئەبێت کە ئەبنە هۆی سەرهەڵدانی نیشانەکان و مەترسیین و بۆ ئەو کەسانەی کە کێشەدارن بە کەمیی G6PD. هەروەها دیارییکردنی لیستی ئەو خۆراک و دەوایانە، لە لایەن دکتۆری تایبەتمەندەوە.
سەرچاوە:- زانستی تاقیگە
