چۆن بووم به حهمید ڤانكووخ؟ …. عهبدولڕهحمان فهرهادی
زۆرم مهراق بوو ئهم دهسهڵاته سیاسییهی پێشوو بگۆڕدرێت، كهچی ئێستا خهریكه پهشیمان دهبمهوه، ئاخر ئهوانیش زۆریان ئهزیهتی خهڵك دهدا و هیچ مافێكی هاووڵاتییان دهستهبهر نهدهكرد، تهنیا متووی دزی و به تاڵان بردنی داهاتهكانی وڵات بوون و كه مامۆستا بووین، حسێبی سهگێكی تۆپیویان بۆ نهدهكردین، بۆیێ زۆرم ڕق لێ دهبوونهوه و خۆشیم به چههرهی دزێویان نهدههات، كه لهو دهشت و كێوانه دابهزین، دهتگوت بهرازن بیستانان دهڕنن، بهراز كه دهكهوێته ناو باخچه، ههرچیی ساغه بهپێوهی ناهێلێ، ئهمانیش وابوون، گۆریه جێ پهنجه كونهكانی خۆیان لهبیرچۆوه و فێری ناوی ماركه جیهانییهكانی بۆن و قات و قۆندهره و تیشێرت بوون، یهكسهر كهروباریان كردن به جوانترین مۆدیلی فۆرد و مارسیدیس و دۆج. بۆیێ ڕقمان لێ دهبوونهوه، دهنا به بهراورد بهم ڕدێن مووچكه سهگانه، خهریكه له هۆڕژنی گریانێ دهدهم و دهڵێم ئهی ههزار ڕهحمهتت لێ بێ كفن دز.
ئاخر ئهو ڕدێن تهپشوولانییانه، سمێڵ قووتی دهلینگ ههڵكشاوی ناشیرینن، ئهرێ بۆنی دهمیان بۆ وا گهنیوه؟ تۆ بڵێی بزانن ددان شووشتن چییه؟ ههر ههموو شتێكیان بهلاوه حهرام و گوناهه، چۆن زهندهقم لێیان نهچێ؟ گوتیان خواردنهوه حهرامه، گوتمان ئامهننا، ئهگهرچی زۆر خهمبار نهبووم، بهڵكوو تهنیا مانگی جارێ له یانهكهی فهرمانبهران خۆم و چهند نهگبهتێ به خۆشییهوه خهمهكانمان بهبا دهكرد و تا مڕ دهبووین ههڵماندهقوڕاند، ئهوهشیان ڕۆیی، كهچی ئێستا خهریكه ههموو شتێكی جوانمان لێ دهدهنه بهر بڕیاره دزێوهكانیان گوایه حهرامن.
جا ئوتووكردنی جلوبهرگ كهی له كتێبه پیرۆزهكاندا به حهرامی هاتووه؟
ئهی قژ داهێنان چ پێوهندییهكی به ئیرتیداد و میرتیدادهوه ههیه؟
توخوا وڵات ههیه له دونیادا شانهی قژی تێدا مهمنووع بێ؟
! زۆر سهیره ههرچیی دێ دهمانخێوێنتێ
ئهوه مانگێكه بۆیهی قژیان قهدهغه كردووه، چ كون و قوژبنێكی ئهم شاره نهما بۆی نهگهڕێم، چابوو ئهمجاره سدیقهفهندیی نۆغهرانێ به هانامهوه هات و تیووبێكی ڕهنگ كردنهوهی قژی دامێ، باش بوو ئهمجارهشیان چهرموویی قژمم لهكۆڵ كردهوه، ئهی بۆ جارێكی دیكه چیم چارهیه؟
مانگێك دواتر خهریك بوو تهواوی قژم ڕهنگی بهفر داگرێ، ئێوارهیهكیان بۆی هاتمه دهرهوه تا پاكهتێك له ههرجۆره بۆیهیهك بێت لهم شاره زل و زهبهلاحه پهیدا بكهم، ئێ ئاخر ئهوانه وا بۆ ساڵێك دهچێ دینارێكی خانهنشینییهكهیان نهداوینهتێ، زۆر سهیره، جاران دهمانگوت، ئهوان مووچه نادهن و دهمانچهوسێننهوه، ئاخر بهڕاستی له تامێیان دهركرد. له دهركی قهیسهری تووشم به تووشی (شهمه دمبرلۆز)ی هاوڕێی دێرینم بوو كه چهند مانگ بوو نهمبینیبوو، شهمه زهلامێكی كهتهی وهرزشوان بوو و برادهری جارانی یانهی فهرمانبهرانم بوو، دین و دیانهت بهلایهوه بایهخێكی نهبوو، ئهو قهت نهیدههێشت تاڵێكی قژه بۆزهكهی بهلای سپیپاتییهوه بڕوانێ، وهستای ڕهنگكردنهوه بوو و ناوی ئهنواع و ئهشكال بۆیهی قژی دهزانی، كهچی ئهمڕۆ شهمه بهو سپێتییهی قژیهوه دهبینم. سهردهمێكی سهمهرهیه، توخوا ئاخر بۆیهی قژ بۆ مهمنووع بێ؟ ئهرێ هیی ههندێیه پیاو شهش مانگی له پایین پێ بچێته ژووهرهوه؟ سهرم لهبن گوێی شهمه نا و گوتم:
شهمه، بزانه قهت عیلاجێكم بۆ نابینییهوه؟
گوتی: هااا مامۆستا حهمید چیته؟ من له خزمهتتدام.
توخوا شهمه گیان تیووبێ بۆیهم بۆ پهیداكه، شهمه گیان دونیا مهرگ و مردنه، قهت نامهوێ به قژی چهرموو سهر بنێمهوه، شهمه منت له بیره؟ توخوا قهتت بهم بێزهوهرییه دیوم؟ بریقهی قۆندهره و لووسوپووسیی جل و بهرگ و بۆنی خۆشی منت نایهتهوه یاد؟
شهمه لێی بادامهوه تومهز عهقڵی بۆته عهقڵی كێشكهی سهر سواندووكان. ئێ ئاخر من چوزانم، شهمهی زهندیق له ئهستهغفیرولڵایێ دهدات و باسی حهرام و حهڵاڵیم بۆ دهكا، داخێكی زۆرم لێی خوارد و ههر به پهلهپهل خۆیم لێ قورتار كرد.
ئهو بازاڕه گهڕام سهری دۆسته دوكانداره نزیكهكانیشمم دا، كهچی بۆیهم دهست نهكهوت و نهكهوت. بۆیهی قژیان لێ كردبووینه حهشیشه و تلیاك، بهو خودایهی بێ شهریك و لامهكانه، ئهوانت ئاسانتر دهست دهكهوت.
شهو لهسهر دۆشهگهكهم وهركهوتبووم و داڵغهی بۆیه و بیركردنهوه له چۆنیهتیی پهیداكردنی خهریك بوو مێشكم كونبهدهر بكات، ههر بیرم كردهوه و له خهیاڵی سهیر ڕادهچووم و یهكسهر حسقیلی حامیده بنجووم بیركهوتهوه كه خمچییهكی ناوداری سییهكانی ههولێر بوو. بهیانییهكهی سهردانی ماڵهوهیم كرد كه كهوتبووه بهرانبهر مهزارهكهی سهعدووناوا.
حسقیلم لهمێژ بوو نهدیبوو، ئهو كاتی خۆی له مهكتهبی (ئهربیل ئوولا) هاوپۆلم بوو، دواتر بههۆی تهنبهڵییهوه وازی له مهكتهب هێنا و لهگهڵ بابی له دوكانهكهیان لهناو خمچییهكان كهوته كار، دواتر چهند ساڵێك بهر له ڕاپێچ كردنی جوولهكهكان، بابی له دین وهرگهڕا، ئهو تا ئێستاش ههر خهریكی خمكاری و خمچێتییه. گهرمای ئاب به هانكههانكی خستبووم.
حسقیل چاوی پێم كهوت، گهشایهوه و بردمیه ژوورهوه و جامه ئاوێكی كهدینهكهی بۆ هێنام. ئاوه فینكهكهم له گهروو ئاودیو بوو و باسی بۆیهی قژم لهگهڵیدا هێنایه گۆڕێ، حسقیل سهری سوڕما و نهیدهزانی چۆنم وهرام بداتهوه، ئهو دهیگوت: برایێ من، ئهو خمهی من ههمه هیی خام و جورجێت و كودهری و ئهنگۆره و سووف و بازه و چیت و كشمیر و خوری و جۆری دیكهی قوماشه، ترسێكهم بڕكۆكهكت بدهمێ ئهو قژه خاوهت بسۆتینی، یان وهك قوماشی داڕزاوی عهمباران، قژت ببێته عهمبارهسۆت و ئهوهندهی ههته، ئهویشت نهمێنێ. نا نهخێر چارهی تۆ لای من نییه، بهڵكوو دهتنێرمه لای یووسف یاقوو كه بندیانێكی لێزانی گهورهی ڕهنگ و بۆیهیه و مامۆستای ئهو زانستانهیه كه پێیدهڵێن كیمیك.
ماڵی یووسفم له كۆڵانی عارهبان دیتهوه كه دهكهوته پشت مزگهوتی مهردان پاشا. یووسف لهمن به تهمهنتر دیاربوو، نهیدههێشت تاڵه مووێكی سپیی قژه گروازهكهی سهردهرێنێ، بۆیهكهرهوه و بۆیهگرهوهیهكی مهعلان بوو، كه باسهكهم لهگهڵی كردهوه، وهرامی دهمودهستی ههبوو و بهلایهوه كارێكی ئاسان بوو و ڕێگه چارهیهكی شیاوی بۆ دانام، به مهرجی ئهوهی لای كهس باسی نهكهم. ناردمیهوه لای حسقیل و جۆڕكێكی یهك وهقهیی پڕ خمی ڕهشم لای هێنا و گهڕامهوه لای یووسف و ئهویش چۆنیهتیی گرتنهوهی بۆیهكهی جوان جوان بۆ ڕاڤه كردم:
حهمید گیان گوێ بگره، ههموو كیسهكانم لهسهر نووسیون، پێویسته قاپێكی بهتاڵی قوڕ بێنی و دوو مست له خمهكهی حسقیلی تێبكهی و پاشان ئهم كیسانهی كه ماددهی كیمیایی جۆراوجۆریان تێدایه، دێنی و بایی یهك كهوگیر لهم بۆیه كانزایهی كه لهسهری نووسراوه خوێی قورسی كانزا تێدهكهی، پاشان بایی دوو كهوگیر له پارافینیلین (پی پی دی) و پاشتر یهك مست سركهی قورقوشمی تێكهڵ به كبریت تێدهكهی، به برایێ خۆم بڵێم، دواتر گۆلمێك له خوێی بزمۆسی تێدهكهی، ئینجا ئۆكسیدی ئاسن و كاربۆناتی مهگنیسیۆم و ئۆكسیدی ئامۆنیا و مهنگهنیز و كبریتاتی سۆدیۆم ههریهكهیان بایی كهوگیرێكیان تێدهكهی، پاشان جامیلكهیهك له ههریهكه له هاڕاوهی ڕهژووی ناو پاتری و تۆزی ورد و ڕنراو له تایهی تڕومبێل و چنگێ له تهنیی بن مهنجهڵی دانووی تێدهكهی، شهش جامه ئاوی تهواو كوڵاویش دێنی و ههموویان دهگریهوه و به دهوهخاكهناس تێكهڵوپێكهڵیان دهكهی و بۆ ماوهی سهعاتێك دهیانخهیه سهر ئاگرێكی كز، پاشان دهیهێنییه خوارهوه و تا بهیانی له ههیوانهكه جێی دێلی، بۆ بهیانییهكه گیراوهكه دهخهیته ناو شووشهی گهورهی سهر گیراو و پاشان دهتوانی به شانهی دار، ئی جارانی خۆمان كه ئێستا دهست ناكهون، بۆخۆت بهكاری بێنی.
ڕوپییهكم دایه یووسف بندیان و خۆم و زهمبیلی پڕ له كیسه كیمیام، بهرهو ماڵ بوومهوه. یووسف چۆنی گوت وامكرد، شووشه گهوره سهرگیراوهكانم هێنان و له ههیوانهكهم بهجێهێشتن. خهریك بوو پاڵدهكهوتم، ئهو ڕۆژه زۆر ماندوو بووبووم، كه پاڵكهوتم، خهریكی وهنهوزدان بووم و له چركهساتی خهوبردنهوهم، له دهرگاكه درا و كه كردمهوه، شهوكهتی برازام خۆی پهستایه ژوورهوه و پێیڕاگهیاندم كه سبهی بۆ ئێوارهكهی له ئهگلهنجهی كوڕهكهی ئاماده بم، پێیگوتم به دزییهوه دهیكهین و بۆ چهند كهسێكی تایبهته. پیرۆزباییم لێی كرد و خۆشحاڵیی خۆم نیشاندا و ڕازیبوونی خۆمم به چوونه بۆنهكهیان بۆ دهربڕی. دوای نیوهڕۆی ڕۆژی پاشتر، خۆم به بۆیهكردنهوهی قژی چهرموومهوه خهریك كرد كه بهڕاستی شێوازێكی هیلاككهر و ئهركێكی زۆر بوو بۆ من، تا لێبوومهوه، ههموو شانوپیلم كهوت، دواتر ڕوومكرده باخچهكه و به چاوهنۆڕیی وشكبوونهوهی بۆیهكهوه كهوتمه داڵغه لێدانهوه، لهو ماوهیهدا داڵغه خهریك بوو تهواوی ژیانم بگرێتهوه.
عهسرێكی درهنگ به قژی قهترانیمهوه بهرهو ماڵی شهوكهت ههنگاوم نا كه تهواوێك له دهرهوهی شار بوو و لهوێ به شهوق و زهوقێكی زۆرهوه پێشوازییان لێ كردم و چهند دۆستێكی خۆمم لهوێ دیتنهوه و شادمان بووم به دیداریانهوه، حهوشه گهورهكه له خهڵكانی شارستان و دونیا دیته جمهی دههات و نزیكهی شهست حهفتا كهسێك دهبوون، گوایه ئاههنگهكهیان به دزییهوهیه نهوهكا بزانرێتهوه، چونكه ئاقیبهت خراپ دهكهوێتهوه، تینی گهرماكهش ههمووانی ههراسان كردبوو. كاریگهریی گهرماكه خهریك بوو له پێستی خۆمم بێنێته دهر، ههستم كرد بهخۆم و چاكهتهوه، شهڵاڵی ئارهقه دهبووم، دهستێكم به ههنیهم داهێنا، بینیم ڕهشكاوێك له خم و ڕهژوواو تهواوی سهر و ڕوخساری گرتووم، بهرهو لای سۆندهیهك چووم كه له دوورهوه دیار بوو و كهمێك دهموچاوم دایه بهر ئاو و گهڕامهوه، ههستم كرد خهڵك به لاچاوێكی سهیرهوه تهماشام دهكهن و لهگهڵ یهكتردا دهكهونه پستهپست و پێكهنین، ئارهقه تهواوی لهشی داگرتبووم، تك تك به پشتی ملمدا دهچووه خوارهوه، ناچاری فڕێدانی چاكهتهكهم بووم و بینیم له دواوه قاقای پێكهنینیانه و ئاوڕێكم دایهوه، ههستم كرد له دواوه به ڕهشایی و پهڵه و پیسیی كراسه سپییهكهم پێدهكهنن، بهسهرخۆم نههانی و كراسهكهشم داكهند و تهماشایهكی لای پشتهوهیم كرد، ببوو به یهك پارچه ڕهشاوی پهڵهپهڵهداری پر له خاڵی زهرد و مۆر، دهتگوت نهخشی گیراوهی فنجانه قاوهكانی جارانی دایكی ڕهحمهتیمه، ڕهشاو ڕوخساری نههێشتبووم، ڕهشاوی تێكهڵهی مادده جۆراوجۆره كیمیایییهكان و زفت و قیڕ و هاڕاوهی ڕهژوو تك تك به دهموچاومدا جۆگهلهی دهبهست، كراسهكهم كهوتبووه دهست یهكدوو چاوهش كه بۆ ههڵپهڕكێ هاتبوونه ئهو ناوه و دهیانڕوانیێ و خهریكی پێكهنین و گفتوگۆ بوون و گوێم لێ بوو دهیانگوت نهخشی كراسهكهی حهمیدهفهندی كتومت تابلۆكانی ڤانكووخن، پێكهنین و قاقایان له ههرچوار لاوه دهبیسترا، حهمید ڤانكوووخ.. ڤانكوووخ، بانگیان دهكردم.
به پهله گۆچانهكهم دایه بهر خۆم و تا وزهم تێدا بوو تهكانمدا و ئهوناوهم جێهێشت، له لاكهی ترهوه خزمهكانیشم بهم بهزمه قاقایان دههات. سهرسهرییهكانی ئهوناوهش تا له چاوان بزر بووم، ههر هاوار هاواری حهمید ڤانكووخیان بوو. لهوێ ڕۆژێوه ناوی حهمید ڤانكووخم بهسهردا سهپا. كه دهرگای ماڵهوهم كردهوه، یهكسهر خۆم له گهرماوهكه پهستا و به تهشتان ئاوم دهكرده سهر خۆم و جۆگهلهی خم و ڕهشكاو بنی نهدههات و نهدهبڕایهوه.
