چمكی شانۆ لای پیتهر برۆك … حهیدهر عهبدولرهحمان
خۆ ئهگهرچی بیتهر برۆك له دایك و باوكێكی رووسی له لهندهن له دایك بووه دواتر سهریان ههڵگرتووه بۆ فهرهنساو له ئینكلتهرا جێگیر بووه و زۆرترین كاره شانۆییهكانی لهوێ ئهنجام داوه، تا له ئهنجامدا بۆته یهكێك له دیارترین دیاردهكانی شانۆ له جیهاندا، به هۆی كاره شانۆیی و سینهماییهكانی وهك لیر پاشا، فاوست، ماراساد، مها بارتا، هاملێت ،كارمن و كۆنگرهی باڵندهكان و چهندینی تر ..
زۆر له رهخنهگرهكان پێیان وایه نهێنی ههره گهورهی داهێنانی بیتهر برۆك لهوه دایه كه شانۆكارێكی بوێرهو زۆر ئازایانه روو به رووی كۆتوپێوهنده تهقلیدییهكان بۆتهوه، ههر تهنها ههوڵی گۆڕینی وێنهی نمایشی شانۆیی نهداوه, بهڵكو شێوهی نوێی شانۆییشی بهرهو رهوتێك بردووه كه ئهو بڕوای پێ ههیه, به تایبهت له رووی ههڵوهشاندنهوهی ئهو دیواره وهههمییهی كه دهكهوێته نێوان ئهكتهرو جهماوهر ..بۆیه خۆی دهربارهی سهرهتاكانی كار كردنی له بواری دهرهێناندا دهدوێ و دهڵێت: لهو كاتانهدا زۆر جاران بیرۆكهیهكی رۆشنبیری ئهوتۆم نهبوو، تهنها رهچاوی بوونی غهریزهیهكی تایبهتیم دهكردبۆ دروست كردنی چهند وێنهیهك كه سرنج رابكێشی, تهنها ئارهزوویهكم ئهوهبووكه جیهانێكی هاوسهنگی ئهوتۆ له سهر شانۆدا دروست بكهم كه پڕ بێت له سرنج راكیشان ..
من له كاری شانۆییدا ههرگیز ئهوهم نهكردووه كه خهڵكی له دهرهێنهرێكدا چاوهڕوانی دهكهن , قهت رۆژێ له رۆژان بیرم لهوه نهكردۆتهوه شانۆگهرییهك دروست بكهم بۆ چهند دهورێك , كه شانۆكارێك رۆڵی تیا ببینێ یاخود له پێناو پرسێكی رۆشنبیریی, ههمیشه ههوڵ دهدهم درك به ههست و ناخی خۆم بكهم ,
جێگهی رامان بوو كه بیتهر برۆك له كاری شانۆیی خۆیدا بایهخێكی زۆری به ئهفریقیا دهدا , ئهوهتا ساڵی 1972 له گهڵ تیپهكهی خۆی زۆر له شارو شارۆچكهكانی ئهفریقیای بهسهر كردهوهو كارهكانی خۆی تێدا پێشكهش كرد, لهوێدا كاری دهرهێنانی بۆ چهندین شانۆگهری كردووه, لهوانه ههردوو شانۆگهری, ئای كی و شانۆگهری كۆنگرهی باڵندهكان, ههروهها له گهشتهكانی دوایی بۆ ئهفریقیا شانۆگهری تیرنی بوكار- ی گهوره نووسهری مالی ئادادۆی نمایش كرد, تێیدا باس له ژیانی زانای سوفی تیرنی بۆكار دهكات كه پێشڕهوایهتی بزووتنهوهیهكی نهێنی ئیسلامی كردووه له مالی ..دواتر لهو پێناوهدا ئازار دهدرێ و شههید دهكرێت ..
وهك بیتهر برۆك بۆی چووه شانۆگهری تیرنی بوكار –تیشكێكی نوێ دهخاته سهر شێوازهكانی توندو تیژی و لێبووردهیی , كه ئهمڕۆكه بۆته ههممێكی گهورهی جیهانیی ..
ئهوهتا میخائیل بنتختۆن له رۆژنامهی گاردیان-ی لهندهنی دهڵێت: ئهو شانۆگهرییه ههندێ پرسیاری وروژاندووه كه هیچ كۆتاییهكییان بۆ نیه له روووی مانای بوون و ململانێ ی ئازاد و له رووی قهزاو قهدهر .ههرووهها شانۆگهرییهكه ململانێ ی بهها ئهفریقییه ئیسلامییهكان نیشان دهدات له گهڵ شارستانیهتی رۆژئاوا , بیتهر برۆك له شانۆگهرییهكهی دا بانگهێشتهی ئهوه دهكات كه پهنا بۆ تێگهیشتن و رۆحی لێبوووردهیی هاوكوف له گهڵ سهردهمی نوێ دا ببردرێت نهك توندو تیژی ..
رهخنهگرهكان دهڵێن : برۆك ههلسوو كهوتێكی ئازادانهی له گهڵ دهقدا ككردووه , ههرگیز خۆی به پیرۆزی دهق نهبهستۆتهوه , وهك ئهو ههلسوو كهوته ئازادانهی له گهڵ شانۆگهرییانهی شكسپیر بیندراوه , ههمیشه تێڕوانینێكی رهخنهییانهی بۆ دهقه كلاسیكی و نوێَكاندا ههبووه, بهڵكو ههوڵی داوه ساكاری له بیرۆكهكان و پاكیزهیی له ژیاندا بهرجهست بكات , ئهو خۆی دهڵێت : ههقیقهتێك له تۆو ههقیقهتێك له من و ههقیهتێكیش له ههقیقهت خۆی دایه, ئهمه لای من ئهوهیه كه پێی دهگوترێت شانۆی پیرۆز ..مارگرێت كۆریدن له گۆڤاری شانۆی ئهمریكی دا دیمانهیهكی له گهڵ یتهر برۆك بڵاو كردۆتهوه, له پرسیارێكا كه پێی دهڵێ : چی ووای لێكردوی ئهو بایهخه زۆره به ئهفریقیا بدهیت ؟ له وهڵامدا دهڵێت: كێشوهری ئهفرقیا به بهراورد له گهڵ كیشوهرهكانی تر, كیشوهرێكی كهم مهعریفهیه, ههرگیز ئهو كاریگهربوونهم به ئهفریقیا له سهردانی یهكهمم بۆی له بیرناچێتهوه , سهردانی پاشام كرد له كۆشكهكهی خۆیدا كه بریتی له كوخێكی له قوڕ دروست كراو, دهرگاكهی ئهوهنده نهوی بوو دهبوا خۆتی بۆدابێنیتهوه , مهبهست لهمهدا پهڕپووتی بونیات نان نهبوو بهڵكو بهشێك بوو له كولتووری ئهوان ..
كاتێكیش مارگرێت لێی دهپرسێت ئهگهر پێت بڵێن شێوازی دهرهێنان لای تۆ چۆنه چییان پێ دهڵێیت؟ برۆك وهڵام دهداتهوه دهڵێت: بێ ماناترین شتێ بۆ دهرهێنهر , یا ئهكتهرو دیزایین كار یاخود موزیك ژهنی شانۆیی بهشتێ دهست پێ بكات ناوی چمك بێت , چونكه دهبێت تۆ ههمیشه به دوای شتێكا بگهڕێیت كه زۆر واقیعی تر بێت له ناوهرۆك , سهقامگیر بوون له سهر گهڕانماندا دهوهستێت , ئهوهتا پێش ساڵێك لهگهڵ یهكهم پرۆڤهدا, وۆرك شۆپێكمان له شاری ئیفجنون ساز كرد , كه زۆرترین ستافی نواندن بهشدارییان تێدا كرد, ههموومان یهكهم هێڵكاری شانۆگهرییهكهمان خوێندهوهو موزیكمان بهلاوه نا, ئهم ههوڵهمان یهكهم ههنگاو بوو بۆ چوونه ناو كارهكه , دواتر ههموومان له گهڵ بهرپرسی موزیك و بهرپرسی رووناكی چووینه ئهفریقیا, به مایدا تێپهڕین تا چووینه ئهو شوێنهی تیرنی بۆكارتێیدا له دایك بوو , تێیدا ماڵئاوایی كردبوو , لهوێ كۆمهڵێ وێنهو فیلمی شوێنهكهمان گرت, كه پرۆڤهشمان دهست پێكرد, زهوی بهردین و زهوی لماوییمان تاقی كردهوه, دوای ئهوه له گهڵ تیپهكهمان وۆرك شۆپێكمان له شاری فاس له مهغریب كردهوه , بهم شێوهیه ئێمه توانیمان زهمینه بۆ شانۆگهرییهك خۆش بكهین .
دواتر مارگرێت لێی دهپرسێ : بهو تهمهنهش ههر مكوڕی له سهر گهڕان به دوای نهێنی تر له شانۆدا ؟ بیتهر برۆك دهڵێت : تهمهنی من شتێكی نهێنی نیه, بهڵام من وهڵامی ئهو جۆره پرسیارانه نادهمهوه, من له ئێستادا دهژیم, ئا لهم چركهیهدا, ئێستا دهرهێنان بۆ ئهم شانۆگهرییه دهكهم, من به دوای شتی شاراوهدا دهگهڕێم, رهنگه بۆ شهش مانگی تر شتی ترم بهڕێوه بێت, بهڵام هێشتا كاتی قسه لهسهر كردنی نههاتووه
بیتهر برۆك چۆن تێكسته شانۆییهكانی خۆی ههڵدهبژێری ؟
بیتهر برۆك یهكێ لهو دهرهێنهره بهدهگمهنه جیهانیانهیه كه شاكارهكانی جۆرێك له جیاوازی و تایبهتمهندی خۆی تێدایه له گهڵ دهرهێنهرانی دیكهدا ، وێڕای قورسایی تیۆره شانۆییهكانی و تێڕوانینه تازهگهرییهكانی بۆ شانۆ ، كه له توێ ی چهندین كتێبدا بڵاو بوونهتهوه ، لهوانهش ( خاڵی گواستنهوه ، شوێنی خاری ، هیچ نهێنیهك له ئارادا نیه ) وێڕای چهندین كتێب و وتارو نووسینی دیكهو دیمانهی رۆژنامه نووسی كه تیشكییان خستۆته سهرتێڕوانین و شێوازی تایبهتی برۆك و ئهزموونیی شانۆیی ئهو.
مارتن ئهسلن ـ ی رهخنهگر دهڵێت : ههموو ئهو كتێب و تیۆرو ئهزموونانهی برۆك بۆ شانۆ، بێ شك روداوێكی پڕ بهها بوونه ، كه دهرهێنهرو شانۆكارانی دیكه به دوای ئهوهدا گهڕاون كه سوود لهو ئهزموونانه وهربگرن بۆ كارهكانی خۆیان و تێگهیشتنیان بۆ شانۆ، لهو روانگهشهوه ئهو دهرهێنهرانه به دوای وهڵامی پرسیارێكدا گهڕاون ئهویش ئهوهیه ئاخۆ بیتهر برۆك چۆن تێكستی بۆ شانۆگهرییهكانی خۆی ههڵبژاردووه ، ئهو فاكتهرانه چین وایان له برۆك كردووه بڕوای بهم تێكست و بڕوا نهبوونی بهوهی تری له سهر بونیات نابێت ، بهلای برۆكهوه كاكمه تێكست شایهنی ئهوهیه كاری له سهر بكرێت، یان تێكست بهلای ئهوهوه چ پێگهیهكی ههبووه له كاری شانۆیی دا ؟
بێگومان بهشێك له فاكتهرهكانی ئهو ههڵبژارنه پهیوهستن به خودی دهرهێنهرێك و نیگهرانیه ئایدۆلۆژیهكانی، ههڵوێست و بۆچوونی دهربارهی ههندێ پرسی مرۆیی ، یا خواستی خهڵك و ئهو ههلو مهرجهی كه تێیدا شانۆ دهبێته رهنگدانهوهو وهڵامی پرسیارهكانی سهردهم و بهرهژانهكانی، وێڕای ئهو بونیاته رۆشنبیریی و هزرییهی كه دهرهێنهر پهیدای كردووه بۆ شانۆ رهنگه ئهو دوو فاكتهره كلیلێك بن بۆ چوونه ناو دنیای خهیاڵی دهرهێنهرو ئاراسته شانۆییهكانی، بیتهر برۆكیش خۆی ئهو پرسیاره دهكات و دهڵێت : چۆن تێكست بۆ شانۆگهریهكانمان ههڵدهبژێرین ؟ ئایا به رێكهوت ههڵیان دهبژێرین یان به بژار ؟
دواتر برۆك خۆی باس لهو هۆكارانه دهكات كه وایان كردووه بۆ چهند جارێك له سهر یهك تێستهكانی شكسپیر ههڵبژێرێ و و دهیانگهڕێنتهوه بۆ غهریزهی یهكهمی دهرهێنهر ، دواتر دهڵێت : من حهز دهكهم ئهو تێكسته ههڵبژێرم ، بهڵام دهشپرسم بۆ حهز دهكهم ؟ له بهرچی ؟
بهم شێوهیه برۆك باس له سهرهتاكانی دروست بوونی بیرۆكهی ههڵبژاردنی تێكست دهكات ..ههروا جهخت لهوه دهكاتهوه كه ئاستی تێكستی ئهدهبی كاریگهری ههیه له سهر بڕیاری دهرهێنهر ، ههندێ جار ئاستی ئهو تێكسته ئهدهبیه دهبیته فاكتهرێكی ههره گرنگی سهركهوتنی دهرهێنهرێك ، ههندێ جاریش تێكستی ئاست نزم دهرهێنهری باشیش دهڕوخێنێ ، ئهوهتا ههندێ تێكستی درێژ ساردن و بینهر دووچاری مهیین دهكهن ، دهیانقرتێنین كهچی هێشتا رزگارمان نابێت لهو ساردییه ، بۆیه وهك برۆك گوتهنی لهو حاڵهتانهدا دهبێت دهرهێنهر به دوای فۆرمێك بگهڕێت كه بۆشاییهكانی تێكست پڕ كاتهوهو به جوانیی خۆی بینهر له سارد بوونهوه رزگار بكات …بۆیه برۆك دهڵێت دهبێ دهرهێنهر وریا بێت له سارد بوونهوهی بینهر، چونكه كاری بینهر دیقهت دانهو ناتوانێت سێ سهعات ، یان دوو سهعات گوێت لێ بگرێ ، تۆ دهبێ ئهو سێ سهعات و دوو سهعاتهی بۆ بكهیت به سێ خولهك و خۆت له تێكستی پڕ له قسه رزگار بكهیت ، بۆیه به بڕوای برۆك دهرهێنهر مافی ئهوهی ههیه تێكست بقرتێنێ بهو شێوهیهی كه له قازانجی شانۆگهرییهكهی دایه و رێگه خۆشكهر دهبێت بۆ بهرجهسته كردنی ئهوهی دهرهێنهر دهیخوازێ .
تهنانهت برۆك لای خۆیهوه ئهو تیۆرهشی رهت كردۆتهوه كه دهسكاری تێكست نهكرێت ، لهوانهش شانۆگهرییهكانی شكسپیر و ئهو كارهش به ( سهخافهت ) ناو دهبات و دهڵێت : من ههرگیز له گهڵ رێگه گرتن له نوێكردنهوهی كارهكانی شكسپیردا نیم ، بهڵام بێ ئهوهی ناوهرۆكه رهسهنهكهی بسوتێنین ، ئهو خۆی له ههڵسسوو كهوت كردنی له گهڵ شانۆگهرییهكانی شكسپیردا ههموو ئازادییهكی به خۆی داوه .
پاشان دهڵێت : كاتێ ئێمه تێكستێك ههڵدهبژێرین دهبێ ئهو ئهكتهرانهمان ههبێت دهسهڵاتی بهرجهسته كردنی پاڵهوانهكانی ئهو تێكستهیان ههبێت ، ههر بۆ نموونهش كه دهتهوێت هاملێت نمایش بكهیت ، ئهوه دهبێت ئهو ئهكتهرهت ههبێ كه توانای ئهدای هاملیتی ههبێت ..ئهگهرنا ئهگهر بۆ چهندین ساڵ پرۆژهیهكت له خهیاڵدا بێت ئهوه ناتوانیت له جێ بهجێ كردنی دا سهركهوتوو بیت ئهگهر ئامرازهكانی جێ به جێ كردنت نهبێ بۆ بهرجهسته كردنی ئهوهی تۆ وهك دهرهێنهر ئاواتی بۆ دهخوازی ، به تایبهت ئهكتهر ..ئهگهر ئهو تیمه جێ به جێ كاره بهردهست بوون ئهو كات دهرهێنهر ههموو ئازادییهكی رههای خۆی بۆ بهرههمی شانۆیی بهردهست دهبێت .
له كاتی بڕیاردان له سهر كار كردن له سهر تێكستێك برۆك دانیشتنی دهرهێنهر له گهڵ ئهكتهرهكان بۆ خوێندنهوهی تێكست رهت دهكاتهوهو دهڵێت : دهبێ ئهو ئامانجهی ئیمه كاری بۆ دهكهین ئاوێتهی ههموو گیانمان بێت ، به تایبهت له كاتی پرۆڤه جهستهیی و دهنگییهكان ، ههوڵیش بدهین تێڕوانینی خۆمان وهك دهرهێنهر له نێو تێكستهكهدا بتاوێنینهوه ..چۆن برۆك ئامادهیی دهكات بۆ كارهكانی ، بهڵام له ههمان كاتدا پێی وایه كه دهرهێنهر دهست له و قالبانه ههڵگرێ و خۆی نهكاته كۆیلهی ئهو نهخشهو قالبه بۆ كێشراوانهو ببێت به دهرهێنهرێكی مردوو كه ئازادی له خۆی زهوت بكات له پێناو پهیوهست بوون بهو قالبانهوه .
