مرۆڤێكی تەنیا لە نیشتمانێكی تەنیادا.. سەدیق سەعید ڕواندزی

هەركاتێك بمەوێت لە بارەی كتێب و خوێندنەوە، پەیوەندی خۆم و سەرەتاكانی ئاشنابوونم بە دنیای كتێب و خوێندنەوە بدوێم و بنووسم، هەست دەكەم وشەیەك و زمانێكم نییە بۆ ئاخاوتن و قسەكردن، ئاخر ئاسان نییە مرۆڤ وەسفی كتێب و جیهانی كتێب بكات، بە تایبەتیش بۆ منێك كە كتێب بۆی بووە دایك، باوك، مامۆستا، هاوڕێ، خێزان و بنەماڵە و هەموو شتێك ! بۆیەشە زۆر بە ڕاشكاوی ئەوە دەڵێم، من دەتوانم چەندین ساڵ لە دووری ئەوانە بژیم و هەڵكەم، بەڵام ڕۆژێك بێ كتێب و خوێندنەوە هەڵناكەم، چونكە من لە كتێبەكانەوە فێربووم و پەروەردە بووم. من لە باوەشی دایك و باوكێكی نەخوێندەوار، میللی و نەریتی و خێڵەكییانە لە دایكبووم، ئاسان نییە مرۆڤ لە باوەشی دایك و باوكێكی چاو نەكراوەو میللی لە دایكبوو بێت و بتوانێت، ئەو كولتوور و نۆرم و دیدگە میللییانەش جێبێڵێت كە ئەوان و كۆمەڵگە هەیانە. من لە سەرەتاوە، بۆ ئەوەی لەو دیدگایە دەرچم، دەبوو دەرەچەیەك بدۆزمەوە و بەر ژیانێكی دیكەی جیاواز بكەوم بۆ ئەوەی ئەو هەست و تێگەیشتنە لای خۆم دروست كەم، كە ئیدی مرۆڤم، بە تایبەتیش كە خێزانەكەم وەك هەر خێزانێكی دیكەی كوردی، كە منداڵەكانییان بێ هیچ دڵنەوایی و فێركردنێك فڕێ دەدەنە نێو عەزابی ژیان، منیش بەو شێوەیە كەوتمە نێو عەزابی ژیان. بۆیە دەبوو خۆم لە دنایەكی دیكەی جیاواز بدۆزمەوە، كە ئەویش دنیای جوانی كتێب بوو. ئەم ئاشنابوونە بە كتێب، بووە سەرەتای كاروان و گەشتێكی هەمیشەیی ژیانم كە بە ئێستاشەوە، نازانم لە كوێ و كەی كۆتایی دێت. لە ساڵانی نەوەدا، ئەو كاتەی مرۆڤ بەهای نانێكی نەبوو، لوولەی تفەنگەكان هەموو سووچێكی نیشتمانی تەنیبوو، خوێن لە شەقامەكان دەڕۆیشت، كە قوتابی پەیمانگابووم، بە دەیان و سەدان جار، نان نەبوو بیخۆم، گیرفانم خاڵی بوو، سەرماو بێ دەرەتان وبێ لانە بووم، بەڵام ژوور سەرەینەكەم تەژیبوو لە كتێب. ئەو كات بە لامانەوە ئاسایی بوو، بێ نان بین، بێ خەوتن و پۆشاك و بێ پەیوەندی سۆزداریی و خۆشەویستی بین، بەڵام بێ كتێب نا. بۆیە شەوان تا بەرەبەیان دەمانخوێندەوە و گەنگەشەی كتێبمان دەكرد. ڕۆژگارەكان زوو تێ دەپەڕن، مرۆڤەكان ئەزموونی نوێ تاقیدەكەنەوە، ڕۆژگار مرۆڤەكان بە ئاراستەیەكی دیكە و ژیانێكی دیكە دەبات، بەڵام من هەرگیز نەمتوانی دەستبەرداری كتێب و خوێندنەوە ببم، تا سەرەنجام بوومە مرۆڤێكی تەنیا، لە نێو نیشتمانی تەنیای كتێبەكاندا. ڕۆژگارەكان هاتن و چوون، ساڵاكان دێن و دەچن، بەڵام پەیوەندی من و كتێب، ڕۆژ بە ڕۆژ قووڵ دەبێتەوە و بە نێو یەكتری دا دەچێت، تا ئەو ئاستەی هیچ ڕۆژێك لە ژیانی من تێناپەڕێت ئەگەر كتێبێكی تێدا نەخوێنمەوە. ئەم هۆگربوونەم بە كتێب، من كردیتە مرۆڤێكی دیكە، مرۆڤێك دابڕاو، گۆشەگیر، تەنها و دوور لە خەڵك، دوور لە هەموو بۆنەیەك كە.بە ڕاستی ئەوەندەی كتێبەكان دڵخۆش و ئاسوودەم ناكەن، هاوكات نیگەرانیشم ناكەن وەك مرۆڤەكان، كە بە داخەوە ئێستا زۆرینەی هەرە زۆریان تەنها ناویان مرۆڤە و دوورن لە هەموو بەهایەكی مرۆیانە. خۆشترین بۆنە و ساتەكانی ژیانی من ئەو كاتانەیە كە كێبێك دەخوێنمەوە، كتێب بۆ من نیشتمان و ژیان و هەموو بوونمە، كتێب بۆ منی تەنیا و دڵشكاو لە ژیان نیشتمانێكە بێ سنوور، نیشتمانێكە وەرزەكانی تەنها كتێبن، ڕۆژ و مانگ و ساڵەكانی تەنها كتێبن، ئەوەندەی دڵم بە كتێبەكان دەكرێتەوە، پەروەردەیان كردم و فێریان كردم ئەوەندە، بە هاوڕێ و خێزان و كەسە نزیكەكانم نابێتەوە، ڕەنگە هەر لەبەر ئەوەش بێت كە من دەتوانم بە ساڵ و ساڵان، كەسێك نەبینم، بەڵام ناتوانم ڕۆژانە چاوێك بە كتێبێك نەخشێنم و نەیخوێنمەوە، چونكە هەستدەكەم خۆم بوومەتە كتێب. ئەو هۆگربوونە، جۆرێك ئاڵوودەبوونی بە كتێب لا دروست كردووم، كە تەنها لەگەڵ كتێب بم، زۆرجار ئەمە جێگەی ڕەخنە، نیگەرانی و سەمەرەیە لای هاوڕێكانم، كە من چۆن بەو شێوەیەم بەڵام ئیدی من وام، چێژ لەو ژیانەی خۆم وەردەگرم و تیایدا ئاسوودەم. چەند ساڵێكە كردوومە بە نەریت، كە ناوی ئەو كتێبانە بنووسم كە لە ماوەی ئەو ساڵەدا خوێندوومنەتەوە، ئەمساڵیش سوپاس بۆ خودای گەورە دەرفەتی ئەوەی پێدام كە ئەوكتێبانە بخوێنمەوە:

1_ چەند دوور بیت ئەوەندە نزیكی / حیكمەت/ و _ هێرۆ سالار، 152 ل.
2_پرسیارەكانی خۆشەویستی / كۆمەڵایەتی / فوزیە دریع / و عەبدوڵا زەنگەنە، 436 ل. 3ئستاتیكاو جیاوازی / دیمانە/ عەبدولرەحمان مەعروف/ 234 ل.
4_شێوازەكانی گێڕانەوە لە ڕۆمانی داگیركردنی تاریكیدا/ لێكۆڵینەوە/ دیمەن عەبدوڵا ساڵح /320 ل.
4_ سیاسەتی یەكسانی لە نێوان ژن و پیاودا / كۆمەڵایەتی / وەزارەتی ناوخۆ/23 ل.
5_- دەربارەی ماركسیزم لە زانستی زماندا / زمانەوانی / ستالین / و _ جەلال دەباغ / 56 ل.
6_ڕیشاڵی تیۆری ڕۆمانی كوردی/ لێكۆڵینەوە/ سەلاح جەلال/ 126 ل.
7_ حیكایەتی ڕەشپۆشەكان/ چیڕۆك/ دانا فایەق/ 100ل.
8_لە كلاسیكەوە بۆ مۆدێرن/ شانۆ/ دانا ڕەئووف/ 405 ل.
9_دیوەكەی تری دڵدار/ لێكۆڵینەوە/ بوخاری وشیار/ 105 ل.
10_ زەوی پلاستیك وەك دەرخەری كێشەكان/ لێكۆڵینەوە/ پێشەوا كاكەیی/ 100 ل.
11_ چشتێك لە چەشنی شیعر/ لێكۆڵینەوە/ عەبدولخالق یەعقوبی/ 250 ل.
12_ئەدەب و مەینەتی/ لێكۆڵینەوە/ نەجات نوری/ 330 ل.
13_كۆمۆنیستەكان لە شۆڕش دەترسن/ دیمانە/ سارتەر/ و شوان ئەحمەد/ 131 ل. 14دەربارەی شیعری گۆران/ لێكۆڵینەوە/ ئەنوەر قادر/ 250 ل.
15_باولەكەی باوكم/ وتار/ ئۆرهان پامۆك/ و _ سامان كەریم/ 220 ل.
16_گوڵی خۆشەویستی هەڵوەریو/ ڕۆمان/ جەلال دەباغ/ 70 ل.
17_ئەشكەوتی بەكرێگیراوان/ ڕۆمان/ دلێر كەریم/ 124 ل.
18_شیعرو بێدەنگی/ لێكۆڵینەوە/ ئارام سدیق/ 257 ل.
19_خود و خودبینی/ ڕامانی ڕوحی/ فاروق هۆمەر/ 340 ل.
20_ دارستانی شیعر/ بیۆگرافی/سیروان رەحیم/ 240 ل.
21_ بیست و یەك تیشكی كوردستان/ چیڕۆكی منداڵان/ پەیام ئیبراهیم/ 124ل.
22_ گەشتی ژیانم/ بیرەوەری/ عەتییە حەمە سەعید/ 369 ل.
23_لە بارەی خۆشەویستییەوە بۆم بدوێ/ ڕۆمان/ ئێزگین كلێچ/ و ئەسرا وەهاب 170 ل. 24كچانی مەلەك تاوس/ ڕۆمان/ حەمەفەریق حەسەن/125 ل.
25_ با شاعیرێك بكڕین/ ڕۆمان/ ئەفۆنشۆكرووش/ وعیماد حەسەن/ 124 ل. 26 بوون لەگەڕانەوەی زەردەشدا/ لێكۆڵینەوە/ محمەد نەبی/ 125ل.
27_كۆدەكانی نیگای ژنێك/ ڕۆمان/ سامان حەمە سەعید/ 222 ل.
28_هەندێك كەس هەرگیز تێناگەن/ ساتیر/ تۆخۆلسكی /و سەروەرعمر/ 104 ل. 29 بە پێچەوانەی ڕەوتی باوە/ شانۆنامە/ فرمێسك مستەف/ 72 ل.
30_مرۆڤێكی تەنیا لەنێو كەوشەنی كتێبدا/ دیمانە/ جوتیار قارەمان / 111 ل.
31_ كلیدان/ فەرهەنگ/ عەبدولا َتاهیر بەرزنجی/ 578 ل.
32_سەرگوزشتەی پیاوێك/ ڕۆمان/ پاتریك سۆزكیند/ و- عەبدولغەنی كاكۆ/ 87 ل.
33_ هێمن و هەژار دۆست و دژوار/ لێكۆڵینەوە/ خالید دلێر/ 170 ل.
34_ئاستەكانی خوێنەوەی شانۆنامە/ لێكۆڵینەوەی شانۆیی / ڕێباز محمد جەزا/ 279ل.
35_ پاریسی من/ بیرەوەری/ فەرهاد پیرباڵ/ 176 ل.
26_تابلۆكانی ماریا/ شانۆنامە/ لیدیا شۆیەرمان/76/و فرمێسك مستەفا/ 73ل. 27 هێما لە دەقە واڵاكانی شێركۆ بێكەس/ لێكۆڵینەوە/ هەژار فەقێ/ 257 ل.
38_ فەرهەنگی زمانی شیعر/ لێكۆڵینەوە/ زانا خەلیل/ 328 ل.
39_ بۆنی خاك لە پرسی نەتەوەییدا / لێكۆلینەوە / فواد سەراج/ 192 ل.
40_وێناو ئایدیا/ لێكۆڵینەوە/ موحسین ئەحمەد عمر/ 563 ل.
41_ كورد و دیاسپۆرا/ سیاسی/ دانەر ئەبوبەكر/ 168 ل.
42_ دەق بیانووە بۆ گێڕانەوە/ ئەدەبی/ حەمەكەریم عارف/ 230 ل.
43_ فڕینی دوور/ ئەدەبی/ ناسری حیسامی / 127 ل.
44_ ڕێبازەكانی ڕەخنەی ئەدەبی/ ئەدەبی/ كۆمەڵێك نووسەر/ و _ عەتا قەرەداغی/ 157 ل.
45_ شیعری نوێی كوردی/ لێكۆڵینەوە/ فەرهاد پیرباڵ/ 136 ل.
46_ برسێتی و ئاوریشم/ گوتار/ هێرتا مۆلەر/ و _ سەروەرعمر/ 350 ل.
47_ پرتەفاڵی شین/ گوتار/ موحسین ئەحمەد عمر/ 165 ل.
48_ دراوسێ/ هزری/ هاوار محمەد / 275 ل.
49_ پارادۆكسەكانی خوێندن/ پەروەردەیی/ شەرمین ڕەشید/ 375 ل.
50_ ئەدەبناسی/ ئەدەبی/ د –كمال میراودەلی/ 612 ل.
51_ئەدەب و مێژوو/ ئەدەبی/ حەمەی حەمە باقی/ 570 ل.
52_ ڕەئیس ڕەمەزانەكان/ نۆڤلێت/ فەرهاد پیرباڵ/ 47 ل.
53_خیانەتی حەڵال/ ئەدەبی/ حەمە كەریم عارف/ 420 ل.
54_نامەكانی ڤان كۆخ/ نامە/ ڤانكۆخ/ و _ حەمە هاشم/ 152 ل.
55_ ڕوانگە یاران و نەیارانی/ ئەدەبی/ حوسێن عارف/ 444 ل.
56_ملوانكەی ئەفسووناوی/ ڕۆمانی منداڵان/ ئەمین محمد/ 92 ل.
57_كەسێتی مێژووی لە ڕۆمانەكانی ژان دۆستدا/ لێكۆڵێنەوە/ گزنگ حسن/ 285 ل.
58_ من و شێر پەنجەی باوكم/ پزیشكی/ دشوان عوسمان/ 154 ل. 59وێنەی مەعشوق لە شیعرەكانی خاڵە ڕەشدا/ چیابان فارس/ 122 ل.
60_ سێ وتار دەربارەی ئەدەبیاتی كوردی/ ئەدەبی/ و _ حوسێن محمد زادە/ 187 ل.
61_ ئەو وڵاتەی كەنییە/ شیعر/ ئێدیت سوێدەرگران/ و _ كەریم تاقانە/ 75 ل.
62_ ئاهەنگی دەمامكەكان/ وتار/ مەلوول/ 82 ل.
63_ئافرەت لە شانۆی كوردیدا/ شانۆ/ مەغدید حاجی/ 280 ل.
64_منداڵانی هێڵی ئاسن/ ڕۆمان/ ئەی نزست/ و هەڵمەت عوسمان/ 70 ل. 65شتێكت پێ دەڵێم بەختەوەرت بكا/ وتار/ سارا عەبدولرەحمان/ و _ ئاشنا محمد 222 ل.
66_ دادگاییكردنی ئەدەب/ ئەدەبی/ نەوزاد ئەسوەد/ 150 ل.
67_ لە ستاییشی ژیاندا/ ئەزموون/ ڕەفیق سابیر/ 510 ل.
68_ ئایكۆنی بەرەنگاری/ توێژینەوە/ نەوزاد عەلی ئەحمەد/ 310 ل.
69_هونەرەكانی ئەدەب/ توێژینەوە/ نەوزاد عەلی ئەحمەد/ 255 ل.
70 كلووە بەفرەكان پەنجەكانم نا تەزێنن/ بیرەوەری/ گەزیزە/ 225 ل. 71بەهاكانی ژیان/ پەرە پێدانی مرۆیی / فازل جاف/ 193 ل.
72_ نامۆیی لە شیعری حاجی قادردا/ توێژینەوە/ د_ شوكریە ڕەسول/ 55 ل.
73 _ ڕۆشنبیرە فریو دەرەكان/ وتار/ نەجات نوری/ 288 ل.
74_ درەوشانەوەی مێژوو/ وتار/ عیماد ئەحمەد/ 315 ل.
75-مەرگێكی هەڵواسراو/ چیڕۆك/ یوسف ئیسماعیل /121 ل.
76_لێكترازان/ شانۆنامە/ دانا ڕەئوف/ 164 ل.
77_ڕەوتی گەشەكردنی چیڕۆكی كوردی / لێكۆڵینەوە / عەزیز محمد پوور / 172 ل.
78_ پوورخورشید / ڕۆمان / شێخ سدیق / 208 ل.
79_شەڕەف / ڕۆمان / ئەلیف شەفەق/ و _ شەفیقی حاجی خدر / 460 ڵ.
80_ یادنامەكانی نیوە شەو / وتار / مستەفا محمود / و باسیمە ستار / 127 ل. 81زیاتر لە ژیانێك / شانۆنامە / ئەژین فەهمی / 126 ل.
82_ژن / ڕۆمان / ڕێواس بانیخێڵانی / 240 ل،
83_ئابڕوو / ڕۆمان / جاز ڤیندەر / و _ شیلان دەرگەڵەیی / 220 ل.
84_ ڕۆچوون بە نێو ئەندێشەدا / ڕامانی ڕوحی / فاروق هۆمەر / 303 ل.
85 _ چاوەكانی تابان / چیڕۆكی ڕۆژنامەنووسی / یاسین قادر بەرزنجی / 82 ل.
86_كۆچ و تاراوگە / كۆمەڵناسی/ حەمە نوری عومەر كاكی / 194 ل.
87_پرۆسە سایكۆلۆژییەكان لە زمانی كوردیدا/ زمانەوانی / ئاڤێستا كەمال / 400 ل.
88_پیاوانی بەر خۆر/ ڕۆمان/ غەسان كەنەفانی/ عەبدولكەریم شاكر/ 101 ل.
هیرۆمۆنتیكای دەقە ویژدانییەكان/ توێژینەوە / دزاهیر لەتیف/ 222 ل. 89ژیانێكی ڕامبۆیانە/ شیعر / ئازاد ئەسوەد/ 72 ل.
90_شۆڕشەكەم دژی شێر پەنجە/ یادەوەری / ستیڤان شەمزینی/ 265 ل.
91_ عشق و دەركەوتەكانی / توێژینەوە / محمد تاتانی /200 ل.
92_نەفرەتی نەوبەهاران/ ڕۆمان / بە ختیار عەلی/ 262 ل.
93_دیاردەناسی شارو شوێن/ ئەنترۆپۆلۆژی/ ڕێبوار سیوەیلی / 400 ل.
94_ڕۆمان و خوێنەرە جیاوازەكانی / دیمانە/ شاخەوان سدیق/ 122 ل.
95_زەماوەندی سیمرخ/ بیرەوەری / عالییە میرزا/ و _ ئاوات محمدامین / 160 ل.
96_چیڕۆكەكانی ئەدیبێك/ دیمانە/ شاخەوان سدیق/ 153 ل.
97_خەونەكانی مەتڕان/ ڕۆمان / زرار سەرتاش / 138 ل.
98_ بازنەكانی شەقامی سوور/ ڕۆمان/ كارزان حیدر/ 256 ل.
99_برینا ڕەش/ شانۆنامە/ موسا عەنتەر / و محمد عزەدین/ 143 ل. 100زەردەخەنەی ئەبەدی/ ڕۆمان/پێر لاگەر ڤڤیست/ و كەریم تاقانە/ 105 ل. 101داهێنان و پەنجەرەیەك بۆ ڕوانین / لێكۆڵینەوە/ نالە حەسەن/ 240 ل،
102_ نامەیلێ بۆ شاعیرێكی گەنج/ ئەدەبی/ ڕینە ماریا/ و دیلان قادر/ 92 ل. 103 هایكۆ لە ژاپۆنەوە بۆ كوردستان / لێكۆلینەوە/ ملكۆ محمد/ 221 ل.
104_ پەیڤ و پەیام ئەدەبی / ڕەفیق سابیر / 536 ل.
105_ئەریكۆلۆژیای ڕۆمانی كوردی / توێژینەوە/ حەمە مەنتك / 908 ل.
106_چارەنووس/ ڕۆمان/ سەلام عومەر/ 178 ل.
107_پوختەی خاڵبەندی / زمانەوانی / دیاكۆ هاشمی / 90 ل.
108_ مارو پەیژە / نۆفلێت/ بەرهەم ئەنوەر/ 109 ل،
109_حەمە كەریم عارف پیاوێك / دیمانە / غازی حەسەن/ 348 ل.
110_پێنچ شارو دوو یادگە/ دیمانە/ ئیسكەندەر حەبەش/ و دلاوەر قەرەداغی/354 ل. 111 بازرگانیكردن بە ژنان / كۆمەڵایەتی/ و _ شاكر شاكر نادر / 182 ل.
112_كەلێنی نێوان نەوەكان / كۆمەڵناسی / شەمال لەتیف / 334 ل.
113_شەترەنج/ نۆڤلێت/ شتیفان تسڤایگ/ ڕەشید / 104 ل.
114_لە دنیای گوڵاندا / ئەدەبی / ڕەفیق سابیر / 130 ل.
115_وەك قەقنەس دەسووتێم / شانۆ، گەزیزە / 220 ل.
116_حەنۆكە/ مێژوویی / ئیسماعیل تەنیا / 500 ل.

بێگومان، بەشێكی زۆر لەو كتێبانە، خوێنەوە و ڕانانم بۆ كردوون، بە خوێنەرانم ناساندوون، هەندێكیشیان لە بارەیانەوە نووسیومە، بەڵام وتارەكانم بڵاو نەكردۆتەوە. تا دێت زیاتر دەچمە نێو كتێبەكان و كتێبەكان دێنە نێو ناخم، ئارەزوو دەكەم دووركەومەوە لە مرۆڤەكان، هەر لەگەڵ كتێبدا بم ڕەنگە كەسانێك ئەمە بەگۆشەگیریی، دابڕان، نائومێدیوون و ئاڵوودەبوون و شكست لە ژیان لێكبدەنەوە، ئەوان هەر چۆنی دەبینن، ئازادن، چونكە ئەوەی بەلای منەوە گرنگە ئەوەیە چی لە ناخمدایە دەریبببڕم و ڕاشكاو و ڕاستگۆ بم، لەگەڵ خۆم، دواتر لەگەڵ هەمووان.

ڕواندز_ 30/12/2024

Sadiq Said Rwandze

سەدیق سەعید ڕواندزی، لە ساڵی 1972 لە شارۆچکەی ڕواندز لە دایکبووە. خوێندنی سەرەتایی و دواناوەندی هەر لەو شارە و ساڵی 1993 _1994، بەشی کوردی _ پەیمانگای مەڵبەندی مامۆستایانی لە هەولێر تەواو کردووە. هەر لە ڕواندز دەژیت و خولیایەکی گەورەی بۆ کتێب و خوێندنەوە هەیە و زۆرجاریش وەک خوێنەرێک سەرنجەکانی لە بارەی پرس و بابەتە ئەدەبی و ڕۆشنبیرییەکان و کتێب و تێکست دەخاتە ڕوو.