گوزەرێک بە کوچە و کۆڵانەکانى فانۆسى شکاودا.. کاروان حەسەن
فانۆسى شکاو بەرهەمێکى شیعرى شاعیرى لاو ( هیواى مەلا ئادەم)ـە. لەدووتوێى (500)لاپەڕەدا، بەتیراژى (1000)دانە چاپخانەى مێخەک لە ساڵى (2020)چاپى یەکەم چاپ و بلاوى کردووەتەوە.
بەر لەهەموو شتێک زۆر جار ئەو پرسیارە دەکرێ، ئەو هەموو شیعرە چییە دەنووسرێ؟ ئەو هەموو شاعیرە چییە پەیدا بوون؟
بۆ وەڵامى ئەو دوو پرسیارە، ئەبێ بگەڕێینەوە بۆ ڕا و بیر و بۆچوونى زانایان و شیعر ناس و شیعر دۆستان. بەڵام ئەوەى جێى سەرنج و باسە هەموو ئەو نووسەر و ڕەخنەگر و شیعر دۆستانەى قسە لەبارەى شیعرەوە دەکەن، لەسەر ئەوە کۆکن کە چەند خاسیەت و تایبەتمەندییەک هەیە بۆ ئەوەى شیعرى باش و خراپ لەیەکترى جیا بکەینەوە یان چەند پێوەرێک دەبنە خاڵى جیاکردنەوەى شیعرى باش لە دەقى خراپ ى بەناو شیعر. وەک: (زمان، ڕەوانبێژی، وشەسازی، ڕێساکانی جوانکاری، وێنەی شیعری، ڕیتم، ئاوازی ناوەوە و دەرەوەی شیعر) هەموو ئەمانە ڕۆڵیان هەیە لە چێژ و خۆشی ئەو شیعرەدا.
کەواتا خوێنەری باش و بەسەلیقە و ورد چۆن دەقی باش و خراپ لێک جیادەکاتەوە، ئەمە چێژ و باڵابوونی دەقە وادەکات خوێنەر سنووری نێوان ئەو دەقانە دیاری بکات، هەروەک ڕیچارد هێڕد دەڵێ: (شیعر هونەرێکە مەبەستی ئەنجامدانی گەورەترین چێژ بەخشینە بە گوێگر) هەر لەڕێگەی چێژی خوێندنەوەى دەقە خوێنەر دەزانێ کام شیعر باشە و کامەى خراپە.
خۆشبەختانە کاک (هیواى مەلا ئادەم) یەکێکە لەو شاعیرە گەنجانەى ئێستا، کە بە هەستێکى جوان و سەلیقەیەکى وردەوە خۆکردانە شیعر دەنووسێ (فانۆسى شکاو)یش باشترین بەڵگەى شاعیربوونى کاک هیوا دەسەلمێنن، ئەگەرچى هەموو دەقێک لەوانەیە وەک یەک چێژبەخش و جوان نەبن بەڵام بەشى هەرە زۆرى دەقەکانى فانۆسى چێژى تایبەت و بەهەست و سۆزێکى پڕ ئیحساسەوە نووسراون. فانۆسى شکاو لەدوو بەش پێکهاتووە( بەشى بوغز ، بەشى ئەوین).
لێرەوە گوزەرێک بەناو کوچە و کۆڵانە پڕ لە ڕەنگاو ڕەنگ و چێژى ئەدەبى دەکەین و چەند نموونەیەک دێنینەوە و لەگەڵمانبن.
دەیان ساڵە
بە بەلەمى کون تێبووى دیرۆکیانەوە
بەسەر ڕووبارى سوورى خوێن، دێن و دەچن !
دەیانەوێ بەزەبرى چەک
فراوان بن وەکو دەریا، بۆ کەناران شەپۆل بدەن
لێ مخابن !
ئاور نادەنە دواوە
لە مێژوویان ناڕوانن
درک ناکەن ، لەوەتەى هەن .
سەوڵ لەسەر لم لێدەدەن!
لەم شیعرەدا بەناوى (خەبات) سەرکۆنەى دوو حیزبە دەسەڵاتدارەکە دەکات و ڕەخنەیان لێدەگرێ، پەشێو ئاسا پێنووسەکەى خستۆتە گەڕ بۆ دەربڕینى ناڕەحەتى و هەستە پەنگ خواردووەکانى ناخى و لەنووکى پێنووسەکەیەوە بیان ڕێژێ و هەڵوێستى خۆى نیشان بدات.
لە شیعرێکى تردا بەناوى (دەوڵەتى کوردى) وریاتر و جوانتر و بەهەڵوێستتر دەنووسێ و دەڵێ:
تا مافیا حوکمى گەل بکا
تا شاعیران تۆق لەمل و شێتى ژن بن
دەوڵەتى کوردى، خەونێکە وەدى نایە!
مەرەزەیە و زەرد کراوە و دە دێمدایە !
کەرکوکى کەنیشکەى دڵتەڕ
بووکى کوردە و
لەسەر چارپاى خەوى شیرین
نیوە ڕووتە و
لەناو کۆشى بەغا دایە!
نووکى پێنووسى هیوا پڕ هیوایە، وەلێ جار جار بێ ئومێدیش لەدڵیدایە، ئەو دژى زوڵم و زۆردارى و نادادى و ناعەدالەتى وشە دەکاتە هەڵوێست و دەنگ هەڵدەبڕێ لەبارەى کوردایەتى و دڵسۆزى و خەباتى دوێنێى باوکى و ئارەق ڕشتنى کەسانى دڵسۆز و بەوەفا، بەڵام جووتە حزب لەم هەرێمە، چى دڵسۆز و خەباتگێڕ و مناڵە شەهید بوو وەلایان نان، بۆیە لەشیعرى (تەسکیەى بزن)دا دەڵێ:
هەرهەموومان لەم ڕێیەدا
زەنگۆڵ ، زەنگۆڵ، ئارەقمان ڕشت !
کەچى لەولا بەچکە جاشێ
بزنێکى دابوویە پێش خۆى!
وەک بڵێى کوڕە شەهید بێ
ڕێزى گیرا و دەرگاشى بۆ خرا سەرپشت!
دەنگى شاعیر دەنگى گەلە، دەنگى زوڵم و چەوساوە و هەژارەکانە، شاعیر هەمیشە شتە پەنگخواردووەکانى ناخى دەردەبڕێ و ئەوەى لەمرۆڤى ئاسایی جیاى دەکاتەوە ئەوەیە شاعیر ئەو شتانەى دەیبینێ بە شیعر بەیانیان دەکات و خەڵک و خوێنەریش ئەو وشە و دەق و شیعرانە دەبینن بەڵام شاعیر وردتتر لە شتەکان دەڕوانێ و دەیانخاتە قالبى شیعر و بە ئاوى ناخ ئاویان دەدا و چرۆ دەکەن وشەکانى و دەقێکى جوان دەهێتە بوون.
لەشیعرى (تابلۆ فرۆش) دا دیمەنى تابلۆ فرۆشێکمان پیشان دەدات کە بەدیار تابلۆکانییەوە وەستاوە و هیچ کریارى نییە و لەخۆى بێزارە و هاوار دەکات .
هەڕاج ! هەڕاج !
خۆیان و بزەى سەر لێویان
خۆیان و ددانى گریان
کەس بە فلسێ نایانکرێ !
لە شیعرى (بەخشش)دا دەنگى هیوا کە دەنگى چەوساوە هەژارانە دێتە گۆ و پڕ بە قورگى سوپاسى خودا دەکات کە چوار شتى پێداوە و بەهۆى ئەو چوار شتەوە لە ژیان بەردەوامە و ئومێدى بەوانەوە بەندە ئەوەتا دەڵێ:
گەر ئەو چوار ئازیزە نەبان
بێشک غەمى جاشقەڵەم و ڕیشى درۆ
پیاوى گەلحۆ و میرى دزان
من پیر دەکەن ، من دەکوژن !
سوپاس بۆتۆ خوداى من
کە داوتە پێم :
کۆتر و باران
کتێب و ژن !
هیواى دڵ پر لە حەسرەت و خەمخۆر هەر بەوە نەوەستاوە کە ڕەخنە لە سیاسەت و سیاسەتمەداران و ناعەدالەتى بگرێ، ئەو لەکوێ هەژارێک هەبێ دەنگى زوڵاڵى هەڵدێنێ و پڕ بە گەرووى هاواردەکات، بۆ هەژاران دەبێتە چەتر و سێبەریان. نووکى پێنووسى دەنگى مناڵە شەهید و ئەنفالە، دەنگى زایەڵەى شەهید و گیانفیدایانى کوردستانە.
لەشیعرى (لە وڵاتى مارە بەجاش دا) دژى ئەو کەسانە دەدوێ کە سەنگەریان دەگوازنەوە لەم حزب بۆ ئەو حیزب هەر ڕۆژە و لەسەر پەتێک یارى دەکەن، شاعیر لێیان دێتە قسە و وشە و پێنووسى دێنە گۆ و دەڵێ:
کە پایز دێ
دار گێڵاسى حەوشەکەمان
ناوێرێ زەرد بکاتە بەر
ئاخر لێرە سەوز دۆستان دەیبڕنەوە
لە زستانیش گەر بیەوێ
تاراى زیوینى بپۆشێ:
زەرد خوازەکان مارەى دەکەن
سەوز دۆستان دەیکڕنەوە!
لە شیعرى (لەمپەر) دا ڕەخنە لە عەقڵى کۆمەڵگا و کەسانى خاوەن بیرى تاریک و نەزان و گەمژە دەکات و دەنگى خۆى هەڵدەبڕێ و پێیان دەڵێ:
با شارەکان هەر ڕووناک بن
پاڕکەکانمان :
وەک لمى کەنار نیان و
شەقامەکان وەک پەلکە زێڕینە جوانبن !
کەڵکى چییە؟
لێرە عەقڵەکان تاریکن !
شەقامى چى و پیاسەى چى؟
وەختى عەقڵەکان ئیفلیج بن !
ئەو نموونانەى سەرەوە بەڵگە و سەلمێنەرى ئەو ڕاستییەن کە (هیواى مەلا ئادەم) دەستێکى باڵا و ڕەنگینى هەیە و وشە و واژەى جوان و پڕ چێژى لە دەقدا کۆکردونەتەوە کە پێیان بوترێ شیعر.
بەشى یەکەم کاروان حەسەن ـ هەولێر
