ئەردۆگان-یش وەکو دۆناڵد ترامپ مەترسییەکی گەورەیە … زاهیر باهیر
ئەم سیستەمە کەسانی زۆر مەترسییدار دروستدەکات ، بەڵام مەترسیدارترین، خودی سیستەمەکە خۆیەتی، هاوکاتیش دەتوانێت خەڵکی بێ توانا و بێ کەڵک و بێ ئیرادە بکات و تەنانەت دەتوانێت بیشیانکاتە کۆیلە. بێ گومان ئەمانەش لەڕێگای هێزە تاریکانەوە دەکات، کە میدیا یەکێکیانە.
میدیا کە بەشێکە لەم سیستەمە ، کاری ئەو جوانکردن و ناشیریکردنی سەرانی دەوڵەت و خەڵکانی بەتوانا و ناودارە هەروەها دەتوانێت بە خراپ یا باشیش ناونوسیان بکات. ئەمەشی کە میدیا دەیکات خزمەتێکی باشی سیستەمەکەیە بە بەردەوامبوونی و پاراستنیشی. ئەم خزمەتەش لە چەند ڕێگایەکەوە دەکات کە یەکێکیان هەوڵدانێتی لەگەڵ خەڵکی بۆ فەرامۆشکردن یاخود چەواشەکردنیان لە کێشە و گرفتە سەرەکییەکانیان.
کردنی ئەم کارەش زۆر چاکە بۆ دەوڵەتێکی وەکو بریتانیا تاکو هاووڵاتیان و دانیشتوانی چی تر گرنگی و بایاخ بە کێشە سەرەکییەکانیان کە ڕۆژانە ڕووبەڕوویان دەبنەوە نەدەن کە کێشەی سیستەمی تەندروستی، پەروەردە و پێگەیاندن ، خانووبەرە و کێشەی بێ جانووبەران[ سەرەپانان] ، پەنابەران و کۆچبەران، ڕایسسیزم و سیستەمی هاتوچۆی شەمەنەفەر و دەرچونی بریتانیا لە یەکێتی ئەوروپا … کە ئەمانە هەندێکیانن.
ئەوەتەی دۆناڵد ترامپ هاتۆتە سەر حوکم ، میدیا لە زۆر شوێندا لە هەوڵی نابووتکردنی ئەو و بە خراپناساندنی ئەوە کە مەترسیدارترین کەسی ئەم دونیایەیە و بە جۆرەها شت بەدناوی دەکات. گومان لەوەدا نییە کە زۆرێك لەوانەی کە میدیا ئەم کابرایەی پێ سواغ داوە ڕاستە ، بەڵام ئەم سیسستەمە ناوبەناو کەسانی ئاواشی پێویستە.
ئایا دۆناڵد ترامپ بەڕاستی مەترسییە بۆ جیهان؟!
زۆرێك لە سیاسەتەکانی ترامپ هەر لە سەرەتاوە تاکو ئێستا نەك هەر هەڵەن بەڵکو زۆریش نامرۆڤانەن . لەوانە بڕین و کەمکردنەوەی پارە و کۆمەنەکردنی هەژارانە لە سیستەمی چارەسەر و تەندروستی، سیاسەتی ڕایسستی سەبارەت بە پەنابەران و کۆچبەران و تەنانەت زیارەتکەرانی ئەمەریکاش ، بەردەوامبونی سیاسەتی ” جەنگی دژە تیرۆر” کەمکردنەوەی هەل و ئازادیی منداڵ لەباربردن ، کشانەوە لە پەیمانی پاریس سەبارەت بە ژینگە، کەمکردنەوەی باج لەسەر خەڵکانی دەوڵەمەند و کۆمپانیا زەبەلاحەکان ، کشانەوەی ئەمەریکا لە پلانی ڕوتکردنەوەی ئیران لە چەکی ناوکی ، گواستنەوەی سەفارەتی ئەمریکی لە تەلئەبیبەوە بۆ ئۆرشەلیم وەکو هێمای ناساندنی ئەوێ بە پایتەختی ئیسرائیل، هەروەها جەنگی مامەڵە و بازرگانی بەرانبەر بە ئەوروپا و کەنەدا و چین و ئۆسترالیا و مەکسیکۆ.
ترامپ کابرایەکی تووندڕەو، ڕەگەزپەرست ، دژ بە ئیسلام ،لایەنگری هەلاواردن و پێشداوەریی ، هەروەها دەکرێت فاشستیش بێت.
گەلێك لە ئێمە بەهۆی ئەوانەی سەرەوە ئاوا هەستدەکەین کە ترامپ مەترسیدارترین کەسە لەسەر جیهان و هەڕەشەش لە ئاشتی جیهانی دەکات. لە ڕاستیدا دەکرێ و دەتوانێ، بەڵام وشەی ” دەکرێ و دەتوانێ” زۆر جیاوازە لەوەی کە لە ئێستادا ” دەکرێ و دەیکا” . هاوکاتیش ئێمە دەبێت لەوە تێبگەین کە ئەو کابرایەکی لاواز و بێ تواناشە لەبەرئەوەی لە ڕێگای هەڵبژاردنەوە هاتۆتە سەر حوکم و هاوکاریی و کۆمەكپێکردنی دەتوانرێت لە لایەن سامانداران و کۆمپانیا زەبەلاحەکانەوە، سنووردار بکرێت و پاوەری ترامپ تەنها دەتوانرێت بۆ شەش ساڵی دیکە درێژبکرێتەوە ، ئەمە لە کاتێکدا کە تەنها ئەگەری مانەوەی لە حوکما بۆ تەنها دووساڵی دیکە هەیە چونکە جێگای گومانە هەتا ئەگەر خۆشی بیەوێت، هەڵببژێرێتەو. لەگەڵ هەموو ئەوانەی سەروەدا ترامپ هەرچۆنی بوێت نەك هەر ناتوانێت نەخشەی جیهان بگۆڕێت، بەڵکو هی خۆراوای ناوینی-شی بۆ ناگۆڕێت.
ئەی ئەردۆگان؟ ئایا ئەو کەمتر هەڕەشە و مەترسییە لەسەر جیهان، یاخود لانی کەم لەسەر خۆرهەڵاتی ناوین؟
با پێشەکی ئەردۆگان و سیاسەتەکانی و حیزبەکەی ، ئاکەپە، بەوانەمان کە بە باشی نایناسن، بناسێنم، دوای ئەوە حوکمکە بۆ خودیی خوێنەر خۆی بەجێدەهێڵم.
هەر لە سەرەتاوە ئەردۆگان توندڕەو بووە ، لە پاشخانێکی ئیسلامیەوە هاتووە و ئەو خودی خۆی وەکو : موحافیزکارێکی دیمۆکرات ، وەسف کردووە . ئەردۆگان لە نێوانی ساڵانی 1994 بۆ 1998 سەرۆکی شارەوانی ئەستەنبول بووە. دواتر لە دەسەڵات ڕوتکرایەوە و بە هۆی ئارەزوی هەڵبەست و سەوابیتی دینیەوە. بەهۆی یەكێک لە خوتبەکانی ساڵی 1998 یەوە کە برەوپێدان و پێشخستنی دینی ئیسلامی بوو، لە پایە و پلەی سیاسی ، قەدەغەکرا.
ئەردۆگان ئاکەپەی لە ساڵی 2001 دا دروستکرد و توانی سێ هەڵبژاردنی گشتی لە ساڵی 2202 ، 2007 و 2011 بباتەوە و لە ساڵی 2003 وە ببێتە سەرەکوەزیرانی تورکیا و لە ساڵی 2014 شدا بووە سەرەککۆمار.
هەر وەکو ترامپ ئەردۆگاون-یش ڕەگەز پەرست، لایەنگری هەڵاواردن و پێشداوەرییە ، توندڕەو ، ڕایسستە . ئەو توندڕەوێکی دینیە ، نەتەوە پەرستە و بە دڵنیایشەوە دیکتاتۆرێکی دڕندە و فاشستە. خۆیی و دەزگە سیخوڕییەکەی ، میت، بە هاوکاری قەتەر و ئەمریکا، خولقێنەری داعشن.
ئەو کار لەسەر فراوانکردنی دەسەڵاتی ئاکەپە و بوژاندنەوەی خەلافەت دەکات و خەونی ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی دەبینێ . زۆر دڕندانانە دەست لە سوریا و عێراو وەردەدا و دەیەوێت ڕۆڵی سەرەکی لە ناوچەکەدا ببینێت بۆ سەقامگیرکردنی دەسەڵاتی خۆی .
ئەردۆگان دەسەڵاتی بە جۆرێكی ئاوا خراپ بەکارهێنا نەك هەر شەڕی دژی پەکەکە بەڵکو دژی هەموو کورد لە باکوردا هەڵگیرسانەوە دوای کوژرانی دوو پۆلیس لە حوزەیرانی 2015 دا کە لە لایەن پەکەکەوە ڕەتکرایەوە کە ئەوان ئەو کارەیان کردبێت. چالاکییەکانی ئەندامان و هەوادارانی هەدەپە و پەکەکەی یاساخکرد و بە هەزارانیان لە بەندیخانە توندکران کە زۆرێك لە سیاسییەکان و پەڕلەمانتارەکان-یشن ، کە لە ناویانا هەردوو سەرۆکەکەی هەدەپەی تیادایە . لە مانگی تەموزی 2015 وە تاکو ئێستا خەڵكێکی زۆر لەسەر دەستی سوپاکەی ئەردۆگانا کوژرا و برینداربوون ، زیاتر لە 400 هەزار کەس لە شوێنەکانیان هەڵکەنراون و ژمارەیەکی زۆر لە شارۆچکە و گوندەکان وێرانکراون.
ئەردۆگان بیانوی کودەتاکەی مانگی تەموزیی 2015 ی بۆ بەندکردنی هەزاران کەس لە بەشی سووپا و سیاسییەکان و خەڵکانی سیڤل-ی وەکو دادەوەر و یاساناس و پارێزەر و مامۆستا و برینپێچ و ئەکادیمی و ڕۆژنامەنوس ، بەکارهێنا و هاوکاتیش هەزاران کەسی دیکەی لەسەر کارەکانیان دوورخستەوە. لە 16/04/2017 دا ڕیفرۆندەمێکی بۆ دەستکاریکردنی دەستوری تورکیا کرد تاکو 18 پێشنیازەکەی لە تەعدیلکردنی دەستوری تورکیدا،بکات کە یەکێکیان گۆڕینی سیستەمی سەرەكوەزیران بوو بە سیستەمی سەرەککۆماریی .
لە سای ئەم سیستەمە نوێیەدا ئەردۆگان دەکرێت بە سەرەککۆماری تورکیا تا ساڵی 2029 بمێنێتەوە. لە 20/01 ی ئەمساڵدا بڕیاری هێڕشکردن و داگیرکردنی عەەفرین-ی داو پاش 58 ڕۆژ دوای شەڕێکی خوێناوی لە ڕۆژی 18/03 دا توانرا داگیربکرێت . لەم چەند هەفتەی پێشوشدا هەڵبژاردنی گشتی تورکیای لە مانگی نۆڤەمبەری 2019 وە پێشخست بۆ 24/06 ی ئەمساڵ لەبەر مەترسی دەرنەچونی خۆیی و حیزبەکەی گەر هەڵبژاردنەکە لە کاتی خۆیدا بەڕیوە بچوایە.
لەکاتێکدا کە هێشتا ئەو کۆمەك بە گروپە تیرۆریستەکان دەکات بەتایبەت داعش چ بە پارە و بە چەك و چ لە ڕێگای دیکەوە ، کە ئەمەش هەڕەشەیەکی گەورەیە لەسەر ژیانی خەڵکانی ئاسایی ئەمەریکا و بریتانیا و تەواوی ئەورروپا و عێراق و پاکستان و ئەفغانستان هەروەها لەسەر پرسی ئاشتەوایی لە ڕۆژهەڵاتی ناوین . ئەمەش ئەوە دەگەیەنێ تاکو زیاتر لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە ، بۆ تورکیا ، ناوچەکە ، ئەوروپا و ئەمەریکا، مەترسیدارتر دەبێت.
پرسیارەکە لێرەداس ئەوەیە : پیاوێك لەگەڵ ئەم ڕیکۆردە خراپە و ئەم کاراکتەرە ناوازەیەدا ، بۆچی هێشتا لە دیدی دەسەڵاتدارانی ئەوروپا و ئەمەریکاوە مەترسی، نییە؟ بۆچی لە هاتنیا بۆ بریتانیا لە ڕۆژی 13/05 دا، ڕووبەڕووی سەدەها هەزار خۆپیشاندەر و ناڕەزاییکەران نەبووەوە؟
لە ڕاستیدا دەبوایە ئاوا پێشوازی لێبکرایە ، دەبوایە لەلایەن خۆپیشاندەرانی توڕەوە بەو دروشمانەی کە شایستەیین ، بەخێرهاتنی لێبکرایە ، بەڵام میدیا و دەوڵەتی بریتانی ئەوەیان نەدەخواست بۆ ئەوەی سەرەکوەزیرانی بریتانیا و ئەردۆگان خەجاڵەت و شەرمەزار نەبن. میدیای بریتانی هەر وەکو نەریتی هەمیشەییان بێ دنگییان کرد هەر وەکو چۆن بە دەگمەن دڕندەکاریی و وێرانکاریی ئەرردۆگان و حیزبەکەیان کە بۆ ماوەیەکی یەکجار درێژ دژ بە کورد و خەڵکانی جالاکی دیکەی تورکیا ، ڕوماڵ کردووە.
سەبارەت بە سەرەکوەزیرانی بریتانیا و حکومەتەکەشی ئەوانەی کە ڕویداوە و ڕودەدات لە وڵاتی تورکیا بە کورد و تورك خەڵکانی دیکەشەوە ، گرفتێك نییە و نەبووە بۆ ئەم دەوڵەتەی بریتانیا، بۆیە بزنس لەتەك ئەردۆگان و حکومەتەکەیدا بەردەوام و ئاساییە. لە ڕاستیدا کودەتا تێشکاوەکە و سەرکوتکردنی کورد و خەڵکانی دیکە لە لایەن دەوڵەتی تورکیاوە سوودمەند بووە بۆ حکومەتی بریتانی. هەر بۆیە لەو ڕۆژەدا لە هاتنی ئەردۆگاندا کاتێك کە ترێزە مەی-ی سەرەکوەزیران کۆنفرانسی ڕۆژنامەوانییان بەست ، بەڵێنی کۆمەكکردنی بە ئەردۆگان دا و کوردیشی بەگشتی بە تیرۆریست بە هەموو بریتانیا ناساند . لە لایەکی دیکەشەوە مامەڵەی بازرگانی چەك و تەقەمەنی لەتەك تورکیادا بەردەوامە و لە ساڵی 2016 وە حکومەتی بریتانی زیاتر لە بڕی 1 ملیار پاوەند لە چەکی قورسی بە تورکیا فرۆشتوووە.
بۆ ئەوانەمان کە پێشتر نەیاندەزانی ، با ئێستا باش بیزانن کە لە قازانجی دەوڵەتی بریتانی نییە کە ئەردۆگان و سیاسەتەکەی سەرزەنشت بکات چونکە تورکیا یەکێکە لە ئەندامە بەهێزەکانی ناتۆ و هاوپەیمانێکی گەورە و گرنگە بۆ ئەمان لە جەنگی ” دژە تیرۆردا” هاوکاتیش شەریکێکی باشە لە مامەڵەی ئایندەی بازگانی کاتێك کە بریتانیا لە یەکێتی ئەوروپا دێتە دەرەوە ، کە ئەمە ناتوانرێت پشتگوێبخرێت.
بەم هۆکارانەی سەرەوە هەلوێستی بریتانیا و میدیاکەی بەرانبەر بە ئەردۆگان و حکومەتەکەی، بێ دەنگیی بوو ، هاوکاتیشش خۆپیششاندانەکەی ڕۆژی 15/05 دژ بە هاتنی ئەردۆگان بۆ بریتانیا تەنها بەجێهێڵرا بۆ کەمێك لە کورد و تورك و هەندێکیش لە چەپ و نقابی و سۆشیالیت و ئەنارکیستەکان، کە لە حاڵەتێکی ئاواشدا من هیچ سەرسام نیم .
زاهیر باهیر- لەندەن
ئایاری 2018
