نیاندرتاڵەكەی دوێنێ و نیاندرتاڵەكانی ئەمڕۆ !.. سەدیق سەعید ڕواندزی

لەو ماوانەی ڕابردوودا، پرسی كەللەسەرەكەی ئەشكەوتی شانەدەر و مرۆڤی نیاندرتاڵ، لە هەرێمی كوردستاندا، بووە باس و بابەتێكی گەرمی نێو میدیایا و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان. بێگومان نكۆڵی لە مێژووی شوێنەوار و پاشماوە دێرینەكان و ئاسەواری مرۆڤە سەرەتایەكان، لە ژیانی فەرهەنگی و مێژووی نەتەوەكانی دنیا ناكرێت، بەڵام دەبێ ئەو ڕاستییە بزانین كە چەقبەستن لە ڕابردوودا، بە پیرۆزكردن و شینگێڕان بۆی، نامان گەیێنێتە پێشكەوتن و داهێنان. با لێرەدا نموونەیەكی بەرجەستە و دیار بێنینیەوە، هەرچی فەلسەفە و فەیلەسوفی دنیا هەیە، هەرچی ڕێبازی ئەدەبی و هونەری هەیە، لە گریكەكانەوە سەریهەڵداوە واتا یۆنانی ئێستا، بەڵام یۆنانی ئێستا وەك گریكی دوێنێیە؟ یۆنانی ئێستا چەند فەیلەسوف، ڕۆماننووس، ئەدیبی ناوداری جیهانی هەیە؟ چەند پێشكەوتوو، ژیارییە، بەراورد بە بەریتانیان و وڵاتانی ئەسكەندناڤی؟ میسرییەكان، لە سەردەمی فیرعەوندا ئەهرامەكانییان دروستكرد، بەڵام ئێستا گەلێكن لە برسان دەمرن و بۆنانێك شێت دەبن. لە بەرانبەر ئەمانەدا، ژاپۆن لە جەنگی جیهانی دووەم وێران بوو، بەڵام ئێستا ژاپۆن چییەو چۆنە؟ ئەڵمانیا وێران بوو، بەڵام ئێستا ئەڵمانیا چۆنە؟ مەگەر سەدان هەزار كورد بەخەونی گەیشتن بە ئەڵكانیا كۆچ ناكەن؟ پەندێكی كوردی هەیە دەڵێت :_( نان ئەوە نانە ئەمڕۆ لە خوانە ) بۆیە كەللە سەری نیاندرتاڵیش دوێنێ بووە، بووە ڕابردوو، ئەوە گرنگە مرۆڤەكانی ئێستاو سەردەمی مۆدێرنە و پۆست مۆدێرنە، وەك نیاندرتاڵی دوێنێ لە بیركردنەوە و ڕوانین و تێگەیشتن و ڕەفتاركردن نەبن،. ئێستا حكومەت و وەزارەتی دارایی، بەردەوام لە ڕێی میدیاكانەوە فەرمانبەران فێری چۆنیەتی بەكارهێنانی كریت كارت و ئامێری ئای تی ئێمی ڕاكێشانی پارە دەكەن، مەگەر ئەمەش جۆرێكی دیكە نییە لە سەردەمێكی دیكەی نیاندرتاڵبوون؟ ئەم ڕێسایە كە سەد ساڵە لە وڵاتێكی وەكو ئێران، كە ئێمە بەردەوام بەدواكەوتوو ناوی دەبەین بەكار دێت. تەنانەت دەتوانی هەموو ئەو وڵاتە بگەڕێیت بێ ئەوەی پارەی كاشت پێ بێت و بچییە هەر جێگەیەك پێداویستییەكانت دابین بكەی، بەڵام ئەگەر ئەو ئامێرە مردووە نەبێت كە حكومەت بۆ هەزاران فەرمانبەر یەك دانەی لە شوێنێكی دوورە دەست داناوە،، ئێمە دەتوانین لە ماركێتێك كاڵایەك بكڕین؟ شەوێك لە مۆتێلێك بمێنینەوە؟ لە تیرمیناڵێك پسولەیەك ببڕین؟ من چی لە ئامێرێك بكەم، كە وەك پوورەی هەنگ هەزارەها فەرمانبەر لێی دائەوەرێن، ئەگەر پارەی تیا نەبێت، یان تەنها بتوانن لەو ئامێرە مردووە پارە ڕاكێشن؟ ئایا دەكرێ لە سەردەمی ئایتی و پێشكەوتنە زانستیەكانی سەردەم بژیت، بەڵام تازە هاووڵاتییەكانت فێری بەگەرخستنی ئامێرێك بكەیت، كە سەد ساڵە لە ئەوروپا كاری پێ دەكرێت؟ گەر سەرنج لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و بەناو كەسایەتی سۆسیال میدیا و یۆتۆبەرەكان بدەین، مەگەر جیاوازییەكی ئەوتۆیان لەگەڵ نیاندرتاڵی دوێنێ هەیە؟ كەسانێك هێشتا بڕوایان بەسیحر وجادوو بێت، بڕوایان بەوەبێت مەلایەك دەتوانێت بە میزی حوشتر نەخۆشی چارسەر دەكات، هیچ جیاوازیەكییان لەگەڵ نیاندرتاڵ هەیە؟ كەسانێك بڕوایان بە جخە گورگ و قوزە كەمتیار، ئەنگوستیلەی سیحر و نوشتە هەبێت، مەگەر فرسەخێك لە نیاندرتاڵ دووركەوتوونەتەوە؟ ئێمە با خەمی نیاندرتاڵەكانی ئەمڕۆ بخۆین، ئەو نیاندرتاڵەی هەفتاوپێنچ هەزار ساڵ لەمەو بەر گوایا لە ئەشكەوتی شانەدرە ژیاوە، نە ژینگەیەكی پیس، نە فێڵ و دوور ِوویی و تەڵەكەبازیی، نە ناپاكی و بێ بەهابوونی مرۆڤەكان، نە تەڵاق و شەڕ وخوێنی بینیوە، بۆیە با خەمی ئەوانە بخۆین كە هێشتا لە سەردەمی نیاندرتاڵ و وەك نیاندرتاڵیش دەژین نەك نیاندرتاڵەكەی دوێنێ ! با ڕێز و شكۆ بۆ كەللە سەری زیندووەكان دابنێین و شكۆیان نەشكێنین، نەك خەمی كەللە سەرێكی مردوومان بێت.

*ئەم بابەتە لەڕۆژنامەی ڕێگای كوردستان ژمارە ( 1392) ی ڕۆژی 11/6/2023 بڵاوكراوەتەوە.

Sadiq Said Rwandze

سەدیق سەعید ڕواندزی، لە ساڵی 1972 لە شارۆچکەی ڕواندز لە دایکبووە. خوێندنی سەرەتایی و دواناوەندی هەر لەو شارە و ساڵی 1993 _1994، بەشی کوردی _ پەیمانگای مەڵبەندی مامۆستایانی لە هەولێر تەواو کردووە. هەر لە ڕواندز دەژیت و خولیایەکی گەورەی بۆ کتێب و خوێندنەوە هەیە و زۆرجاریش وەک خوێنەرێک سەرنجەکانی لە بارەی پرس و بابەتە ئەدەبی و ڕۆشنبیرییەکان و کتێب و تێکست دەخاتە ڕوو.