لە ستایشی (بێكاریی)دا.. عەبدولموتەڵیب عەبدوڵلآ
ناچالاکی مرۆڤ ئازاد دەکات، فێرمان دەکات، زێدە- بەكاربردنە تاقەت پرووكێنە خێراکان بە داهێنان نەبینین، بەڵكە تەنها وەك کاردانەوە تەماشایان بكەین… ئەو قسانە ئازادی مرۆڤ لە پەیوەست نەبوون بە مەرجەكانی زێدە- كاركردن و بەكاربردنەوە دەبینێتەوە؛ هەر لەوێشەوە بە گومانەوە سەیری سوودەكانی (زێدەیی) دەکات، کە بە خێرایی بەرەو (زێدە-چالاكی) و (زێدە-سەركەوتن) و بەدەستهێنانی (زێدە-قازانج) و پێشکەشکردنی ئەدای باشترەوەیە، تاوەکوو بە (زێدەییە) یەک لە دوای یەکە نەپچڕاوەکانەوە باشترینەكان بەدەست بهێنێت.
فەیلەسووفی ئەڵمانی، بە ڕەچەڵەک کۆریای باشوور (بیۆنگ- چوول هان) هەموو ئەو حەز و زێدە-بەكاربردنەی كۆمەڵگای تەكنۆلۆژیی ڕیسوا دەكات؛ ئازادی و ڕزگاری مرۆڤ و بیركردنەوە و ڕامانی قووڵ لە ئاراستە نەكردن و ملکەچ نەبوونی مەرجەکانی کاردا دەبینێتەوە؛ داوای پەیڕەوکردنی شێوازێکی دژ بە لایكی دیجیتاڵی لە ژیانێكی هێمندا دەبینێتەوە، کە حەوسەلەی ناچالاکی و حەسانەوە و خەواڵووبوون و بێكاریی هەبێت!.
دەشێ نكۆڵیكردنی ژیانی خێرا و كاركردنی بێوچانی مرۆڤی ئەمڕۆ، نزیك بێ لە ترسە لەبننەهاتووەكەی (ئەلبیر كامۆ) بەوەی كە لە ژیاندا هەموو ڕۆژێک هەمان نائومێدی و هەمان ئازار دەچێژین، کەچی هیچ شتێک ناگۆڕێت! (بیۆنگ- چوول هان) بە هەمان شێوە ئاوڕ لە بێكاریی دەداتەوە و بەبڕوای ئەو ئەمڕۆ بێكاریی دەبێتە شکاندنی یەکدەنگی ئەرێنی و عه‌وامگه‌رایی دیجیتاڵی، یان ئەوەی هه‌مووان ده‌یانه‌وێت خێرا ده‌ركه‌ون و دەركەوتن بە پێوەری زێدە-قازانج و بەرهەمهێنان و داهێنان بژمێرن…
پرسیار ئەوەیە، میهرەبانی لە كوێی دەركەوتنی خێرا و كاركردنی بێوچاندایە؟! بە بۆچوونی نووسەر، كاركردنی بەردەوامی تاقەت پرووكێن، تواناکانی داهێنان و ڕامان و میهرەبانی، لە مرۆڤدا دەکوژێت؛ مرۆڤ وەك ئامرازێکی میکانیکی بێ ڕۆح تەماشا دەكات؛ ئەو دۆخە دیجیتاڵییە زاڵە، کۆمەڵگایەكی دابڕاو و جیاکراوەی پەرەپێداوە؛ ئەگەرچی لەڕێگای تەكنۆلۆژیاوە پەیوەندی بەیەكەوە دەكەن؛ بەڵام لەو پەیوەندییە خێرا و كورتخایەنەدا مرۆڤ تەنیایە… ئێمه‌ی مرۆڤ خۆ-ڕه‌تێنه‌رین بۆ کاركردنی زێتر و زێتر و سوودی ماددی… ئیتر پلانه‌كانی ئیش ڕایكردن و فره-وه‌زیفه بوونه‌ته شێوازە باڵاكانی ژیانمان، هەتا ئەگەر ئەو باڵایی و زێدە-قازانجە لەڕێگای فیتنە و شكۆشكاندن و لەناوبردنیش بێت…
بەو مانایە (کات)ێك بۆ حەسانەوە نییە؛ كات لە كۆمەڵگای دیجیتاڵیدا بۆ بەکارهێنانی قازانجی زیاتری ماددی نەبێ، هیچ مانایەكی دیكەی مرۆیی نییە… كات لە كۆمەڵگای دیجیتاڵیدا هەرگیز بۆ گەیشتن بە سادەیی و بەختەوەری نییە! هەمیشە بۆ گەیشتن بە بەختەوەری ڕاستەقینە، كاری تاقەت پڕووكێن بێ کەڵک دەكەوێتەوە، چوونکە لە ناخەوە هەڕەشە لە بوونی مرۆڤ و شكۆی مرۆڤایەتی دەکات؛ بۆیە دەبێت تەرخانكردنی كات بۆ ئارامی و حەسانەوە بێت و پشت بە ناچالاکی ببەستێت.
ئەمڕۆ ژیانی مرۆڤی تەكنۆلۆژی زیاتر لە مەترسیدایە، چوونكە كاركردنی خێرا و زیاد لەپێویست خەڵکی بێ حەوسەلە کردووە؛ ئەمڕۆ سیمای دیاری کۆمەڵگا مۆدێرنەکان، پەشێوی دەروونی و تەنیایی و گۆشەگیرییە… نەك ڕامانی قووڵ و بیركردنەوە، گۆڕانكاری و میهرەبانی، بەشداریكردن لە ڕێوڕەسم و نەریتە کۆمەڵییەکان… دەتوانین بڵێین كۆمەڵگای تەكنۆلۆژی پێیوایە نەریت و ڕێوڕەسمەکان دووبارەبوونەوەن… بەڵام دووبارەبوونەوەیەکی بیرۆکراسی و ئۆتۆماتیکی نین، بەڵکە هەستی چالاکی و زیندووێتی لە ناچالاكییدا دەچێنن!.
مرۆڤی دیجیتاڵی بەردەوام بەدوای ژمارە و ژمارەی نوێدا ڕادەکات؛ بەتەواوی بێئاگایە لە هونەری دووبارەبوونەوەی چێژەکان؛ لەگەڵ ژیان فەرامۆش دەكات… لە كۆمەڵگای تەكنۆلۆژیدا چه‌نده چالاكتر و سەركەوتووتر بین، هێندە خێراتر ڕاوده‌نرێین و جێیه‌كیش بۆ حەسانەوە شك نابەین- هه‌ڕه‌شه‌كه‌ش ئا له‌وێدا،(له ده‌ره‌وه‌دا) نییه، لەناوەوە- به‌ناوه‌كیكراوه؛ كۆمەڵگای دیجیتاڵی كۆمه‌ڵگای دیسپلینكراوی فۆكۆییە، دیكتاتۆریه‌تی ئەرێنی بەڕێوەی دەبات…
ئەو ژیانە ئەرێنی و خێرا و ساختەیەی کە سیستمی تەكنۆلۆژی بانگەشەی بۆ دەکات؛ ئەوەیە كە هەتا زیاتر و خێراتر كاربكەین و بەکاری بهێنین، ئەوەندە به‌خته‌وه‌ر و سه‌ركه‌وتووتر دەبین، ئەوەندە زێتر حەزمان بۆ ژیانكردن و چێژبردن پتر دەبێت، ئەوەندە هەڵدەكێشین و قازانج دەكەین، پڕ بەرەكەت دەبین و باشترین بەدەست دەهێنین… بەو مانایەش ئەو ژیانە ئەبستراكتە جگە لە كار و چڕکردنەوەی بەکاربردن و بەكارهێنان هیچی دیكە نییە، ئەوەش شەكەت و نه‌خۆشمان ده‌خات.
(بیۆنگ- چوول هان) لە دیمانەیەکدا لەبارەی (تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و کۆرۆنا) كە (هاوڕێ خالید) لە 27ی كانونی دووه‌م، 2022، وەریگێڕاوەتە سەر زمانی كوردی، دەڵێت: چێژی دووبارەبوونەوە چڕییەكی خوازراوی هەیە؛ بۆ نموونە، من (سێباستیان باخ)م خۆشدەوێت، بە هەزاران جار پارچە جوانەکەی (گۆڵدبێرگ)م ژەنیووە و هەر جارە خۆشییەکی جیاوازم پێدەبەخشێت… هەر لە بابەتی (دیمەنەکانی بێکاری)دا دەڵێت: (بێکاری بریقەی خۆی بە ژیان دەبەخشێت، ژیانی ڕاستەقینە لەو ساتەوەختەوە دەست پێدەکات، کە گرنگی بە ژیانێكی ئارام و ڕامان و بیركردنەوە دەدەین؛ دەبێ بەدوای ژیانێکی سادەدا بگەڕێین).
خەوتن، بێدەنگی، چاوەڕوانی
(بیۆنگ- چوول هان) بایەخی ناچالاکی لەو بارودۆخە تایبەتانەدا دەبینێتەوە، کە مرۆڤ دەخەوێت، بێزار دەبێت، چاوەڕێ دەکات، بێدەنگ دەبێت… پێیوایە مرۆڤی دیجیتاڵی گرنگی و سوودەکانی ئەو بارودۆخانە وەك پێویست نازانێت…
مرۆڤ کاتێک بێکار دەبێت، كۆمەڵێ حاڵەت، بەبێ هیچ چالاکیەکی دەرەکی دەیخاتە ڕامانەوە؛ بەو مانایەش مرۆڤ لە بێكارییدا ئازاد دەبێت، دۆخی ناچالاکی دەبێتە ئازادی ڕاستەقینە… لە (خەو)دا كاتێ خەون دەبینێت، لە نائاگاییەوە یادەوەرییەکان کارا دەبن؛ بەو مانایەش خەونبینین واتە ڕوو لەخۆ كردن و دەوروبەر كردن؛ ڕوو لەو شوێنەی کە تێیدا بوونت هەیە، ڕوو لەو کاتە تایبەتەی كە دەورەی داویت… (خەوتن) دوا ئاستی حەسانەوەی جەستەیە، لە کاتێکدا (بێزاری) دوا ئاستی حەسانەوەی دەروونییە؛ بەو مانایەش لەكاتی خەوتندا ئاگایی لە بوونی خۆی دادەبڕێت و لە هەر کۆتوبەندێکی دەرەکی ئازاد دەبێت، ئەوە جگە لە چێژ و خۆشی پێش خەولێكەوتن، وەك ڕامان و خاوی و خەواڵووبوون…
بەڵام لە (چاوەڕوانی)دا کاتێک مرۆڤ چاوەڕێ دەکات… هەوڵدەدات کاتەکانی بە ڕامان و بیرکردنەوەیەكی ئارەزوومەندانە پڕ بکاتەوە؛ چاوەڕوانی ئەو بارودۆخەیە، کە ڕامان و بیركردنەوەی ناچالاکی لەخۆگرتووە؛ ڕاستییەكی تەواو جیاواز بۆ مرۆڤ ئاشکرا دەكات، کە هیچ چالاکییەک و کردارێک ناتوانێت پێی بگات… کاتێک (بێدەنگ) دەبێت، دەتوانێت شتێك لەبیر بكات، کە پێشتر کەس نەیبیستووە، هاوشێوەی ئەوەی بەسەر کەسانی داهێنەردا دێت…
بەمجۆرە خەون و خەیاڵ و چاوەڕوانی، بێدەگی و رامان و بیركردنەوە لە ژیانی وشکی بەکاربەری ڕزگارمان دەكات؛ لەوێشەوە (كات)ێك بۆ پێداویستییە سۆزداری و پراکتیکییەکان دێتە ئاراوە؛ ئارامی… ساتەکانی حەسانەوە و پشوودان… فەراهەم دەكات… (ناچالاکی فێرمان دەکات، کردارە خێراکان داهێنان نیین، تەنها کاردانەوەن.)
كەواتە ئەوەی وادەکات لە واقیعی مرۆیی بگەین، کار نییە، هەمیشە کار بە ئاراستەکراوی و سوودمەندییەوە بەندە، ئەوەی وا دەكات لە مرۆڤ و مرۆڤایەتی بگەین، کولتوورە، کە ملکەچی مەرجەکانی کار و كاردانەوە نییە، ئاراستەكانی سوودمەندی بەهەند هەڵناگرێت.
ڕێزگرتن
ڕێزگرتن: خەمڵاندنی مەودایە، لەنێوان خود و ئەویدیكە! بەڵام ئەمڕۆ لە کۆمەڵگای دیجیتاڵی تەماشاکەردا مرۆڤ ملکەچی چاوتێبڕینە! چاوتێبڕین مەوداكان لەناودەبات، چاوتێبڕین یەكێكە لە خەسڵەتەكانی كۆمەڵگای تەماعكاری تەكنۆلۆژی، چاوتێبڕین وەسفی ئه‌وه ده‌كات، كە چۆنچۆنی ئەرێنی ژیان به‌ره‌و زێده-چالاكی و زێدە-قازانج بەرین… هیچ كه‌سێك لەڕێگای سووڕه‌كانی زێده-به‌رهه‌مهێنان و زێدە-بەكاربردنەوە فریای (نەخێر) ناكەوێت! چاوتێبڕین وەك کردار، وشەی (بینین)ی لێدەكەوێتەوە، ئەوەی لە بینینی مرۆڤی دیجیتاڵی باڵایە، ژمارە و ژمارەی بێكۆتایە؛ ئەوەی تێیدا ڕەچاو ناکرێ (ڕێزگرتن)ە!
(بیۆنگ- چوول هان) لە كتێبی (من داخل السرب- افاق رقمیة) وەرگێڕانی بۆ زمانی عەرەبی (بەدرەدین مستەفا) چاپی یەکەم (٢٠٢١، ل19)دا دەڵێت: تێگەیشتن لە ئەویدیكەی جیاواز پێویستی بە دیدگا و بینینێك هەیە، کە قەدری مەودا بزانێت؛ بەڵام ئەمڕۆ پەیوەندی دیجیتاڵی لەڕێگای کیبۆردەوە فەزا و بینین و مەودای لەناو بردووە؛ دەرئەنجامی سرووشتی کەمبوونەوەی مەودای نووسراو گوزارشت لە وەرینی مەودای دەروونی دەكات؛ بەو مانایەش كۆمەڵگای تەكنۆلۆژی بینین و ڕێزگرتن لەناو دەبات… كۆمەڵگای تەماشاكەر لە ئەنجامی کاریگەریی حەز و چالاکییە بێسنوورەکانی مرۆڤ و بڵاوبوونەوەی ژیانی خێرا و زێدە-بەکاربردنەوە، لەڕێگای وەرینی مەودا دەروونییەكانی مرۆڤەوە… لە ژێر ناونیشانی (لە کردارەوە بۆ بوون) پرسی (پێرفێكتبوون) بەرز دەكاتەوە!
بەڵام به‌ر له‌وه‌ی هه‌وڵی پێرفێكتبوون بده‌ین، ده‌بێت دەرفەتی ژیانكردنمان له‌گه‌ڵ مرۆڤه ئاساییه‌كه- كه خۆمانین فەراهەم كردبێ؛ بەر لەوەی لە ئەنجامی زێدە-چالاكی و كاری بەردەوام و خێرا لەپێناو قازانجی زێتردا، هەوڵی خۆله‌ناوبردن بدەین، دەبێ بیر لە ژیان بكەینەوە؛ فەزایەكی لەبار بۆ هەناسەدانێكی ئارام هەڵبنێین…
تەكنۆلۆژیا و مرۆڤی دیجیتاڵی دوای پچڕانی پەیوەندییە مەیدانییەکانی لەگەڵ خۆی و ئەوانیدیکەدا؛ دوای ئەوەی هاوسەنگییەكانی کەشوهەوای تێكدا و سنوورە جوگرافییەكانی ڕەشكردەوە؛ دوای ئەوەی هیچ گەرەنتییەكی بۆ ژیان نەهێشتەوە… پەنا بۆ چ خاکێک دەبات؟! تەنها یەك چارە ماوە، ئەویش ئەوەیە، واز لە زێدە-کاركردن و بەكاربردنی پڕووكێنەر بهێنین و بۆ ئارامی (بوون)ی ڕاستەقینە بگەڕێینەوە، بەو مانایەش (بیۆنگ- چوول هان) ئاڵای حەسانەوە و ڕێزگرتن و ڕامان، لە بێکارییدا بەرز دەكاتەوە، ژیانێکی ئازاد و ئارام دادەڕێژێتەوە، ژیانێك کە هەرگیز بە مرۆڤ نامۆ نییە.
هەولێر 31/8/2025
