گفتووگۆ لەگەڵ شاعیر و رۆماننووسی عیراقی (دنیا میخائیل).. عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵا كردوویە بە كوردی
دنیا میخائیل: دەنووسم بۆ ئەوەی شێت نەبم
شاعیر و رۆماننووسی عیراقی (دنیا میخائیل) كە ئێستا لە زانكۆی ئۆكلاندی ئەمریكی زمانی عەرەبی دەڵێتەوە. پێیوایە ئەدەب و هونەر دەتوانێ دەنگی پەراوێزخراوەكان بێت. ئەو هەر لە وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكادا ساڵی 2001 لە بواری مافی مرۆڤ خەڵاتكراوە. لە ساڵی 2017 بەسەرهاتی پڕ ئازاری ئافرەتانی یەزیدی شەنگاری ژێر دەستی داعش بە ناوی (لە بازاڕی سەبییاندا) كە چۆن وەك سەبایەی جەنگ مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت، چاپ و بڵاو كردۆتەوە.
پ/ بۆچی دەنووسی؟
دنیا میخائیل/ بۆ ئەوەی شێت نەبم.
پ/ كتێبەكەت (لە بازاڕی سەبییاندا) بەڵگەنامەیەكە لە بارەی تووندوتیژی دژ بە ئافرەتانی یەزیدی، ئایا تۆ بڕوانامەیەكی فیكری بە خوێنەر دەبەخشیت، كە مێژوو و رووداوەكان و كەسایەتییە حەقیقییەكان لەخۆدەگرێت، ئایا تا چەند لەو ژانوژوارە نزیكبوویتەوە؟ ئایا لەو رێگایەوە دەتەوێت مێژووی وسبەلێكراوەكان بناسێنی؟
دنیا میخائیل/ سەبایەكان و فرۆشتنیان لە بازاڕدا مەسەلەیەكە قابیلی لێبووردن نییە، بۆیە بە هەموو ژانرە ئەدەبییەكان شیعر، پەخشان، گێڕانەوە… وەڵامی ئەو ستەمەم داوەتەوە. خۆم سەردانی شوێنی ئەو كارەساتە گەورەیە(گوندی شەنگار) كرد و لە نزیكەوە قسەم لەگەڵ ژنانی هەڵاتووی ژێر دەستی( داعش) كرد و گوێم لەو پیاوانە راگرت، كە لە مردن رزگارییان ببوو. چیڕۆكەكانیان لە خەیاڵ سەیرترە، هەموو ئەوانەم وەك بابەتێك لە (بازاڕی سەبییان)دا نووسییەوە و دواتر لە رۆمانی (تاتۆی باڵندە) كارم لەسەر كردوە، من بەبێ قەڵەم چۆن دەبمە دەنگی پەراوێزخراوەكان؟ قەڵەم بەسەر چەكدا سەردەكەوێت، قەڵەم بەرەنگاری زەمەن دەكات، هەمیشە وشە وەك چەك دەنگدانەوەی هەیە.
پ/ لە دنیای هاوچەرخدا واقیعی ژنان چۆن دەبینی؟
دنیا میخائیل/ ئێستا واقیعی ئافرەتان لە ئاستی پێویستدا نییە، نەك هەر لە نیشتمانی عەرەبی و بەس، بەڵكو لە هەموو شوێنێكی دنیادا. هەتا ئێستا ئافرەت وەك رەگەزی دووەم لە پێناو رەگەزی یەكەم بەكار دەهێنرێت. هەڵبەتە هەر لە بنەڕەتدا كۆمەڵگای باوكسالاری ئەو نەخشەیەی كێشاوە، بەڵام كەمەكێك هەن باشترن.
پ/ بە لای تۆ خەسڵەتەكانی خوێنەری نموونەیی چییە؟
دنیا میخائیل/ خوێنەری نموونەیی لەسەر وەڵامی نووسەر ناوەستێ، بەڵكو پرسیار دەیوڕوژێنێ، لەسەر رازیبوون و بەرهەمهێنانی كەسییەكان دەوەستێ، خوێندنەوەی كارلێككەری ئیبداعی لە نووسینی ئیبداعی كەمتر نییە، گشت داهێنانەكانی ناو نووسین بۆ ئەو خوێندنەوەیە دەگەڕێتەوە.
پ/ شێوەی ئەو نیشتمانەی خەونی پێوە دەبینی چۆنە؟
دنیا میخائیل/ وەك ئاسمان، پڕە لە باڵندە، هەڵدەفڕن دەڕۆن و دەگەڕێنەوە، دەنیشنەوە، ئەگەر لەسەر درەختێ نیشتنەوە هەڕەشەی پێكرانیان نییە.
پ/ بەرگی رۆمانێكی دنیا میخائیل (جەزیرەیە)، شكۆی ژیان، مافی بوون، ستەمی كۆمەڵایەتی، دیكتاتۆری هەرێمایەتی، ئافرەتانی گەندە، هەموو ئەو بابەتە مشتومڕخوازانە لە كارە شیعری و رۆمانەكانتدا لە دەرگایان دەدرێت… ئایا تا چەندی دیكە بە مرۆڤەوە سەرقاڵ دەبیت، تا چ سنورێ بەهای مرۆڤایەتی لە كارەكانت دەردەكەونەوە؟ ئایا دەشێ كارەكانت وەك بەڵگەنامەی كۆمەڵایەتی مێژووی عیراقی هاوچەرخ تەماشا بكرێت؟
دنیا میخائیل/ نازانم، دەشێ هەموو كارێكی ئەدەبی بەڵگەنامەی مێژووەكی دیاریكراو بێت، لە كۆتاییدا هونەر كلیلی ژیانی سەردەمێكی دیاریكراوە و بیرەوەرییەكان لە ئێستاوە بۆ ئایندە دەگوازێتەوە، ئالێرەدا بایەخی هونەر دەردەكەوێت، سێبەری كاریگەری زەمەنەكان دەبڕێت، هەروەها رووییەكی دیكەی ئایدیۆلۆژیا دەگەیەنێت، رووییەك كە دەسەڵاتداران و بیری یەكتایی برەوی پێدەدەن.
پ/ لە كۆمەڵە شیعرییەكانت (شەوانی عیراقی) و (جەنگ) بە جیدی دەردەكەوێت و میمۆری جەنگە درێژەكانی مرۆڤی عیراقی نمایش دەكەیت، ئایا شیعر لە توانایدایە هەموو ئەو وێنە پڕ ئازارانەی جەنگ لەخۆبگرێت؟
دنیا میخائیل/ قەسیدەكانم بۆتە واقیعی ئیستاتیكیمان، كە لە واقیعی پڕ لە ئازار هەڵقوڵاوە.
پ/ عیراقت بەجێهێشت و دوور لە نیشتمانەكەت بە قۆناغێكی دامەزراوەی و گرنگی ژیانتدا تێپەڕیت، بەڵام عیراق بە كەلەپوری شارستانی و غەمی جەنگەكانییەوە ئامادەیە… ئایا نووسین دنیابینییەكی هاوتای ئەو واقیعەی پێشكەش كردووە؟
دنیا میخائیل/ سی ساڵی سەرەتای تەمەنم لە عیراقدا ژیام، سێبەرەكانی لە یادەوەریمدا ماونەتەوە، سێبەری جەنگ و جوانی و خاپووربوون، مێژووی وڵاتەكەم و هەموو ئەو شتانەی تێیدا ژیام و جێمهێشت، ئایا چەند پەیوەندی بە نووسینەكانمەوە هەیە، من هیچ بیریان لێناكەمەوە، لە هەموو نووسینێكدا جێكەوتەی مێژووییەكی دیاریكراو هەیە. بە بڕوای من هەموو ئەو شتە وردانەی تۆماریان دەكەم، لە كاروبارە گەورەكانی ژیاندا رەنگدەداتەوە، مێژووی نیشتمانەكەم بۆ سەرەتای مێژووی جیهان دەگەڕێتەوە، هەموو ئەو شتانەی لە جیهان روویانداوە، یەكەمجار لە نیشتمانەكەی من روویداوە، من كاتێك شتێكی نوێ دەنووسم هەستدەكەم دەست لە ساتی دۆزینەوەی یەكەم دەدەم.
پ/ دەشێ رۆمان كار لەسەر رووداوە مێژووییەكان بكات، بەڵام نەك بۆ ئەوەی راستیان بسەلمێنێت، بەڵكو بۆ ئەوەی كاریگەری ئەو گۆڕانكارییانەی كە بەسەر كۆمەڵگای مرۆڤایەتیدا هاتووە، بیگەیەنێت، ئەو مەسەلەیە چۆن دەبینی؟
دنیا میخائیل/ بەڵێ، بە دڵنیاییەوە، رۆمان تەنها ئەوەمان پێناڵێت كە روویداوە، بەڵكو ئەو كاریگەرییانەش دەخاتە روو، كە بەسەر ژیانی مرۆڤایەتیدا هاتووە، رۆمان هەر تەنها جەخت لە مێژوو ناكاتەوە، بەڵكو سێبەرەكەشی دەپێكێ، ئەوەش جیاوازی نووسینی رۆمان و نووسینی مێژووییە، كەواتە لە بنەڕەتدا بایەخدانی رۆمان بە واقیعی مێژوویی، لە پێناو بەدواداچوون و جێكەوتەكانیەتی بەسەر ئیقاعی رۆحدا.
پ/ لە رۆمانی (تاتۆی باڵندە) رەهەندە رەمزی و مێژووییەكانی ئەفسانەی (نەهەنگ مانگ قووتدەدا)ت بەكارهێناوە، كە بەسەر ژیانی ئەو گەلەدا هاتووە… بە رای تۆ ئایا ئەو ئەفسانەیە لەگەڵ تراژیدیای یەزیدییان یەكدەگرێتەوە؟ (ئەفسانەكە دەڵێ: رۆژێ لە رۆژان مانگ شەوی خەڵكانێكی رازاندبۆوە و لە روخساری ماندووییان رامابوو، تا ئەو پەڕی جوانی جوانبوون، وەك جوانەكانی نیشتمان. بەڵام بە بیری كەسدا نەدەهات نەهەنگی نێو دەریا بوێرێ بچێتە ئاسمان و مانگی درەوشاوە قووت بدات و شەوی رۆناك تاریك بكات)
دنیا میخائیل/ بەكارهێنانی ئەفسانەی (نەهەنگ مانگ قووتدەدا) و رێورەسمەكانی بە شێوەیەكی شەعبی لە عیراق جێبەجێ دەكرێت، نەك تەنها لای یەزیدییەكان.
پ/ بە بۆچوونی من مەدلولی كلتوری و مێژوویی ئەفسانەی شەعبی (نەهەنگ مانگ قووتدەدا) پەیوەندی بە دۆخێكی قەیراناویدا هەیە، كە بەلای كەمی مێژووی عیراقی هاوچەرخی پێدا تێپەڕیووە.
دنیا میخائیل/ لە رۆمانەكەی مندا ئەو پرۆسیسە شەعبییانە پەیوەندییان بە جەنگ و ئەو كارەساتانەوە هەیە، كە بە شێوەیەكی گشتی عیراقی پێدا رۆیشتووە، بۆیە دەبینین كاراكتەرەكانی رۆمانەكانم هەوڵدەدەن ترسی سەر مانگ كەمبكەنەوە، ئەوە هاودژییەكە و من تا سەر ئێسقان كارم لەسەر كردووە، لەلایەك ئەوانە تانە لە نەهەنگەكە دەدەن، نەك لەوانەی ئەو سیاسەتەیان داڕشتووە، لەلایەكی دیكە هەوڵ بۆ رزگاركردنی مانگی ترساو دەدەن، بەڵام تا دوێنێ ئەوان خۆیان پێویستیان بە رزگار بوون هەبوو.
پ/ دایكایەتی چی لە تۆ گۆڕی؟
دنیا میخائیل/ وای كرد پەرتتر بم، لەبەرامبەر سەختی ژیان بەسۆزتر بم.
تێبینی: ناونیشانەكەم گۆڕیووە.
سەرچاوە: خلود الفلاح
3/4/2023 -الجزیرە.
مردنی پلاستیكی
لە منداڵیمدا
لە بەغداد
گەمەی مردنمان دەكرد
بە چەكی پلاستیكی
یەكێك ئەویدیكەی دەكوشت
لەسەر زەوی
وەك لاشەی مردوو رادەكشاین
خولەكێك
دووان
پاشان یەكێكمان پێدەكەنی و
مردنی پلاستیكیمان جێدەهێشت
دەستی یەكترمان دەگرت
وەك ئەوەی دەستی ژیانمان گرتبێ
هەڵدەستاینەوە
یارییەكی دیكەمان دەكرد
وەك ژمارەی لۆتۆ ساڵان تێپەڕین
بەغداش بە منداڵیمانەوە
بەسەرچوو
چووینە تاراوگە
لە دوورەوە منداڵانمان دەبینی
لە ئێمە دەچوون
یەكێك ئەویدیكەی دەكوشت
بەبێ جوولە رادەكشان
بەڵام هیچیان پێنەدەكەنین
هیچیان دەستی بە ژیانەوە نەدەگرت
هەڵنەدەستانەوە.
عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵا كردوویە بە كوردی
